Tezhip

Fatma Rikkat Kunt, İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi'nde 32 yıl boyunca tezhip hocalığı yapmıştır. 1948 yılında akademide çini ve tezhip hocalığına başlayan Kunt, 1968 yılında yaş haddinden emekli olmuştur. Emeklilik sonrası çalışmalarına Beylerbeyi'ndeki evinde devam etmiştir.

Tezhip sanatında yarı üsluplaştırma, çiçeklerin veya diğer motiflerin doğadaki görünümlerine yakın bir şekilde stilize edilmesi anlamına gelir. Yarı üsluplaştırılmış motifler, 16. yüzyılda Kanuni döneminde saray nakkaşı Kara Memi tarafından ortaya çıkarılmıştır. Bu üslup, önceki tam üsluplaştırılmış motiflerden farklıdır; çünkü yarı üsluplaştırılmış motifler, bir gruba ait olma özelliğinden ayrıştırılarak, kendi müstakil kimlikleriyle tanımlanır.

Hatâyî üslubu, Türk bezeme sanatının başlıca motiflerinden biridir ve genellikle stilize edilmiş çiçek, yaprak ve goncaların ele alındığı bir süsleme tarzıdır. Hatâyî üslubunun bazı özellikleri: Motifler: Nilüfer, şakayık, tomurcuk ve meyve gibi motiflerin üsluplaştırılmış hallerini içerir. Yapraklar: Çiçeklerin kendi üstlerine doğru kıvrılan yaprakları üslubun özelliğini taşır. Kullanım: Asırları belli olmayacak derecede stilize edilerek bütün süsleme alanlarında kullanılmış ve büyük bir üsluplaşmaya yol açmıştır. Simetri: Simetrik bir tarzda çizilir, ancak bazen orta kısımlara simetriyi bozacak şekilde yaprak ve kıvrımlar eklenir. Hatâyî üslubu, Osmanlı döneminde özellikle 16. yüzyılda büyük gelişme göstermiştir.

17. yüzyıl, tezhip sanatı açısından duraklama dönemi olarak kabul edilir. Bazı özellikler: Renk kullanımı: Altın yaldız kullanımı artar, önceki yüzyılların canlı ve milli renkleri kaybolur. Kompozisyonlar: Küçük motifler, simetrik bir düzende yerleştirilir. Süsleme: Tığlarda realist çiçek motifleri ve zerefşan (serpme altın) üzerine iğne perdahlı süslemeler görülür. 17. yüzyıl, klasik tezhibin son parlak dönemi olması bakımından büyük önem taşır.

Süsleme yazıları çeşitli alanlarda kullanılabilir, örneğin: Pastalar: "Sınıfına Hoş Geldin" gibi yazılar. Düğün arabaları: "Bundan sonra seveceğim kız bizim kızımız olacak" gibi yazılar. Sosyal medya: Şekilli ve süslü yazılar. Bazı süsleme yazıları örnekleri: "Kaçıyoruz, yetişemeyiz!" (komik yazı); "Sonsuz aşk yolculuğumuz başladı" (romantik yazı); "Telaşımı hoşgör, ıslandığım ilk yağmurumsun" (romantik yazı). Ayrıca, Üçgen Yayıncılık'ın "Üçgen Ekstra" platformunda çeşitli süsleme yazıları bulunmaktadır.

Tezhip öğrenmek için başlangıç, orta ve ileri seviye programlar bulunmaktadır. Başlangıç Seviyesi: Temel seviyede tezhip tekniklerini öğrenmek isteyenler için uygundur. Orta Seviye: Tezhip Eğitimi belgesine sahip kişiler arasından uygulama sınavı ve mülakat ile alım yapılır. İleri Seviye: Klasik tezhip usulüne uygun olarak seçilen dönem motifleriyle desen tasarımı ve levha haline getirme teknikleri öğretilir. Tezhip öğrenmek için uygun seviye, kişinin bilgi ve deneyimine göre belirlenmelidir. Eğitim veren bazı kurumlar: Esenler Belediyesi Sanat Evi: Temel seviyede tezhip kursları sunmaktadır. ENSTİTÜ İSTANBUL İSMEK: Tezhip 3. seviye yüz yüze eğitim programı sunmaktadır. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi: Tezhip sanatta yeterlik programı sunmaktadır.

Mavi tezhip sanatı, tezhip sanatında kullanılan renklerden biri olan mavinin öne çıktığı tezhip çalışmalarını ifade edebilir. Tezhip sanatında kullanılan bazı mavi tonları şunlardır: Bebek mavisi. Açık mavi. Tezhip sanatında mavi, genellikle altın ve lacivertle birlikte kullanılarak dengeli ve estetik bir görünüm elde edilir. Tezhip sanatı, el yazması kitapların yapraklarında, hat metinlerinin kenarlarında ve minyatürlerde uygulanan geleneksel bir süsleme sanatıdır. Tezhip sanatı, 2023 yılında Azerbaycan, İran, Tacikistan, Türkiye ve Özbekistan adına UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi'ne kaydedilmiştir.

