Fiil

Oluş fiilleri nesne almaz, dolayısıyla "neyi" ya da "kimi" sorularına cevap vermezler. Örnekler: "Çiçekler soluyor". "Ekmek bayatladı". "Babam yaşlandı". Oluş fiilleri, öznenin iradesi dışında, zaman içerisinde kendiliğinden gerçekleşen bir değişimi ifade eder.

Fiiller, çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir: Anlamlarına göre: İş (kılış) fiilleri: Nesne alan, genellikle "neyi" veya "kimi" sorularına cevap veren fiillerdir. Oluş fiilleri: İsteğimiz dışında gerçekleşen durumları ifade eder, nesne almazlar ve süreçle ilişkilidirler. Durum fiilleri: Durağanlığı veya hareketsizliği ifade eder, genellikle nesne almazlar ve öznenin kendi isteğiyle gerçekleşir. Yapısına göre: Basit fiiller: Kök hâlindeki fiillerdir. Türemiş fiiller: Bir kökten yapım ekleri ile üretilmiş, gövde hâlindeki fiillerdir. Bileşik fiiller: Birden fazla kelimenin yeni bir fiil yapmak üzere bir araya gelmesiyle oluşmuş fiillerdir. Diğer türler: Geçişli ve geçişsiz fiiller: Geçişli fiiller doğrudan bir nesneye ihtiyaç duyarken, geçişsiz fiiller ihtiyaç duymaz. Düzenli ve düzensiz fiiller: Düzenli fiiller belirli bir kalıba uyarken, düzensiz fiiller standart bir kalıba uymaz.

Fiil ve fiilimsi arasındaki temel farklar şunlardır: Çekimlenme: Fiiller çekimlenebilirken, fiilimsiler çekimlenemez. Ekler: Fiiller genellikle "-mek" veya "-mak" ekleriyle isim haline getirilirken, fiilimsiler bu ekleri almaz. Kullanım: Fiiller cümlede eylemi ifade ederken, fiilimsiler genellikle isim veya sıfat gibi kullanılır. Yüklem Olma: Fiiller cümlede doğrudan yüklem olabilirken, fiilimsiler ek fiil almadan yüklem olamaz. Fiil ve fiilimsi ayrımını yapmak için şu adımlar izlenebilir: 1. Ekleri Kontrol Etme: Kelimenin "-ma, -me, -mak, -mek, -ış, -iş, -uş, -üş" gibi fiilimsi eklerinden birini alıp almadığına bakılır. 2. Cümledeki İşlevi Sorgulama: Kelime, cümlede isim, sıfat veya zarf görevinde mi kullanılıyor?. 3. Diğer Fiilimsi Ekleriyle Karşılaştırma: Eğer kelime başka fiilimsi ekleri alıyorsa (örneğin, "-an, -en", "-ıp, -ip", "-arak, -erek") sıfat fiil veya zarf fiil olabilir.

Fiilde istek kipinin eki "-a" veya "-e" şeklindedir. Örnekler: "Pikniğe ben de gelmek istiyorum." cümlesinin istek kipine çevrilmiş hali: "Pikniğe bende geleyim.". "Derslerimize düzenli olarak çalışmayı istiyoruz." cümlesinin istek kipine çevrilmiş hali: "Derslerimize düzenli olarak çalışalım.". "Artık İstanbul’a gelmek istemiyorum." cümlesinin olumsuz olarak istek kipine çevrilmiş hali: "Artık İstanbul’a gelmeyeyim.".

Hayır, yeterlik fiili ve kurallı bileşik fiil aynı değildir. Kurallı bileşik fiiller, iki fiilin belirli kurallara göre birleşmesiyle oluşur ve dört alt türde incelenir: yeterlilik, tezlik, yaklaşma ve sürerlik. Yeterlik fiili, kurallı bileşik fiillerin bir türüdür ve bir fiile "-ebilmek" yardımcı fiili getirilerek oluşturulur. Dolayısıyla, yeterlik fiili, kurallı bileşik fiillerin bir alt kategorisidir, ancak her kurallı bileşik fiil yeterlik fiili değildir.

Kipler, fiillerin zaman, şahıs, tekillik ve çoğulluk bildiren, farklı anlamlar kazandıran çekim şekilleridir. Türkçe'de kipler iki ana gruba ayrılır: 1. Haber (Bildirme) Kipleri: Eylemin gerçekleştiği zamanı bildirir. Şimdiki Zaman; Gelecek Zaman; Geniş Zaman; Duyulan Geçmiş Zaman; Bilinen (Görülen) Geçmiş Zaman. 2. Dilek (Tasarlama) Kipleri: Eyleme dilek, istek, şart veya emir anlamı katar. Gereklilik Kipi; İstek Kipi; Şart Kipi; Emir Kipi. Emir kipinin eki yoktur, sadece şahıs ekleri ile çekimlenir.

