Çöller

Çöller, dünya genelinde birçok ülkede bulunmaktadır. İşte bazı örnekler: Afrika: Sahra Çölü, Kalahari Çölü, Tabernas Çölü, Suriye Çölü. Amerika: Sonoran Çölü, Chihuahua Çölü, Büyük Havza Çölü, Ölüm Vadisi, Mojave Çölü, Atacama Çölü, La Guajira Çölü, Monte Çölü, Patagonya Çölü. Asya: Gobi Çölü, Kyzyl Kum, Kara Kum, Lop Çölü, Thal Çölü, Thar Çölü, Kharan Çölü. Avustralya: Büyük Sandy Çölü, Büyük Victoria Çölü, Simpson Çölü, Strzelecki Çölü, Tanami Çölü. Antarktika ve Grönland: Kutup çölleri. Bu çöller, farklı ülkelerde yer alarak dünya genelinde geniş bir alana yayılmıştır.

Çöllerin sıcak ve kurak olmasının birkaç nedeni vardır: Yüksek basınç alanları. Güneş ışınları. Rüzgar akımları. Coğrafi özellikler. Ayrıca, çöllerde gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkının fazla olmasının nedeni, nem eksikliğidir.

Çöller, hemen hemen her kıtada bulunur. Bazı kıtalardaki çöller: Afrika: Sahra Çölü, Kalahari Çölü, Tabernas Çölü, Suriye Çölü. Asya: Gobi Çölü, Taklamakan Çölü. Avustralya: Büyük Avustralya Çölü, Simpson Çölü, Büyük Sandy Çölü. Güney Amerika: Atacama Çölü. Antarktika ve Grönland: Soğuk çöller olarak bu kıtalarda da çöller bulunur.

En büyük üç çöl ve bulundukları yerler: 1. Antarktika Çölü, Güney Yarımküre'nin en güneyinde bulunan kıta olan Antarktika'da yer alır. 2. Sahra Çölü, Afrika kıtasında bulunur. 3. Gobi Çölü, Orta Asya'da, Moğolistan'da yer alır. Ek olarak, dünyanın en büyük çölleri arasında Büyük Avustralya Çölü, Patagonya Çölü, Kalahari Çölü ve Rub’ al Khali (Boş Mahalle) de bulunur.

Yardanglar, dünyanın çeşitli çöllerinde bulunur. Bazı örnekler: Türkistan Çölü; Mojave Çölü; Büyük Sahra Çölü; Kalahari Çölü; Atacama Çölü; Taklamakan Çölü; Arabistan Çölleri; Victoria Çölü; Gobi Çölü. Ayrıca, Türkiye'de özellikle Kapadokya bölgesinde, volkanik tüf kayaların yoğun olduğu yerlerde de yardang oluşumları görülebilir.

Dünyadaki en büyük çöller şunlardır: 1. Antarktika Çölü: 13,8 milyon km². 2. Sahra Çölü: 9 milyon km². 3. Büyük Avustralya Çölü: 2,7 milyon km². 4. Arap Çölü: 2,3 milyon km². 5. Gobi Çölü: 1,3 milyon km². Diğer büyük çöller arasında Kalahari Çölü (900 bin km²) ve Patagonya Çölü (673 bin km²) de bulunmaktadır.

Taklamakan Çölü'nün tehlikeli olmasının bazı nedenleri: İklim koşulları: Çöl, çok sıcak ve kurak bir karasal iklime sahiptir. Kum fırtınaları: Kuzey rüzgarları ve kum fırtınaları ile sürekli yer değiştiren kum tepeleri, yüzeyin %85’ini oluşturur. Coğrafi konum: Çöl, yüksek sıradağların yağmur gölgesindedir, bu da yağışların çok az olmasına neden olur. Hayvanlar: Çölde yaşayan hayvanların çoğu su içmeden günlerce yaşayabilir ve bazıları hiç su içmez. Tehlikeli bitkiler: Birçok bitki tüylüdür ve bu tüyler, rüzgara karşı koruma sağlar. Ayrıca, Taklamakan Çölü'nün çevresinde Tibet, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Pakistan ve Hindistan gibi ülkeler bulunmaktadır.

Tafonik şekiller, özellikle Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü yerlerde ve yarı kurak alanlarda sıklıkla görülür. Bazı örnekler: Kapadokya, Türkiye'de tafoni oluşumlarına ev sahipliği yapar. İtalya, İspanya, Türkiye, Yunanistan ve Kuzey Afrika gibi bölgelerde de tafonilere rastlanır. Kaliforniya kıyıları ve Antarktika'da da bu oluşumlar bulunur. Kireçli Burnu, Zonguldak'ta tafoni kayaları gözlemlenebilir. Tafoniler, ayrıca gelgit alanları ve kurak çöllerde de çok miktarda bulunur.

