Tezhip

İran'da tezhip sanatının geçmişi Sasani dönemine dayanmaktadır. İslam'ın İran'da yayılmasından sonra, tezhip sanatı İslam ve Arap hükümetlerince sahiplenilmiş ve "İslam sanatı" olarak adlandırılmıştır. Tezhip sanatı, özellikle Safevi döneminde önemli bir gelişme göstermiştir.

Tezhip sanatının en önemli özelliği, altın ve çeşitli renklerle el yazması kitaplar, levhalar ve murakkaların süslenmesi olmasıdır. Tezhip sanatının diğer önemli özellikleri şunlardır: Motif ve desenler: Bitkisel motifler, rumi ve hatayi desenleri, simetrik kompozisyonlar ve geometrik formlar kullanılır. Soyutluk: İnsan, hayvan veya mekân tasvirleri bulunmaz; daha soyut ve süsleme odaklı bir sanattır. Tarihî değer: Türk tezhip sanatının geçmişi, Türklerin İslamiyeti kabulünden sonra büyük bir olgunlaşma ve gelişme dönemine girmiştir. Kullanım alanları: Tezhip, zahriye, serlevha, unvan sayfası, sure başı gibi bölümlerde; hat levhalarının ve murakkaların çeşitli alanlarında; kitap kabı bezemelerinde ve minyatürlerin ayrıntılarında kullanılır.

2018 yılında İran'da düzenlenen Türk tezhip ve hat sanatı konferansları, Tahran ve Şiraz'da gerçekleştirilmiştir. Tahran'daki konferanslar: 26 Şubat'ta Allame Tabatabai Üniversitesi'nde Prof. Uğur Derman tarafından verilen hat sanatı konferansı; 27 Şubat'ta Ferhengistan-ı Hüner'de Prof. Dr. Fatma Çiçek Derman tarafından verilen tezhip sanatı konferansı. Şiraz'daki konferans: 28 Şubat'ta Şiraz Hattatlar Cemiyeti'nde (Encümen-i Hoşnevisân-ı Şiraz) Prof. Uğur Derman tarafından verilen hat sanatı konferansı.

Ahmet Yakupoğlu'nu yetiştiren kişiler şunlardır: Süheyl Ünver. Neyzen Halil Dikmen. Neyzen Nurullah Kılınç ve Süleyman Erguner. Ayrıca, Kütahya Lisesi'nden sonra girdiği İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi'nde Resim Bölümü-Feyhaman Duran Atölyesi'nde eğitim almıştır.

Dal kelimesi farklı bağlamlarda çeşitli anlamlar taşır: Ağaç uzantısı: Ağacın gövdesinden çıkan kollar. Branş, alan: Mesleki ve teknik ortaöğretim programlarında belirli konularda uzmanlaşmaya yönelik işkolları. Tezhip motifi: Levhaların köşelerine yapılan çiçek demeti. Yolunu şaşırmış kişi: Yanlış yola giden veya İslam inanç ve hayat tarzından ayrılan. Matematik terimi: Çokdeğerli karmaşık bir fonksiyonun, tek değerli olduğu bir katmana kısıtlanmış hali. Dal kelimesinin ne işe yaradığı, kullanıldığı bağlama göre değişir. Örneğin, ağacın dalları, bitkinin yana doğru büyüme eksenini oluşturur ve yayılma, dallanma işlevi görür.

Tezhip sanatı, levhaların, yazma eserlerin ve sayfaların yaldız ve boya kullanılarak süslenmesi amacıyla yapılır. Tezhip sanatının yapılma sebeplerinden bazıları şunlardır: Değerli evrakların süslenmesi. Kitap süsleme. Zanaat. Günümüzde tezhip sanatı, el yazması, minyatür ve hat eserlerinin yanı sıra sanatsal çalışmalar ve ev eşyalarının dekorasyonunda da kullanılmaktadır.

Osmanlı sanatına örnek olarak şunlar verilebilir: Mimari: Süleymaniye ve Selimiye camileri, Topkapı Sarayı, Edirnekapı Mihrimah Camii, Kadırga’daki Sokollu Camii. Çini ve seramik sanatı: İznik çinileri, Rüstem Paşa Camii’nin çinileri. Hat sanatı: Cami duvarları, saraylar ve resmi belgelerde kullanılan yazılar. Minyatür sanatı: Nakkaş Osman ve Levni gibi sanatçıların eserleri, Hünername ve Surname-i Hümayun. Tezhip ve ebru sanatı: Kitap süsleme ve kâğıt süsleme örnekleri. Dokumacılık: Antalya, Uşak, Gördes, Ladik gibi merkezlerde üretilen halılar ve kumaşlar.

Tezhip sanatında kullanılan bazı motifler: Çiçek motifleri: rûmî; hatai; münhani; natüralist (şükufe) motifler; yarı stilize motifler. Geometrik motifler: bulut; tığ; çintemani; zencerek. Ayrıca, tezhipte rumi, tığ, zencerek gibi motiflerin çizim şekillerine göre farklı çeşitleri de bulunmaktadır.

Tezhip öğrenme süresi, eğitim veren kurumun programına ve içeriğine bağlı olarak 3 ila 6 ay arasında değişebilir. Ancak geleneksel sanatlarda eğitim ve öğrenme süreci asla bitmez, ömür boyu devam eden bir süreç olarak kabul edilir.

Tezhip sanatını, üniversitelerin Güzel Sanatlar fakültelerinde eğitim almış kişiler yapabilir. Tezhip yapabilmek için belirli bir eğitim alma şartı yoktur; ancak bu sanatı icra etmek için sabır, özveri ve el becerisi gereklidir.