Halkâr, geleneksel Türk sanatlarının bir dalı olan tezhip sanatında kullanılan bir tekniktir. Kelime anlamı "yalnız altınla yapılan süsleme"dir. Bu teknikte, altın ya da boya ile degrade tarzda sulandırılıp motiflerin uçlarında renk yoğun bırakılır. Halkârın bazı çeşitleri: Tarama Halkâr: Altın ile beraber renkte uygulandığında. Zerşikâf (Boyalı Halkâr): Desenlerin iç ya da dışı hafif renklendirildiğinde. Tahrirli Halkâr: Açık renk kâğıda yapıldığında, desenlerin dış kenarına uygun renkte tahrir çekildiğinde.

Rumi ve Hatai motifleri, tezhip sanatında en çok kullanılan ana motifler arasındadır.

Geçme deseni, tezhip sanatında iki çizgi arasında zincirleme halkalar şeklinde işlenen bir motif türüdür.

Halkara terimi, farklı bağlamlarda farklı işlevlere sahip olabilir: 1. "Halkara" (Slime Taoshite 300-nen karakteri): Halkara, "Slime Taoshite 300-nen" adlı anime ve light novel serisinde yer alan bir karakterdir. 2. "Halkar tekniği": Bu terim, metal parçaların düzgünleştirilmesi, parlatılması ve yüzey kalitesinin artırılması için kullanılan bir endüstriyel tekniği ifade eder. 3. "Halkar" (tezhip sanatı terimi): Geleneksel Türk sanatlarının bir dalı olan tezhipte, altın veya boya ile yapılan bir süsleme tekniğini ifade eder.

Tezhipte yazı çeşitleri iki ana gruba ayrılır: 1. Aklam-ı Sitte (Altı Kalem): Bu gruba Muhakkak, Reyhanî, Sülüs, Nesih, Tevki ve Rıka yazıları dahildir. 2. Diğer Yazı Çeşitleri: Talik yazısı da tezhipte kullanılan diğer yazı çeşitlerindendir.

Dendan kelimesi iki farklı anlamda kullanılabilir: 1. Sanat ve mimari terimi: Yapılan her çeşit eserin kıyısına gelen girintili çıkıntılı askılar. 2. Tezhip terimi: Tezhip sanatında bezemelerin kenarlarındaki diş diş çıkıntılar.

"Şukûfe" kelimesi iki farklı bağlamda kullanılabilir: 1. Şükûfe Nihal Başar'ın Eserleri: Şükûfe Nihal, 1896 doğumlu Türk şair ve yazar olup, "Şükûfe Nihal Başar" imzasıyla şiirler, hikâyeler ve romanlar yazmıştır. 2. Tezhip Sanatında Şükûfe: XVIII. yüzyılın birinci yarısında Avrupa resim sanatı etkisiyle ortaya çıkan çiçek minyatürleri için kullanılan bir terimdir.

Tezgel kelimesi, iki farklı meslek grubunu ifade edebilir: 1. Tezhip Sanatçısı: Üniversitelerin Güzel Sanatlar Fakültesinde eğitim alarak yetişen tezhip sanatçıları, kitap sayfalarına ve hat levhalarına kenar süslemeleri ile geleneksel desenler yaparak sanatlarını icra ederler. 2. Tezgahtar: Mağazalarda veya marketlerde müşterileri karşılayan, ürünlere dair soruları yanıtlayan ve satış işlemlerini gerçekleştiren kişidir.

Murakka, hat, ebru, tezhip gibi eserlerde yazıların ve diğer sanat eserlerinin uzun yıllar boyunca deforme olmadan muhafaza edilmesi amacıyla yapılır. Murakkanın yapım aşamaları şu şekildedir: 1. Malzemelerin temini: Mukavva, aherli kağıt, altın varak, katlama kumaşı ve tutkal gibi malzemeler kullanılır. 2. Yazının hazırlanması: Yazı, genellikle aherli kağıda, klasik yazı türleri olan sülüs, nesih veya ta'lik üslubuyla yazılır. 3. Tezhip ve süsleme: Yazı tamamlandıktan sonra kenarlarına tezhip uygulanır ve minyatür desenler, çiçek motifleri veya geometrik süslemeler yapılır. 4. Murakkanın hazırlanması: Yazı parçası düzgün şekilde kesilerek kenarlarından biraz boşluk bırakılır ve altın varaklı veya desenli bir fon kağıdına yapıştırılır, ardından arka yüzeyi mukavva ile desteklenir. 5. Katmanların yapıştırılması: Yazının çevresi farklı renklerde şemseler ve bordürlerle süslenir ve tüm katmanlar dikkatlice tutkallanarak düzgün bir şekilde yapıştırılır. 6. Presleme ve kurutma: Murakka, hava kabarcığı kalmaması için preslenir ve düzgün bir şekilde kurutulur. 7. Ciltleme (isteğe bağlı): Birden fazla murakka yaprağı hazırlandıysa, albüm şeklinde ciltlenebilir.