Sahra Çölü'nün çok sıcak olmasının birkaç nedeni vardır: Coğrafi konum: Sahra, Afrika kıtasının kuzeyinde yer alır ve bu bölge, subtropikal bir iklime sahiptir. Kuraklık: Çölde yıllık yağış miktarı 25 mm'nin altındadır. Güneş ışınları: Güneş ışınları kuma yansır ve atmosferde su buharı bulunmadığı için kaya ve kum tarafından kolayca emilir, bu da sıcaklığın artmasına neden olur. Sıcaklık farkı: Gündüz sıcaklıkları 50°C'yi aşabilirken, gece hızla düşerek büyük sıcaklık farkları oluşturur.

Çöllerde az yağış olmasının birkaç nedeni vardır: Küresel hava sirkülasyonu. Topografya ve yağmur gölgesi etkisi. İç kesimlerde bulunma. Soğuk okyanus akıntıları. Soğuk hava.

Amerika'da bulunan bazı çöller: Colorado Çölü. Mojave Çölü. Sonoran Çölü. Chihuahuan Çölü. Great Basin Çölü. Atacama Çölü.

Günlük sıcaklık farkının en fazla görüldüğü yerler, nemin düşük olduğu çöllerdir. Örneğin, Sahra Çölü'nde günlük sıcaklık ortalamaları 40°C iken, 48,9°C'ye kadar ulaşan azami değerler kaydedilmiştir. Ayrıca, İran'ın güneydoğusunda yer alan Lut Çölü, 2005 yılında ölçülen 70,7°C ile gelmiş geçmiş en yüksek yüzey sıcaklığı rekorunu elinde bulundurmaktadır. Buna karşın, günlük sıcaklık farkının en az görüldüğü yerler, nemli ve suyun bulunduğu yerlerdir.

Sahra Çölü'nde arka arkaya 10 yıl boyunca yağmur yağmadığı dönemler olmuştur. Ayrıca, Libya, Mısır ve Sudan sınırındaki Uweinat Dağları'nın bölümleri 1998'den beri yağış almamaktadır.

En büyük çöl manzarası, dünyanın en büyük sıcak çölü olan Sahra Çölü'nde görülebilir. Sahra Çölü, Afrika'nın yaklaşık yüzde onunu kaplıyor ve dokuz milyon kilometrekarelik bir alana sahip.

Sahra'nın çöl olarak adlandırılmasının nedeni, kurak iklimi ve bitki örtüsünden yoksun olmasıdır. Sahra Çölü'nün oluşumunda etkili olan bazı faktörler şunlardır: Dünya'nın yalpalama hareketi (presesyon). İnsan faaliyetleri. Yüksek basınç cepheleri.

Atacama Çölü, dünyanın en kurak çölü olarak kabul edilir ve bu nedenle herhangi bir sıralama listesinde yer almaz. Atacama Çölü, Şili'nin kuzeyinde bulunan ve yaklaşık 104.000 km²'lik bir alanı kaplayan bir çöl olup, 15 milyon yaşındadır. Dünyanın en büyük çölleri arasında yer alan Sahra Çölü veya Büyük Avustralya Çölü gibi çöllerle karşılaştırıldığında, Atacama Çölü'nün sıralaması belirtilmez çünkü bu tür sıralamalar genellikle çöllerin büyüklüğüne veya yağış miktarına göre yapılmaz.

Çöl iklimi, dönenceler civarında tropikal çöller ile orta kuşak karaların iç kesimlerinde görülür. Bazı çöl iklimi görülen yerler: Kuzey Amerika: Nevada bölgesi. Güney Amerika: Atacama Çölü. Afrika: Sahra Çölü, Kalahari Çölü. Orta Asya: Gobi Çölü, Taklaman Çölü. Avustralya: Victoria ve Gibson Çölleri.

Kalahari Çölü, Afrika kıtasında yer almaktadır. Çöl, Botsvana'nın büyük bir kısmı ile Namibya ve Güney Afrika'nın bazı kesimlerini kapsar.

Arid (kurak) iklim, genellikle 30 derece kuzey ve güney enlemleri civarında, küresel rüzgar desenleri nedeniyle yaygın olarak görülür. Arid iklimin görüldüğü bazı sahalar: Çöller. Büyük dağ sıralarının iç kesimleri. Kutup bölgeleri. Örnekler: Atacama Çölü, Şili. Simpson ve Büyük Victoria Çölleri, Avustralya. Gobi Çölü, Asya. Büyük Havza Çölü, Kuzey Amerika. Patagonya, Güney Amerika.

Sahra Çölü, 11 ülkenin sınırlarını kapsar. Bu ülkeler şunlardır: Cezayir; Çad; Mısır; Libya; Mali; Moritanya; Nijer; Sudan; Tunus; Batı Sahra; Fas.