Tezhip sanatı, Osmanlı Devleti'ne aittir. Türk tezhip sanatının en eski örnekleri, Türklerin tarih sahnesine çıktıkları ilk devirlerden itibaren görülmüş, Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı Devleti'nin kuruluş devrinde motif, renk ve kompozisyon açısından gelişimini tamamlamıştır.

17. yüzyılda tezhip sanatında klasik üslubun son parlak dönemi görülür. Bu dönemde: Altın kullanımı artmıştır. Motifler genellikle küçük ve simetrik bir şekilde yerleştirilmiştir. Tığlar oldukça çeşitlidir. Renkler arasında altın yaldız, lacivert ve özellikle firuze mavisi öne çıkar. Ayrıca, 17. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Batı etkisi görülmeye başlar. Bu dönemin önemli müzehhipleri arasında Hasan ve Derviş Mehmed bulunur.

16. ve 17. yüzyıl tezhip sanatının en önemli temsilcileri Şah Kulu ve Kara Memi'dir. Şah Kulu, 1520-1526 yılları arasında faaliyet göstermiş ve Osmanlı sanatında kitap bezemeleri, kumaş, çini ve mücevher gibi alanlara yayılan özgün "saz yolu" üslubunun yaratıcısı olmuştur. Kara Memi, aslında müzehhip olup, kitap süslemesinde klasik kuralları esnetmiş ve yeni bir üslup ortaya koymuştur. Ayrıca, Fatih Sultan Mehmet döneminde saray nakkaşhanesi açılmış ve bu nakkaşhanenin baş nakkaşı olan Baba Nakkaş, 16. yüzyıl tezhip sanatının önemli ustalarındandır.

Üniversite tezhip dersi, geleneksel Türk sanatlarından biri olan tezhip sanatının öğretildiği akademik bir eğitim programıdır. Tezhip, yazma eserlerdeki (kitap) yazıların, hat levhalarının, murakkaların ve tuğraların üst kısımlarının altın ve çeşitli toprak boyalar kullanılarak süslenmesi işidir. Tezhip derslerinde öğrenciler, klasik tezhip altyapısını özümser, eserleri aslına uygun şekilde yorumlamayı ve tarih, desen ile uygulama bilgilerini kullanarak özgün eserler ortaya koymayı öğrenirler. Tezhip dersleri, Dokuz Eylül Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi ve Necmettin Erbakan Üniversitesi gibi üniversitelerde verilmektedir.

Stilize ve natüralist bitki tanımları, farklı sanat dallarında kullanılan motifleri ifade eder. Stilize bitki motifleri, tezhip ve minyatür gibi geleneksel Türk süsleme sanatlarında sıkça kullanılır. Natüralist bitki motifleri, 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren tezhip sanatında görülmeye başlanmıştır. Natüralist çiçekler, ayrıca çini sanatında da sıkça kullanılır.

Tezhip sanatında kullanılan başlıca malzemeler şunlardır: Altın. Boya. Fırça. Mühre. Kağıt.

Tezhipte yaprak deseni, el yazması kitapların yapraklarında, hat metinlerinin kenarlarında ve minyatürlerde kullanılan geleneksel bir süsleme motifidir. Tezhip sanatında yaprak motifinin bazı özellikleri: Üsluplaştırma: Yaprak motifi, tezhip sanatının ilk uygulama aşamalarında üsluplaştırılarak yazma eserlerdeki yerini almıştır. Natüralist anlayış: 16. yüzyılda Müzehhip Kara Memi'nin çalışmalarıyla yaprak motifi natüralist bir anlayış kazanmıştır. Çeşitlilik: Yaprak motifleri, saz yolu üslubunda farklı kompozisyon düzenlemeleriyle kullanılır. Kullanım: Yaprak ve çiçek motifleri, tabiattaki bağlantıları nedeniyle ayrılmaz bir bütün oluşturur. Tezhipte yaprak motiflerine dair örneklere Pinterest gibi platformlarda ulaşılabilir.

Tezhip, Osmanlı'da levhaların, yazma eserlerin ve sayfaların yaldız ve boya kullanılarak süslenmesi, yaldızlanmasıyla yapılan süsleme sanatıdır. Özellikleri: Malzeme: Temel malzemeler altın veya toprak boyalardır. Kullanım: Özellikle Kur'an-ı Kerim, ferman, berat gibi değerli evrak ve kitapların süslenmesinde kullanılmıştır. Dönemler: En parlak dönemi Kanuni Sultan Süleyman zamanıdır (1520-1566). Sanatçılar: Şah Kulu ve Kara Memi, Osmanlı tezhip sanatının önemli nakkaşlarındandır. Günümüzdeki Durumu: Tezhip sanatı hala yaşatılmakta olup, geleneksel Osmanlı tarzında eserler üretilmektedir.

Tiryakiart, sanat malzemeleri satışı yapan bir firmadır. Firma, hat, tezhip ve ebru sanatı malzemeleri, ayrıca minyatür sanatı malzemeleri satmaktadır. Tiryakiart'ın iletişim bilgileri: Web sitesi: tiryakiart.com. Telefon: +90 534 325 99 52. Adres: Namık Kemal Mahallesi, Cengiz Topel Caddesi, Motif Sk. No:3, 34762, Ümraniye, İstanbul.

Tezhip sanatında mavi renk, genellikle gökyüzünü ve sonsuzluğu temsil eder. Ayrıca, tezhipte mavi renk, hat yazılarındaki fon rengi olarak da kullanılır. Renklerin anlamları, kültürel ve felsefi bağlamlara göre değişebilir; bu nedenle, mavi rengin tezhipteki temsilinin tam olarak ne anlama geldiği, sanatçının niyeti ve dönemin kültürel özellikleri gibi faktörlere bağlı olarak farklılık gösterebilir.