Çekimli fiil ve mastar arasındaki fark şu şekilde ayırt edilebilir: Mastar, fiillerin kişi ve zaman eki almadan yalnızca “-mak / -mek” ekleriyle belirtilen biçimidir. Çekimli fiil, fiillerin zaman, dilek ve kişi ekleri alarak çekimlenmiş halidir. Bir fiilin çekimli fiil olabilmesi için fiil kökü, kip eki ve şahıs eklerini alması gerekir. Ayrıca, fiilimsiler de fiillerin kök ve gövdelerine ekler alır, ancak çekimli fiillerin aksine kip ve şahıs eklerini almazlar.

7. sınıf fiil kipi, fiillere gelerek fiilin yapıldığı zamanı bildiren ya da eklendiği fiile dilek, istek ve tasarlama gibi anlamlar katan eklerdir. İki ana başlık altında incelenir: 1. Haber (Bildirme) Kipleri: Zaman anlamı taşıyan kiplerdir. Geçmiş Zaman: Eylemin geçmişte yapıldığını bildirir. Şimdiki Zaman: Eylemin şu anda yapıldığını bildirir. Gelecek Zaman: Eylemin gelecekte yapılacağını bildirir. Geniş Zaman: Eylemin her zaman yapıldığını bildirir. 2. Dilek (Tasarlama) Kipleri: Zaman anlamı katmaz, fiillere dilek, istek, şart, gereklilik ve emir anlamları katar. Gereklilik Kipi: Eylemin yapılmasının gerekli veya zorunlu olduğunu ifade eder. Şart Kipi: Eylemin gerçekleşmesi bir şarta bağlıdır. İstek Kipi: Eylemin gerçekleşmesine istek bildirir. Emir Kipi: Eylemin yapılması gerektiğini emir şeklinde bildirir. Örnekler: Geçmiş Zaman: "Dayım dün akşam geldi". Şimdiki Zaman: "Odasında müzik dinliyor". Gelecek Zaman: "Az sonra ders çalışmaya başlayacağım". Geniş Zaman: "Sabahları erken kalkarım". Gereklilik Kipi: "Saat üçte kardeşimi okuldan almalıyım". Şart Kipi: "Yemeğini bitirirse dışarı çıkabilir". İstek Kipi: "Ben de sizinle geleyim mi?". Emir Kipi: "Odanı hemen topla".

Evet, "karıştırmak" türemiş bir fiildir. Türemiş fiiller, isim veya fiil köklerine yapım ekleri getirilerek oluşturulan fiillerdir.

Edilgen kelimesi, yapılan işten etkilenen, etken karşıtı ve pasif anlamlarına gelir. Ayrıca, sözde özneyle kullanılan veya öznesi dolaylı yolla belirtilen fiil olarak da tanımlanabilir. Edilgen cümle örnekleri: "Köprü, on yıl önce inşa edildi." "Kitap, yazar tarafından yazılmıştır." "Ev, temizlikçi tarafından temizlendi." "Proje, ekibimiz tarafından başarıyla tamamlandı."

Evet, "karıştırıvermek" birleşik bir fiildir. Birleşik fiiller, en az iki sözcüğün birleşimiyle meydana gelir ve bu fiillerden en az birinin fiil olması gerekir. Birleşik fiiller yapılarına göre üçe ayrılır: Kurallı birleşik fiiller. Yardımcı fiille yapılan birleşik fiiller. Anlamca kaynaşmış (deyimleşmiş) birleşik fiiller.

Birleşik zamanlı fiil bulmak için şu adımlar izlenebilir: 1. Fiilin birden fazla kip eki alıp almadığına bakılır. 2. Eğer fiil, iki kip eki alıyorsa bu eklerden ikincisi ek fiil olmalıdır. 3. Ek fiilin getirdiği kip eklerine göre fiil, hikâye, rivayet veya şart birleşik zamanlı olarak sınıflandırılır. Örnekler: Okuyordum. Çalışmalıymışsın. Birleşik zamanlı fiillerin üç çekimi vardır: 1. Hikâye birleşik zamanı. 2. Rivayet birleşik zamanı. 3. Şart birleşik zamanı. Emir kipinin hikâye, rivayet ve şart birleşik zamanı yoktur.

Edilgen fiil bulmak için şu özelliklere dikkat edilebilir: Ekler: Edilgen fiiller, fiil kök veya gövdelerine “-l” veya “-n” eklerinin getirilmesiyle oluşturulur. Özne: Edilgen çatılı fiillerde özne işi yapan değil, yapılan işten etkilenen durumundadır. Nesne: Edilgen fiillerde nesne bulunmaz. Yüklem: Yüklemden önce “birileri tarafından” sözcük grubu getirildiğinde cümle anlamlı oluyorsa o cümle edilgen çatıya sahiptir. Örnekler: “Sınıfın kapısı boyandı. “Bütün sokaklar temizlendi. “Ahmet’in köpeği bulundu. Daha fazla bilgi ve örnek için aşağıdaki kaynaklara başvurulabilir: kunduz.com; dilbilgisi.net; turkcedersi.net.

