Akarsular

Akarsularda denge profiline ulaşma süresi, yeryüzü şekillerinin oluşum zamanına bağlıdır. Türkiye'deki akarsular, denge profiline ulaşmamıştır çünkü Türkiye'nin yeryüzü şekilleri yakın bir jeolojik dönemde (IV. Zaman başları) oluşmuştur. Denge profiline ulaşma süresini etkileyen diğer faktörler arasında akarsuyun yatak eğimi, akımı, akış hızı, yük miktarı, yatağı çevresindeki bitki örtüsü ve zeminin özelliği de bulunur.

Akarsu geriye aşındırmaya, yatağın kazılması en fazla su miktarının fazla olduğu ağız kısmında başlar. Geriye aşındırma, akarsuyun yukarı (kaynak) kesiminde veya akarsu boyuna profilinin dik olduğu yerlerde, örneğin nikpointlerde (knickpoints) görülür. Ayrıca, karstik arazilerdeki akarsulara katılan karstik kaynakların ağız kısımlarında da geriye doğru aşındırma meydana gelir. Bir diğer geriye aşındırma ise dikleşmiş vadi kesiminde ya da boyuna profildeki eğim kırıklığında, hızlı akan suyun erozyonun hızlanmasına yol açması ve nikpoint'in yukarı doğru göç etmesiyle oluşur.

Akarsuların yatak sabitliği, yatak eğiminin azalması durumunda bozulur. Akarsuların yatak eğiminin azalmasına ve dolayısıyla yatak sabitliğinin bozulmasına neden olan bazı durumlar şunlardır: Taban seviyesinin alçalması. İklim değişiklikleri. Tektonik hareketler.

Türkiye'deki delta ovalarını oluşturan bazı akarsular şunlardır: Seyhan ve Ceyhan nehirleri, Çukurova deltasını oluşturur. Kızılırmak nehri, Bafra ovasını oluşturur. Yeşilırmak nehri, Çarşamba ovasını oluşturur. Büyük Menderes nehri, Balat ovasını oluşturur. Küçük Menderes nehri, Selçuk-Efes ovasını oluşturur. Gediz nehri, Menemen ovasını oluşturur. Bakırçay nehri, Dikili ovasını oluşturur. Göksu nehri, Silifke ovasını oluşturur. Meriç nehri, Meriç delta ovasını oluşturur.

Aras ve Kura akarsuları, Hazar Gölü'ne döküldükleri için kapalı havzadır. Diğer akarsular olan Dicle, Kızılırmak, Sakarya ve Ergene ise kapalı havza değildir.

Akarsu erozyonu, aşındırma yönüne ve suyun taşıma şekline göre farklı türlere ayrılır. Aşındırma yönüne göre: Derine aşındırma. Yanal aşındırma. Geriye aşındırma. Suyun taşıma şekline göre: Damla erozyonu. Yüzey akış erozyonu. Oluk erozyonu. Yarıntı erozyonu (gully). Akarsu yatağı kaynaklı erozyon.

Karasu Delta Ovası, Sakarya Nehri'ne aittir.

Türkiye'yi dört ana havzaya ayıran akarsular şunlardır: 1. Karadeniz Havzası: Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Çoruh, Filyos Çayı. 2. Akdeniz Havzası: Asi, Ceyhan, Seyhan, Göksu, Aksu, Manavgat Çayı. 3. Marmara Havzası: Susurluk Çayı, Nilüfer Çayı, Simav Çayı. 4. Ege Havzası: Meriç, Gediz, Küçük Menderes, Büyük Menderes. Bu havzalar, akarsuların sularını denizlere veya göllere ulaştırıp ulaştırmamasına göre belirlenmiştir.

Birikinti ovası, akarsular tarafından taşınan alüvyonların, kil, kum ve çakılların deniz veya göl kenarında biriktirmesiyle oluşan ovalardır. Dağ eteği ovası ise, dağların etek kısımlarında meydana gelen birikinti konilerinin yan yana gelmesiyle oluşan hafif dalgalı düzlüklerdir. Birikinti konisi, dağ yamaçlarından inen akarsu sularının düzlük alanlara geldiğinde içinde taşıdıkları malzemeleri yarım koni şeklinde biriktirmesiyle oluşur. Dağ içi ovası, dağlık veya yüksek plato bölgelerini aşan akarsuların, yer yer dik yamaçlı boğazlar açarak akışlarına devam etmeleri ve eğimin azaldığı yerlerde akarsuyun taşıdığı malzemelerle birikmesi sonucu oluşan düzlüklerdir.

Denge profiline ulaşmış akarsular hem aşındırma hem de biriktirme yapar. Aşındırma: Denge profiline ulaşmış akarsularda derine aşındırma sona erer; bunun yerine yana doğru aşındırma gerçekleşir. Biriktirme: Akarsu, yük miktarının artması ve hidrolik gücün azalması gibi sebeplerle yükünü çevresine bırakır. Türkiye'deki akarsular genellikle denge profilini almamış akarsulardır.

