Fiil

Oluş fiilleri nesne almazlar.

Fiiller, çeşitli açılardan sınıflandırılabilir: 1. Anlamına Göre: - Geçişli Fiiller: Nesne alabilen eylemlerdir. - Geçişsiz Fiiller: Nesne almazlar ve özne ile anlam kazanırlar. 2. Biçimine Göre: - Basit Fiiller: Tek bir kökten oluşur. - Türemiş Fiiller: Kök fiillerin ek almasıyla türetilir. - Bileşik Fiiller: İki veya daha fazla fiilin bir araya gelmesiyle oluşur. 3. Zamanına Göre: - Geniş Zaman Fiilleri: Sürekli ya da alışkanlık bildiren eylemleri ifade eder. - Geçmiş Zaman Fiilleri: Geçmişte gerçekleşmiş eylemleri ifade eder. - Gelecek Zaman Fiilleri: Gelecekte gerçekleşecek eylemleri ifade eder. 4. Kişisine Göre: - Birinci, İkinci, Üçüncü Tekil ve Çoğul Kişi Fiilleri: Ben, sen, o, biz, siz, onlar özneleriyle kullanılır. 5. Kullanımına Göre: - Fiilimsiler: Fiil kök veya gövdelerinin ek alarak isimleşmesiyle oluşan kelimelerdir. - Eylemsiler: Fiilin özne, nesne veya dolaylı tümleç gibi görevlerde kullanılabildiği durumları ifade eder.

Fiil ve fiilimsi arasındaki fark şu şekilde ayırt edilebilir: 1. Fiil: Cümlede eylemi veya hareketi temsil eden kelimedir. 2. Fiilimsi: Fiillere eklenen bazı eklerle oluşturulan, fiil gibi görünen ancak fiil gibi çekimlenemeyen kelimelerdir. Özetle, fiiller eylem belirtirken, fiilimsiler eylemin niteliğini, durumunu veya başka bir özelliğini vurgularlar.

Fiilde istek kipinin eki "-e, -a"dır.

Yeterlik fiili ve kurallı birleşik fiil aynı kavramı ifade eder. Yeterlik fiili, bir fiile "ebil(mek)" yardımcı fiili getirilerek yapılan ve cümleye "gücü yetme" veya "olasılık" anlamı katan bir birleşik fiil türüdür.

Kipler, fiillerin zaman, şahıs veya dilek bildiren ek almış biçimlerini ifade eder. Haber (bildirme) kipleri beş tanedir: 1. Bilinen geçmiş zaman (görülen geçmiş zaman). 2. Öğrenilen geçmiş zaman (duyulan geçmiş zaman). 3. Şimdiki zaman. 4. Gelecek zaman. 5. Geniş zaman. Dilek (isteme) kipleri ise dört tanedir: 1. Gereklilik kipi. 2. Şart kipi (dilek - şart). 3. İstek kipi. 4. Emir kipi.

7. sınıf fiil kipi, fiillere gelerek fiilin yapıldığı zamanı bildiren ya da eklendiği fiile dilek, istek ve tasarlama gibi anlamlar katan eklerdir. İki ana başlık altında incelenir: 1. Haber (Bildirme) Kipleri: Zaman anlamı taşıyan kiplerdir. Geçmiş Zaman: Eylemin geçmişte yapıldığını bildirir. Şimdiki Zaman: Eylemin şu anda yapıldığını bildirir. Gelecek Zaman: Eylemin gelecekte yapılacağını bildirir. Geniş Zaman: Eylemin her zaman yapıldığını bildirir. 2. Dilek (Tasarlama) Kipleri: Zaman anlamı katmaz, fiillere dilek, istek, şart, gereklilik ve emir anlamları katar. Gereklilik Kipi: Eylemin yapılmasının gerekli veya zorunlu olduğunu ifade eder. Şart Kipi: Eylemin gerçekleşmesi bir şarta bağlıdır. İstek Kipi: Eylemin gerçekleşmesine istek bildirir. Emir Kipi: Eylemin yapılması gerektiğini emir şeklinde bildirir. Örnekler: Geçmiş Zaman: "Dayım dün akşam geldi". Şimdiki Zaman: "Odasında müzik dinliyor". Gelecek Zaman: "Az sonra ders çalışmaya başlayacağım". Geniş Zaman: "Sabahları erken kalkarım". Gereklilik Kipi: "Saat üçte kardeşimi okuldan almalıyım". Şart Kipi: "Yemeğini bitirirse dışarı çıkabilir". İstek Kipi: "Ben de sizinle geleyim mi?". Emir Kipi: "Odanı hemen topla".

"Karıştırmak" fiili türemiş bir fiildir.

"Karıştırıvermek" kelimesi birleşik fiil olarak kabul edilir.

Birleşik zamanlı fiil bulmak için, bir cümlede iki veya daha fazla fiil çekim ekinin bir arada kullanılıp kullanılmadığına bakmak gerekir. Birleşik zamanlı fiiller genellikle ana fiil ve yardımcı fiilin birleşiminden oluşur. Türkçede en sık kullanılan birleşik zamanlı fiil yapıları şunlardır: Geçmiş zaman birleşik fiilleri. Şimdiki zaman birleşik fiilleri. Gelecek zaman birleşik fiilleri. Geniş zaman birleşik fiilleri.

Edilgen fiil bulmak için şu adımları izlemek gerekir: 1. Yükleme Soru Sormak: Cümledeki yükleme "Kim" veya "Kimler" gibi sorular yöneltilir. 2. Ekleri İncelemek: Edilgen fiiller, fiil kök veya gövdelerine "-l" veya "-n" eklerinin getirilmesiyle oluşturulur. Örnek cümleler: - "Kalem kırıldı" (Kimin tarafından kırıldığı belli değil). - "Toplantı düzenlendi" (Toplantıyı kim düzenlediği belirsiz). - "Kitap okundu" (Özne bilinmemektedir).

