Tezhip

Tezhip sanatı, yazma kitap, ferman, hat levhaları gibi eserlerin etrafına boya ve altın kullanılarak yapılan süslemelere verilen addır. Tezhip kelimesinin kökeni Arapça "zeheb" kökünden gelir ve "altınlamak" anlamına gelir. Tezhip sanatıyla uğraşan kişilere "müzehhip", tezhiplenmiş eserlere ise "müzehheb" denir.

Türk tezhip sanatının kurucusu olarak kabul edilen kişi, Fatih Sultan Mehmet döneminde saray nakkaşhanesinde görev yapan Özbek asıllı nakkaşbaşı Baba Nakkaş'tır.

Tezhip sanatı, altın ve doğal boyalar kullanılarak kitap ve levhaların süslenmesi esasına dayanır.

Tezhipte hayvan ve insan figürleri İslam dininin resim ve heykel sanatına koyduğu yasaklar nedeniyle kullanılması yasak olan motifler arasında yer alır.

Murakka, iki farklı anlamda kullanılan bir terimdir: 1. Hat Sanatı Terimi: Hattatların ayrı ayrı kağıtlara yazdığı ve bir araya toplanarak mecmua haline getirilen yazılara verilen addır. 2. Arkeoloji Terimi: İstenilen kalınlığı sağlayacak kadar kağıdın, birinin suyu diğerinin aksi yöne gelecek şekilde kola ile yapıştırılmasıyla elde edilen mukavvadan yapılan albümdür. Murakkanın içinde bulunanlar, içeriğe göre değişiklik gösterebilir ancak genellikle şu unsurları içerir: Yazılar: Sülüs, Nesih, Ta'lik gibi klasik yazı türleri. Tezhip ve Süslemeler: Altın yaldızla yapılan süslemeler, minyatür desenler, çiçek motifleri veya geometrik süslemeler. Katmanlı Yapı: Farklı renklerde şemseler ve bordürler.

Bulut motifi çeşitli eserlerde kullanılır: 1. Çini ve Seramik Eserleri: Eski çini sanatında ve İran minyatürlerinde sıkça kullanılmıştır. 2. Halı ve Kumaşlar: Halıdan çiniye, kumaş işlemelerine kadar yayılmıştır. 3. Tezhip Sanatı: Yazma eser süslemelerinde ve tezhip sanatında yaygın olarak tercih edilir. 4. El Sanatları Ürünleri: Sürahi, maşrapa gibi el sanatı ürünlerinde dekoratif amaçlı kullanılır. Ayrıca, mimari yapılarda da bulut motifine rastlanabilir.

Münhani motifi, tezhip ve süsleme sanatlarında kullanılan eğrilerden oluşan bir motiftir. Genellikle Rumi motifi ile birlikte kullanılmış ve zaman içerisinde kendine has bir tavır oluşturarak cami süslemelerinde yer almıştır.

Tezhibin en güzel örneği olarak, Kanuni Sultan Süleyman dönemi eserleri gösterilebilir. Ayrıca, Şeyh Hamdullah'ın II. Bayezid için yazdığı Kur'an-ı Kerim de tezhip sanatının önemli ve güzel örneklerinden biridir.

Tezhip kurslarının süresi, eğitim kurumunun programına ve içeriğine bağlı olarak 3 ila 6 ay arasında değişebilir.

Tezhip desenleri yapmak için aşağıdaki adımlar takip edilir: 1. Desen Hazırlığı: Çizilecek desen, ince uçlu bir iğne yardımıyla sert bir zemine delinir. 2. Kağıda Aktarma: Kağıt, süslenecek yere yerleştirilir ve iğne ile delinen bölgeler yapışkan bir madde ile doldurulur. 3. Boyama ve Altın Uygulama: Kağıt kaldırılır ve motifin belirgin olması beklenir. Ardından altın veya boya kullanılarak motif doldurulur. 4. Parlatma: Altın kısımlar, kenarında cilalı bir akik bulunan mühre yardımıyla parlatılır. 5. Detaylandırma: Kontur deseni çizilir ve çok ince boyutlu fırçalarla tek tek desenler boyanır ve gölgelendirme yapılır. Tezhip sanatında kullanılan malzemeler arasında altın varak, jelatin, sentetik boyalar, kurşun kalem, guaj boya, buğday nişastası, şap, Arap zamkı ve çini mürekkebi bulunur.

Tezhip ve ebru sanatları, geleneksel Türk süsleme sanatları dalına girer.