Fiilde anlam kayması örneklerine bazı örnekler şunlardır: Geniş zaman - gelecek zaman kayması: "Yarın okula giderim" (giderim, geniş zaman kipi, ancak anlam olarak gelecekte yapılacak bir eylemi ifade eder). Şimdiki zaman - gelecek zaman kayması: "Yarın seni arıyorum" (arıyorum, şimdiki zaman kipi, ancak eylemin yarın yapılacağı vurgulanıyor). Gelecek zaman - şimdiki zaman kayması: "Ders çalışacağım ama önce biraz dinleneyim" (çalışacağım, gelecek zaman kipi, ancak şu anda yapılacak bir eyleme vurgu yapılıyor). Gelecek zaman - geniş zaman kayması: "Pazartesi görüşürüz" (görüşürüz, geniş zaman kipi, ancak anlam olarak gelecekte yapılacak bir eylemi ifade eder). Emir kipi - istek anlamı: "Hepinize kolay gelsin" (gele, emir kipi, ancak istek anlamı taşıyor). Geçmiş zaman - şimdiki zaman: "Buyurun, kime baktınız" (bakıyorsunuz, görülen geçmiş zaman, ancak soru şu anda soruluyor). Daha fazla örnek için dilbilgisi.org, dilbilgisi.net ve dersturkce.net gibi kaynaklar incelenebilir.

Was ve were, "to be" fiilinin geçmiş zaman çekimleridir ve kullanımları öznelere göre değişir: Was, tekil öznelerle (I, he, she, it) kullanılır. Were, çoğul öznelerle (we, you, they) kullanılır. Dilek kipi durumunda, "was" yerine "were" kullanılır. Soru cümlelerinde de "was" ve "were" kullanımı, özneye göre değişir.

Abide kelimesi, Arapça kökenli olup "anıt" anlamına gelir. Türk Dil Kurumu'na göre abide kelimesinin diğer anlamları şunlardır: Kalıcı, dayanıklı ve etkileyici bir yapı veya anıt. Belirli bir dönemin veya tarzın en mükemmel örneği olarak kabul edilen şey. Ayrıca, "abide" kelimesi fiil olarak kullanıldığında şu anlamlara gelir: Dayanmak, tahammül etmek. İkamet etmek, oturmak. Devam etmek.

Birleşik zamanlı fiiller üç ana gruba ayrılır: 1. Hikâye Birleşik Zamanı: Basit çekimli fiillere "-di" eki getirilerek yapılır. 2. Rivayet Birleşik Zamanı: Basit çekimli fiillere "-miş" eki getirilerek yapılır. 3. Şart Birleşik Zamanı: Basit çekimli fiillere "-se" eki getirilerek yapılır. Emir kipinin hikâye, rivayet ve şart birleşik zamanı yoktur.

"Se" kelimesi İspanyolca'da çeşitli anlamlarda kullanılabilir, ancak "kız" anlamında doğrudan bir kullanımı yoktur. Se kelimesi, İspanyolca'da şu durumlarda kullanılır: Üçüncü kişi zamiri olarak (örneğin, "Ella se levanta temprano" - "She wakes up early"). Refleksif zamir olarak (örneğin, "Marcela se arregla para ir a trabajar" - "Marcela gets ready to go to work"). Ortaç olarak (örneğin, "Se alquila piso" - "Apartment for rent"). Yoğunlaştırıcı olarak (örneğin, "Se come muy bien" - "One eats very well"). "Se" kelimesinin "kız" anlamında kullanımı, Türkçe'de yaygın değildir ve belirli bir kuralı yoktur.

Kurallı birleşik fiil ve anlamca kaynaşmış (deyimleşmiş) birleşik fiil arasındaki temel fark, oluşum şekilleri ve yazım biçimleridir: 1. Kurallı Birleşik Fiiller: - Oluşum: Belirli kurallara göre iki fiilin bir araya gelmesiyle oluşur. - Yazım: Tamamı bitişik yazılır. - Örnekler: Yeterlilik (bil- fiili ile), tezlik (ver- fiili ile), süreklilik (a+kal-, e+dur-, e+gel- ekleri ile). 2. Anlamca Kaynaşmış (Deyimleşmiş) Birleşik Fiiller: - Oluşum: Sıklıkla bir arada kullanılan sözcüklerin zaman içinde kaynaşıp deyim haline gelmesiyle oluşur. - Yazım: Çoğunlukla ayrı yazılır, ancak bazı durumlarda bitişik de olabilir. - Örnekler: Ayak diremek, başına gelmek, dudak bükmek. Özetle, kurallı birleşik fiiller belirli kurallara göre ve bitişik olarak oluşurken, anlamca kaynaşmış birleşik fiiller deyimsel ifadelerle ve genellikle ayrı yazılır.

Birleşik fiiller, en az iki sözcüğün birleşimiyle meydana gelir ve bu fiillerden en az birinin fiil olması gereklidir. Türkçede üç tür birleşik fiil vardır: 1. Yardımcı fiille yapılan birleşik fiiller. 2. Kurallı birleşik fiiller. Dört alt türü vardır: Yeterlik fiili. Tezlik fiili. Süreklilik fiili. Yaklaşma fiili. 3. Anlamca kaynaşmış (deyimleşmiş) birleşik fiiller.