Birikinti konileri ve yelpazeleri genellikle kurak veya yarı kurak bölgelerde görülür. Birikinti konileri, dağ eteklerinde, yamaçlardan düzlüğe inen akarsuların eğimin azaldığı yerlerde materyal biriktirmesiyle oluşur. Birikinti yelpazeleri, akarsuların taşıdıkları malzemeleri ova ve havzalara açıldıkları kısımlarda biriktirmesiyle meydana gelir. Ayrıca, yağışlı iklim bölgelerinde de birikinti koni ve yelpazelerine rastlanabilmektedir.

Türkiye'deki akarsulardan hepsi denize dökülmemektedir. Denize dökülen akarsular: Karadeniz'e dökülen akarsular: Kızılırmak, Yeşilırmak, Bartın Çayı, Filyos, Sakarya. Marmara Denizi'ne dökülen akarsular: Susurluk, Gönen, Nilüfer Çayı. Ege Denizi'ne dökülen akarsular: Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes, Büyük Menderes. Akdeniz'e dökülen akarsular: Aksu, Manavgat, Seyhan, Ceyhan, Asi. Denize dökülmeyen akarsular: Aras, Kura, Dicle ve Fırat gibi akarsular, Türkiye'de doğup başka ülkelerin kıyılarından denize dökülür.

Geriye aşındırma, akarsuların yataklarını ağızdan kaynağa doğru aşındırıp derinleştirmesi olayıdır. Bu aşındırma türü şu durumlarda gözlemlenebilir: Karstik kaynaklar: Karstik arazilerdeki akarsulara katılan karstik kaynakların ağız kısımlarında geriye doğru aşındırma görülebilir. Dikleşmiş vadi kesitleri: Boyuna profildeki eğim kırıklığında, hızlı akan su erozyonun hızlanmasına yol açar ve nikpoint (eğim kırığı) yukarı doğru göç eder. Geriye aşındırma sonucunda akarsu boyu geriye doğru uzar, su bölümü alanını yararak komşu akarsuyu veya kollarından birini kendine bağlayabilir.

Evet, denge profiline ulaşmış akarsularda ulaşım ve taşımacılık daha rahat yapılabilir. Denge profili, akarsuların aşındırma ve birikim faaliyetlerinin birbirini dengelediği bir durumdur. Ancak, denge profiline ulaşmamış akarsularda ulaşım yapılamaz.

Sel rejimli ve düzenli rejimli akarsular arasındaki temel fark, yıl içinde akım miktarındaki değişimdir: Düzenli rejimli akarsular, yıl boyunca akım miktarında belirgin bir değişiklik göstermez. Sel rejimli akarsular ise, kısa sürede yatağından yükselir ve kısa sürede alçalır. Ayrıca, sel rejimli akarsular sağanak yağışlarda da aniden kabarıp daha sonra kuruyabilir.

Evet, akarsu ve su yolu aynı şeyi ifade eder. Akarsu, yer yüzeyinde suyun yerçekimi etkisiyle hareket ettiği ve bir yön izleyerek denizlere veya göllere ulaşan su yoludur.

Ege Bölgesi'nin en büyük akarsuyu Büyük Menderes Nehri'dir. Özellikleri: Uzunluk: 450 km. Havza: 24.250 km².

Akarsu vadisinin genişlemesinin birkaç nedeni vardır: Yana aşındırma. Biriktirme. Menderes oluşumu. Ayrıca, peneplen oluşumu sırasında sahada yükselme meydana gelirse, akarsu tekrar deniz seviyesine kadar aşındırma yapar ve bu da vadinin genişlemesine yol açar.

"Şatlı" kelimesi ile ilgili akarsu adı bulunamamıştır. Ancak, Türkiye'deki bazı akarsuların bulunduğu bölgeler şunlardır: Karadeniz Bölgesi: Kızılırmak, Yeşilırmak, Çoruh, Bartın Çayı, Filyos. Akdeniz Bölgesi: Aksu, Göksu, Manavgat, Dalaman, Seyhan, Ceyhan. Ege Bölgesi: Bakırçay, Gediz, Büyük Menderes, Küçük Menderes. Marmara Bölgesi: Susurluk, Gönen, Sakarya. Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Fırat, Dicle.

Akarsu mecrası, bir akarsuyun aktığı yer, yani akarsu yatağı anlamına gelir. Mecra yatak ifadesi ise farklı bağlamlarda kullanılabilir: Hidroloji ve jeoloji: Nehir veya akarsuyun düzgün bir şekilde akması için oluşturduğu yatak. Teknoloji: Ses veya görüntü içeriklerinin dağıtımı için kullanılan cihaz, genellikle televizyon veya radyo için. Mobilya: Katlanabilir veya çıkarılabilir, çok amaçlı yatak.