SözSanatları

Edebiyatta akis, bir cümle veya dize içindeki kelimelerin yerlerini ters çevirerek söylemeye denir. Bu söz sanatı, iki ana türe ayrılır: 1. Tam akis (aks-i tam): Cümle veya dizenin iki anlamlı parçası, kelime dizilimi değiştirilerek tersine çevrilir, ekleme veya çıkarma yapılmaz. 2. Noksan akis (aks-i nâkıs): Kelime sırasının değiştirilmesiyle oluşur, ancak eklemeler veya çıkarmalar yapılabilir. Örnek: "Mümkün değil Hudâyı bilmek de bilmemek de / Mâtem görünür şâdi şâdi görünür mâtem". "Her an bir yeni su vardı / Her yeni suda bir an" (Özdemir Asaf).

Söz sanatları açık uçlu sorular genellikle edebi metinlerde bulunan ve yoruma dayalı olan sorulardır. Bazı söz sanatları açık uçlu soru örnekleri: 1. "Paris Esrari" veya "Sefiller" kitaplarını okurken nasıl bir duygu yaşadınız? 2. Bir ahlaki veya etik sorunu ele alarak kendi görüşünüzü savunun ve bu görüşünüzü destekleyen nedenleri açıklayın. 3. Sizce, divan edebiyatında edebi sanatlarla yüklü süslü düzyazılara ne ad verilir? 4. Hangi söz sanatı, cansız varlıkları insan gibi konuşturmayı içerir?

Söz sanatları çalışma kağıdı yapmak için aşağıdaki adımları izleyebilirsiniz: 1. Başlık ve Kategoriler: Çalışma kağıdının başlığını ve söz sanatları kategorilerini belirleyin (örneğin, kişileştirme, konuşturma, benzetme, abartma, tezat). 2. Örnek Cümleler: Her söz sanatı için örnek cümleler hazırlayın. 3. Etkinlik Soruları: Örnek cümlelerde kullanılan söz sanatlarını tespit etmeye yönelik sorular oluşturun. 4. Cevap Bölümü: Öğrencilerin cevaplarını yazmaları için boş bir bölüm ekleyin. 5. Görsel ve Şiirler: Çalışma kağıdına, söz sanatlarının daha iyi anlaşılmasını sağlayacak görseller veya şiirler ekleyebilirsiniz. Bu adımları takip ederek, Türkçe dersinde söz sanatları konusunu pekiştirmek için etkili bir çalışma kağıdı hazırlayabilirsiniz.

OGM materyallerinde yer alan söz sanatları şunlardır: 1. Benzetme (Teşbih): Bir varlığın ya da olayın, başka bir varlığa ya da olaya benzetilmesi sanatıdır. 2. Abartma (Mübalağa): Bir düşünce veya duyguyu etkileyici kılmak için bir olay, durum veya varlığın olduğundan daha fazla ya da az gösterilmesi sanatıdır. 3. Kişileştirme (Teşhis): İnsana özgü özelliklerin, insan dışındaki varlıklara yüklenmesi sanatıdır. 4. Konuşturma (İntak): Kişileştirilen varlıkların konuşturulması sanatıdır. 5. Tenasüp (Uygunluk): Birbiriyle anlamca ilgili sözcüklerin bir arada kullanılmasıdır. 6. Kinaye: Bir ifadenin hem gerçek hem de mecaz anlamda kullanılmasıdır. 7. Tezat (Karşıtlık): Birbirine zıt anlam taşıyan kelimelerin bir arada kullanılmasıdır. 8. Cinas: Sesteş (aynı ses yapısına sahip ama farklı anlamları olan) kelimelerin bir arada kullanılmasıyla yapılan sanattır. 9. İstiare (Eğretileme): Benzetme unsurlarından yalnızca biriyle yapılan sanattır. 10. Tariz (İğneleme): Bir düşünceyi tam tersini kastederek ifade etme sanatıdır.

“Hasret çeken gönüller kuşatmış ocağı” ifadesi, mecaz-ı mürsel (ad aktarması) söz sanatına örnektir.

Söz sanatları kavram haritası yapmak için aşağıdaki adımları izlemek gerekmektedir: 1. Temel terimleri ve kavramları yazmak: Söz sanatları ile ilgili ana kavramları belirlemek. 2. Genel, orta ve özel kavramları tanımlamak: Kavramları hiyerarşik bir düzende sıralamak, en genel kavramı tepeye koymak. 3. Kavram haritasını çizmek: Kavramları daire veya oval içine almak, oklar yardımıyla kavramlar arasındaki ilişkileri göstermek. 4. Bağlantı kelimeleri kullanmak: Kavramların nasıl ilişkili olduğunu belirtmek için "örnektir" gibi ifadeler yazmak. 5. Haritayı düzenlemek: Gereksiz kavramları çıkarmak, kavramları yeniden sıralamak ve haritayı genel olarak gözden geçirmek. Kavram haritasını dijital ortamda oluşturmak için Canva gibi online araçlar da kullanılabilir.