Tezhip ve hat sanatını bu alanlarda eğitim almış sanatçılar yapar. Tezhip sanatı, kitap ve levha gibi yazma eserlerin altın ve çeşitli boyalarla süslenmesini içerir ve bu sanatı icra edenlere "müzehhib" denir. Hat sanatı ise güzel yazı yazma sanatıdır ve bu alanda çalışan sanatçılara "hattat" denir.

Halkâr sanatı, geleneksel Türk sanatlarının bir dalı olan tezhip sanatında kullanılan bir tekniktir. İşte halkâr yapımının temel adımları: 1. Altın Hazırlığı: Altın, varak halinde olup, 3-5 damla Arap zamkı veya süzme bal ile ezilir. 2. Jelatinli Su ile Karıştırma: Ezilmiş altın, jelatinli su ile karıştırılarak fırça ile sürülmek üzere hazırlanır. 3. Desen Çizimi: İşlenecek halkâr deseni, yapılacağı yer büyüklüğünde ince bir kâğıda taslak hâlinde çizilir. 4. İğneleme ve Aktarma: Desen, dikine olarak iğnelenir ve bir çıkın içine kokmuş söğüt kömürü tozu ile silkilerek yapılacağı yere geçirilir. 5. Gölgelendirme: Desenlerin ortası sulu altınla gölgelendirilir ve kenarlarına koyu altınla tahrir çekilir. 6. Parlatma: Halkâr, zermühre adı verilen bir taş yardımıyla parlatılır.

Zeynep Seyhun, tezhip sanatçısı olarak kitap sayfalarına, hat levhalarına kenar süslemeleri ve geleneksel desenler yaparak sanatını icra eder. Ayrıca, kendi sanat stüdyosunda resim, heykel, seramik gibi farklı sanat dallarında eğitimler verir ve atölye çalışmaları düzenler.

Tezhip sanatında daire içine yapılan motifler arasında geometrik motifler yer alır. Ayrıca, rûmî ve hatayi motifleri de daire içinde kullanılabilir.

Levha tezhibi, yazma kitap ve levhaların altın ve çeşitli renklerle süslenmesi sanatı olan tezhip kapsamında yer alır. Bu sanat, kitapların sayfalarına, hat levhalarına, murakkalara ve hatta tuğraların üst taraflarına yapılan bezemeleri kapsar.

Tezhip sanatı yapmak için aşağıdaki adımlar takip edilir: 1. Malzeme Hazırlığı: Altın varak şeklindeyse önceden ezilip arap zamkı ile karıştırılarak kullanıma hazır hale getirilir. 2. Desen Çizimi: Özenle hesaplanarak çizilmiş desen, transfer (aydinger) kağıdına geçirilir ve esas kullanılacak kağıda aktarılır. 3. Yazı İse: Hat sanatı ile birlikte kullanılacaksa, yazılacak yazı bu aşamada süslemeye geçmeden önce yapılır. 4. Boyama: Desen kağıda aktarıldıktan sonra özenle boyanır. 5. Altın Ekleme: Altın eklenecek yerlere altın fırçası ile altın eklenir. 6. Parlatma: Son aşama olarak mühre ile altın uygulanan yerler parlatılır ve son rötuşlar yapılır. Tezhip sanatında kullanılan diğer malzemeler ise şunlardır: - Kağıt: Doğal renklendiriciler ile lekelenmiş olmalıdır. - Boya: Geleneksel olarak kök veya topraktan elde edilen boyalar kullanılırdı, günümüzde akrilik veya guaj boyalar tercih edilir. - Fırça: İnce ve samur kılından yapılma fırçalar kullanılır.

Topkapı Sarayı'nda çalışmış bazı sanatçılar şunlardır: 1. Feyhaman Duran: 1943-1947 yılları arasında Topkapı Sarayı'nda özel izinle çalışmış ve çeşitli görünümleri tuvale geçirmiştir. 2. Nakkaş Osman: 16. yüzyılda saray sanatını etkileyen önemli bir minyatür sanatçısıdır. 3. Sabriye Şeker: Tezhip sanatçısı olup, Fulya Can Öçgünder'e tezhip eğitimi vermiştir. Ayrıca, sarayda padişahların ve hanedan üyelerinin portrelerini yapan birçok ünlü Türk ressamı da bulunmaktadır.

Abadi Sanat adlı firma, hat, tezhip, minyatür ve katı malzemeleri satışı yapmaktadır.

Ümmü Gülsüm Terzi iki farklı alanda faaliyet göstermektedir: 1. Terzilik: İstanbul'da Allame Caddesi'nde bulunan bir terzihanede çalışmaktadır. 2. Tezhip ve Minyatür Sanatı: Yeditepe Bienali gibi çeşitli sergilere katılmış ve bu alanlarda eğitim almıştır.