Modernizm

Hayri İrdal, Ahmet Hamdi Tanpınar'ın "Saatleri Ayarlama Enstitüsü" romanının başkahramanı ve anlatıcısıdır. Roman, Hayri İrdal'ın hayatını ve onun geleneksel toplum düzeninden modernizme geçiş sürecini anlatır. Ayrıca, Hayri İrdal'ın saatleri tamir etme merakı ve bu konudaki uzmanlığı da romanda önemli bir yer tutar.

Modernizm, 19. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın ilk yarısına kadar süren bir dönemi kapsar.

Modern ve postmodern arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Bilgi ve Gerçeklik Anlayışı: - Modernizm: Bilginin nesnel ve evrensel olduğunu savunur, akıl ve bilim mutlak gerçekliğe ulaşmada temel araçlardır. - Postmodernizm: Bilginin bağlamsal ve göreceli olduğunu öne sürer, her birey ve toplum kendi gerçekliğini inşa eder, gerçeklik bireyin algısına ve kültürel bağlama göre değişir. 2. Sanat ve Estetik Yaklaşımlar: - Modernizm: Sanatta özgünlük ve bireysel yaratıcılık vurgulanır, estetik kurallar ve belirli bir düzen içinde şekillenir. - Postmodernizm: Sanatta özgünlük kavramı sorgulanır, pastiş, ironi ve parodi ön plana çıkar, büyük anlatılar yerine bireysel anlatılar ve yerel kültürel bağlamlar vurgulanır. 3. Toplumsal ve Tarih Anlayışı: - Modernizm: Tarih ilerlemeci bir süreç olarak görülür, insanlık bilim ve teknoloji sayesinde gelişmeye devam eder. - Postmodernizm: Tarih göreceli bir süreçtir, ilerleme kavramı sorgulanır, tek bir doğrultuda gelişim fikri reddedilir. 4. Düşünce Yapısı: - Modernizm: Yapısalcı ve düzenli yaklaşımlar benimser. - Postmodernizm: Yapısökümcü bir anlayışa sahiptir, kesin anlamın olmadığını ve her metnin farklı şekillerde yorumlanabileceğini savunur.

Virginia Woolf, modernizm akımının edebiyattaki öncü isimlerinden biridir.

Norman Foster, modernist mimari akımına mensuptur.

Modernist hikaye anlayışı, 20. yüzyılın başlarında geleneksel edebi ve sanatsal biçimlere meydan okuyan bir akımdır. Modernist hikayelerin bazı özellikleri: - Anlatım teknikleri: İç monolog, serbest dolaylı anlatım ve zaman kaydırması gibi deneysel yöntemler kullanılır. - Temalar: Yabancılaşma, varoluşsal sorgulama, yalnızlık gibi derin temalar işlenir. - Karakter yapıları: Karmaşık, çok katmanlı ve içsel çatışmaları olan karakterler öne çıkar. - Dil ve üslup: Dil daha soyut, simgesel ve öznel bir şekilde kullanılır. Öne çıkan modernist hikaye yazarları: Virginia Woolf, James Joyce, Franz Kafka.

Tasarım savaşlarında kazanan, modernist akımlar ve yenilikçi tasarım yaklaşımları olmuştur. Öne çıkan kazananlar: - Bauhaus Okulu: Sadelik, işlevsellik ve sanat ile teknolojinin birlikteliği ilkelerini benimseyerek modern tasarımın temel taşlarını oluşturmuştur. - Le Corbusier ve Mies van der Rohe: Uluslararası Stil'in popülerleşmesinde etkili olmuş, açık kat planları ve doğal ışıkla dolu büyük pencereleri savunmuşlardır. - Oscar Niemeyer: Modernizme kendine özgü kıvrımları ve organik formları getirerek, Brezilya'da ve Avrupa'da modernist tasarıma yön vermiştir. - Sun Tzu: Savaş sanatında öngörülemeyen ve anlaşılmaz olma stratejisini vurgulayarak, savaşta başarılı olmanın duygusallıktan uzak ve akılcı bir yaklaşım gerektirdiğini belirtmiştir.

"Tutunamayanlar" romanında Olric'in yer almasının nedeni, romanın iç seslerin ve hayali karakterlerin kullanıldığı modernist ve postmodernist bir yapıya sahip olmasıdır. Dolayısıyla, Olric'in romanda yer almaması, yazarın bu edebi tekniklerden vazgeçmesi veya farklı bir anlatım tarzı benimsemesi gibi bir durumdan kaynaklanabilir.

Murathan Mungan, postmodernizm ve modernizm akımlarına mensuptur.

Modernist roman temsilcileri ve bazı eserleri şunlardır: 1. Yusuf Atılgan: "Aylak Adam", "Anayurt Oteli". 2. Oğuz Atay: "Tutunamayanlar" (postmodern roman). 3. Ferit Edgü: "Hakkari’de Bir Mevsim". 4. Bilge Karasu: "Gece", "Kılavuz". 5. Orhan Pamuk: "Kara Kitap", "Yeni Hayat". 6. Nezihe Meriç: "Alagün Çocukları". 7. Füruzan: "Parasız Yatılı". Diğer modernist roman yazarları arasında Sait Faik Abasıyanık, Adalet Ağaoğlu, İhsan Oktay Anar da bulunmaktadır.