“Sarmaşık dal gibi” ifadesi, benzetme (teşbih) söz sanatına örnektir.

“Sen gittin gideli kuşlar divane oldu” dizesi, kişileştirme söz sanatına örnektir.

İçe kapanış şiirlerinde aşağıdaki söz sanatları kullanılabilir: 1. Abartma (Mübalağa): Bir durumu veya duyguyu olduğundan daha büyük veya küçük göstermek. 2. Benzetme (Teşbih): İki farklı şeyi benzerlik kurarak anlatmak. 3. Kişileştirme (Teşhis): İnsan dışı varlıklara insana özgü özellikler yüklemek. 4. Konuşturma (İntak): İnsan dışı varlıkları konuşturmak. 5. Karşıtlık (Tezat): Birbirine zıt kavramları bir arada kullanmak.

Diğerlerinden farklı bir söz sanatı olarak tevriye kullanılabilir. Tevriye, bir kelimenin iki farklı anlamını çağrıştıracak şekilde kullanılmasıdır. Diğer söz sanatları: - Teşbih (Benzetme): İki farklı şey arasında benzerlik kurarak yapılan söz sanatıdır. - Teşhis (Kişileştirme): İnsan dışı varlıklara insana ait özelliklerin verilmesidir. - İstiare (Eğretileme): Benzetmenin temel unsurlarından biri kullanılarak yapılan söz sanatıdır. Örnekler: - Tevriye: "Sümbüller ter ü taze, bu hâlde mi solarsın?" (Solmak kelimesi hem fiziksel anlamda hem de duygusal çöküş anlamında kullanılmıştır). - Teşbih: "Gözlerin, zümrüt gibi parlıyordu". - Teşhis: "Rüzgar, ağaçların yapraklarına fısıldıyordu". - İstiare: "Denizin hırçın kolları kayalara çarpıyordu".

Cümle-i tam ve cümle-i nakıs terimleri, edebiyatta söz sanatları kapsamında kullanılan ifadelerdir. - Cümle-i tam, bir cümle veya dizedeki anlamlı iki parçanın kalıp halinde yer değiştirdiği, ekleme ve çıkarma yapılmadan yapılan bir söz sanatıdır. - Cümle-i nakıs ise, cümle veya dizelerde anlamlı sözcük topluluklarının yerlerinin bazı ekleme ve çıkarmalar yapılarak değiştirildiği bir yöntemdir.

8. sınıf Türkçe söz sanatları konusunda çözebileceğiniz testlerde 12 soru ve 15 soru gibi farklı soru sayıları bulunmaktadır.

Söz sanatları PDF dokümanları aşağıdaki sitelerden indirilebilir: 1. z-turkce.com: Sitede "Söz Sanatları PDF İndir" başlığı altında söz sanatları ile ilgili PDF ders notları bulunmaktadır. 2. edebiyatveturkce.com: Bu sitede de söz sanatları konusunun PDF anlatımı yer almakta ve indirilip çıktı alınabilmektedir.

“Sen bir çiçeksin, annen saksı” dizesinde yer alan söz sanatı kişileştirmedir.

Orhan Veli'nin "Anlatamıyorum" şiirinde aşağıdaki söz sanatları bulunmaktadır: 1. Teşbih (Benzetme): "Mısralarımda" ve "göz yaşlarıma" ifadeleriyle somut ve soyut ögeler birbirine benzetilmiştir. 2. İstiare (Eğretileme): "Ağlasam sesimi duyar mısınız mısralarımda?" dizesinde, sözcüklere verilen farklı anlamlar yoluyla anlatım güçlendirilmiştir. 3. Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması): "Şarkıların bu kadar güzel" ifadesinde, şarkılarla duyguların derinliği dolaylı bir yolla ifade edilmiştir. 4. Mübalağa (Abartma): "Her şeyi söylemek mümkün" ifadesi, duygu yoğunluğunu artırmak amacıyla abartılarak kullanılmıştır. 5. Tenasüp (Uygunluk): Şiirdeki tüm mısralar arasında kendiliğinden bir uygunluk ve iç uyum bulunmaktadır.

Yansımalar, "akis sanatı" olarak adlandırılan bir söz sanatına girer.

Az sözle çok şey anlatmak için kullanılan söz sanatlarından bazıları şunlardır: İcâz. Cinas. Minimalizm. Ayrıca, abartma (mübalağa) ve telmih (anımsama) gibi söz sanatları da az sözle çok şey ifade etmeyi sağlar.

“Kaç günümüz varsa şunun şurasında o kadar güneşimiz var her günlük hakkımızdır mutluluk anla dün bugün eksilen güneşler ödenmez yarınla” dizeleri, Necati Cumalı’ya aittir. Bu dizelerde ağır basan söz sanatı “tezat” olabilir.

“Vadinin orta yerinden usul usul akan derin yalnızlığın yaşıyorum” cümlesinde kişileştirme söz sanatı kullanılmıştır.

“Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ” dizesinde benzetme (teşbih) söz sanatı kullanılmıştır.