Fiilde anlam kayması örnekleri şunlardır: 1. Zaman Kayması: Cümlede kullanılan zaman kelimesi ile zaman eki birbirine uygunluk göstermezse anlam kayması olur. Örnekler: - "Yarın Ankara'ya gidiyorum" (gideceğim yerine). - "Annen yarın baklava yapıyor mu?" (yapacak mı yerine). 2. Kip Kayması: Eylem kiplerinin yanlış anlamda kullanılması durumudur. Örnekler: - "Bunu alır, anneme verirsin" (al, ver yerine). - "Söylediklerimi hemen yapacaksın" (yap yerine). 3. Anlam Genişlemesi: Bir fiil, somut eylemlerden soyut anlamlara doğru genişleyebilir. Örnekler: - "Yazmak" kelimesi, sadece metin yazmak değil, bir fikir veya düşünceyi ifade etmek anlamına da gelebilir. 4. Kültürel ve Sosyal Değişimler: Dilin gelişimi sırasında bazı fiillerin anlamları da değişebilir.

"Was" ve "were" arasındaki fark, kullanıldıkları öznelere göre değişir: - "Was", tekil öznelerle (I, he, she, it) kullanılır. - "Were", çoğul öznelerle (you, we, they) kullanılır. Ayrıca, "was not" (wasn’t) ve "were not" (weren’t) şeklinde kısaltmaları da vardır.

Abide kelimesi, Arapça kökenli olup "anıt" anlamına gelir. Türk Dil Kurumu'na göre abide kelimesinin diğer anlamları şunlardır: Kalıcı, dayanıklı ve etkileyici bir yapı veya anıt. Belirli bir dönemin veya tarzın en mükemmel örneği olarak kabul edilen şey. Ayrıca, "abide" kelimesi fiil olarak kullanıldığında şu anlamlara gelir: Dayanmak, tahammül etmek. İkamet etmek, oturmak. Devam etmek.

Birleşik zamanlı fiiller, üç ana gruba ayrılır: 1. Hikaye Birleşik Zamanı. Örnekler: yazmıştı (yazmış idi), yazardı (yazar idi). 2. Rivayet Birleşik Zamanı. Örnekler: yazıyormuş (yazıyor imiş), yazacakmış (yazacak imiş). 3. Şart Birleşik Zamanı. Örnekler: yazıyorsa (yazıyor ise), yazacaksa (yazacak ise).

"Se" kelimesi İngilizce'de farklı bağlamlarda kullanılır ve "kız" anlamında doğrudan bir kullanımı yoktur. 1. Geniş Zaman "-s" Takısı: İngilizce'de üçüncü tekil şahıs (he, she, it) ile kurulan cümlelerde fiiller "-s" takısı alır. 2. "Said" Fiili: İngilizce'de "say" fiilinin ikinci hali olan "said", "o söyledi" anlamına gelir ve genellikle bir teklif kabul edildiğinde kullanılır. 3. "Se" İspanyolca'da: İspanyolca'da "se" çeşitli anlamlara gelebilir ve "reflexive", "impersonal", "passive" gibi farklı kullanımları vardır.

Kurallı birleşik fiil ve anlamca kaynaşmış birleşik fiil arasındaki temel fark, oluşum şekilleridir: 1. Kurallı Birleşik Fiiller: İki fiilin belirli kurallara göre birleşip kalıplaşmasıyla oluşur. 2. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller: Bir isimle bir fiilin anlamca ve biçimce birleşip kaynaşmasından oluşur.

Birleşik fiiller, en az iki kelimenin bir araya gelerek yeni bir anlam oluşturduğu fiillerdir. Üç ana kategoriye ayrılırlar: 1. Kurallı Birleşik Fiiller: Belirli kurallara göre iki fiilin birleşmesiyle oluşur. Dört alt türü vardır: - Yeterlilik Fiili: Kök veya gövdelere "a+bil-" veya "e+bil-" eklerinin eklenmesiyle yapılır. - Tezlik Fiili: Kök veya gövdelere "ı+ver-" ekinin eklenmesiyle yapılır. - Süreklilik Fiili: Kök veya gövdelere "a+kal-", "e+dur-" veya "e+gel-" eklerinin eklenmesiyle yapılır. - Yaklaşma Eylemi: Kök veya gövdelere "a+yaz-" veya "e+yaz-" eklerinin eklenmesiyle yapılır. 2. Yardımcı Eylemlerle Kurulan Birleşik Fiiller: Ad soylu bir kelime ile "etmek", "olmak", "kılmak" veya "eylemek" yardımcı fiillerinin birleşimiyle oluşur. 3. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller: Kurallara bağlı kalmadan, deyim şeklinde oluşan fiillerdir.

Fiilde kip ve haber kipi kavramları aynı şeyi ifade etmez. Fiilde kip, eylemin gösterdiği kılış, durum veya oluşun zamana bağlı olarak nasıl gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini gösteren söyleyiş kalıplarını ifade eder. Haber kipi ise, zaman anlamı taşıyan ve fiilin geçmişte yapıldığını, yapılmakta olduğunu, her zaman düzenli olarak yapıldığını veya henüz gerçekleşmemiş olduğunu belirten kipler için kullanılan bir terimdir.

Fiil çatısı en çok "özne-yüklem" ve "nesne-yüklem" ilişkilerinde çıkan sorularda karşımıza çıkar.