Bauhaus ve De Stijl akımları, 20. yüzyılın başlarında modern sanat ve tasarım dünyasında önemli yer tutan iki farklı akımdır, ancak bazı temel farkları vardır: 1. Odak Noktaları: Bauhaus, işlevselliği ve endüstriyel üretimi ön planda tutarak minimalist ve geometrik tasarımlara odaklanmıştır. 2. Eğitim ve Uygulama: Bauhaus, sanat ve zanaatı birleştirerek, hem teorik bilgi hem de pratik üretim süreçleri sunan bir okuldu. 3. Etkileşim: Her iki akım da diğer avangard hareketlerle, özellikle Konstrüktivizm ve Sürrealizm ile etkileşimde bulunmuştur.

Modernizm ve ideoloji arasındaki ilişki şu şekilde özetlenebilir: Modernizm, 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Batı toplumunda sanayileşme, kentleşme ve teknolojik ilerlemenin getirdiği değişimlere bir yanıt olarak ortaya çıkan kültürel ve sanatsal bir harekettir. İdeoloji ise, toplumun sosyal, ekonomik ve siyasi yapısını açıklayan ve değiştiren bir düşünce sistemidir. Bu bağlamda, modernizm ve ideolojiler, toplumun dönüşümünde ve düzenlenmesinde önemli rol oynar.

"Yukarda Oda" adlı eser, modernist akımın etkilerini taşımaktadır.

Kolaj tekniği edebiyatta, farklı içeriklere, niteliklere ve statülere sahip metinlerin romanın geneline yayılması olarak tanımlanır. Bu teknikte kullanılabilecek metin örnekleri arasında sözlük veya ansiklopedi maddeleri, çalışma notları, dipnotlar, gazete yazıları, yemek tarifleri, takvim yaprakları, mektuplar ve günceler yer alır. Kolaj tekniği, modernist ve postmodernist romanlarda sıkça kullanılmıştır.

Modernizm, toplumsal yapıyı çeşitli şekillerde değiştirdi: 1. Ekonomik Yapı: Modernizm, sanayileşmiş bir toplumu ortaya çıkardı, fosil yakıtlardan elde edilen enerjiye dayanarak üretim yaptı ve ücretli emeği kurumsallaştırdı. 2. Kurumsal Yapı: Ulus-devletlerin ve demokratik süreçlerin önemini artırdı, yönetimin meşruiyetini demokratik süreçlere dayandırdı. 3. Bilgi, Ahlak ve Sanat: Nesnel ve evrensel bilim, hukuk ve ahlakın oluşturulmasını mümkün kıldı, sanatın seçkin bir görev üstlenmesini sağladı. 4. Toplumsal İlişkiler: Geleneksel sosyal ilişkileri zayıflattı, bireyselliği ve hareketliliği artırdı, ancak aynı zamanda toplumsal homojenliği de teşvik etti. 5. İlerleme Anlayışı: Modernizm, toplumsal ilerlemenin mümkün olduğunu savundu, ancak postmodernizm bu anlayışı reddederek her türlü belirlenmeyi sorguladı.

Cumhuriyet Dönemi romanında neden-sonuç ilişkisi modernizm akımının etkisiyle ortadan kalkmıştır.

"Katip Bartleby" öyküsü, Herman Melville tarafından 1853 yılında kaleme alınmış olup, modern insanın yabancılaşmasını ve pasif direncini anlatmaktadır. Öykünün temel temaları: - Toplumsal baskı: Bartleby, aktif bir isyan değil, sessiz bir direniş sergileyerek toplumsal düzene karşı durur. - Anlamsızlık ve insan psikolojisi: Melville, insan ruhunun derinliklerine inerek yaşamın absürtlüğünü gözler önüne serer. - Hukuk ve etik: Anlatıcı, etik anlayışını "dünyevi sağduyu" ile mi yoksa Hıristiyanlıktaki "agape" kavramıyla mı tanımlayacağının kararsızlığını yaşar. Bartleby'nin "Yapmamayı tercih ederim" cümlesi, modern çağın en gizemli ve etkileyici sözlerinden biri olarak hafızalarda yer etmiştir.

Afganî ve Abduh'un bazı fikirleri: Dini ıslahat: Dinin bid'at ve hurâfelerden arındırılması, Kur'an ve sünnete yönelinmesi, taklîdin bırakılarak ictihad yapılması. Eğitim: Eğitime büyük önem verilmesi. Tasavvuf: Tasavvufun Kur'an ve sünnete uymayan yönlerine karşı çıkılması. Batı'nın ilmî ve teknik ilerlemesi: Batı'nın bilgi ve teknolojisinin alınması, ancak ahlak ve değerlerinin reddedilmesi. Fikrî canlanma: Entelektüel düzeyde fikrî bir uyanışın sağlanması. Pan-İslâmizm: İslâm dünyasında siyasi birlik ve bütünlüğün sağlanması. Afganî aksiyon ve mücadele adamı iken, Abduh daha çok düşünce ve ilim alanında çalışmalar yapmıştır.

T. S. Eliot'un şiirleri modernizm akımına aittir.

Modernizmi esas alan bazı önemli sanatçılar şunlardır: Edebiyat: - Franz Kafka. - Albert Camus. - Sait Faik Abasıyanık. - Yusuf Atılgan. - Adalet Ağaoğlu. Mimarlık: - Le Corbusier. Resim: - Pablo Picasso.