İsyanlar

Ming Hanedanı, Li Zicheng liderliğindeki isyancı güçler tarafından yıkılmıştır. Ming Hanedanı'nın yıkılmasında etkili olan diğer faktörler arasında mali yanlış yönetim, doğal afetler, köylü ayaklanmaları ve Mançular'ın istilaları yer almaktadır.

II. Abdülhamid döneminde birçok isyan meydana gelmiştir. Öne çıkan isyanlar arasında: Balkan İsyanları: Hersek İsyanı (1875), Bulgar İsyanları (1876-1877) ve Sırbistan-Karadağ Savaşları (1876-1878). 93 Harbi: Osmanlı-Rus Savaşı (1877-1878). İç İsyanlar: Sason'da Ermeni ayaklanması (1894), 1906'da Erzurum'da başlayan ve dört vali değiştiren şiddetli ayaklanmalar. 31 Mart Vakası: 1909'da İstanbul'da çıkan isyan. Ayrıca, 1887'de Maraş'a bağlı Zeytun'da ve 1891'de Siirt'e yakın Sason'da Ermeni devrimci örgütlerince desteklenen direniş hareketleri de gerçekleşmiştir.

İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletleri'nin desteğiyle Anadolu'da çıkan bazı isyanlar şunlardır: Hilafet Ordusu (Kuvayı İnzibatiye) İsyanı. Anzavur Ayaklanması. Bolu, Düzce, Hendek ve Adapazarı Ayaklanmaları. Yozgat Yenihan Ayaklanması (Çapanoğlu Ayaklanması). Afyon Ayaklanması (Çopur Musa Ayaklanması). Konya Ayaklanması (Delibaş Ayaklanması). Milli Aşiret Ayaklanması. Ali Batı Ayaklanması. Koçgiri Ayaklanması.

Baba İshak, 13. yüzyılda Anadolu'da yaşamış bir tasavvufi lider ve halk önderidir. Baba İshak'ın öne çıkan özellikleri: Eğitim: Şiraz'da Muhyiddin Ahmed oğlu Muhammed Temimi'den dini ve felsefi dersler almıştır. İsyan: 1235 yılında 20 bin kişilik bir kuvvetle isyan başlatmış ve "Emîr’ûl-Mü’minîn Sadr’ûd-Dünya ve’d-Dîn ve Resûl’ûl-Lâh Baba İshâk" ünvanıyla halifeliğini ilan etmiştir. Etkisi: Tasavvufi söylemleriyle özellikle Türkmen göçebe topluluklar arasında büyük bir etki yaratmış, bu etki siyasi bir boyut kazanmıştır. Ölümü: 1240 yılında gerçekleşen Babai Ayaklanması'nın Selçuklu ordusu tarafından bastırılması sonucunda hayatını kaybetmiştir.

İsyanlar, kurulu düzene veya devlet güçlerine karşı gelme, başkaldırma, ayaklanma gibi eylemleri ifade eder. İsyan türleri: Siyasi isyanlar: Siyasi sistemdeki bozulmalar veya sosyal haklara saldırılar nedeniyle ortaya çıkar. Ekonomik isyanlar: Ekonomik çöküş ve halkın yaşam seviyesinin düşmesi sonucu oluşur. Askeri isyanlar: Askeri personel veya gemi mürettebatının, kanunen itaat etmesi gereken emirlere karşı gelmesiyle gerçekleşir. Sosyal isyanlar: Genellikle sosyal adaletsizlikler ve yerli halkların birbirine karşı hoşgörüsüzlüğü gibi nedenlerle ortaya çıkar. Ayrıca, iç savaşlar da bir isyan türü olarak kabul edilir ve bir ülkenin insanlarının, genellikle politik veya dini kutuplar altında organize olarak birbirleriyle yaptıkları silahlı çatışmaları ifade eder.

II. Bayezid döneminde çıkan isyanlar şunlardır: Cem Sultan İsyanı (1481-1482). Şahkulu İsyanı (1511). Ayrıca, bu dönemde Anadolu'da Safevi destekli başka isyanlar da yaşandı.

Şahkulu İsyanı, II. Bayezid döneminde, 1511 yılında gerçekleşmiştir.

1630-1633 yılları arasında çıkan bazı isyanlar şunlardır: Osmanlı-Safevî Savaşı (1623-1639). Şah Kulu İsyanı. Bu dönemde başka isyanlar da olabilir, daha fazla bilgi için kaynaklarda detaylı inceleme yapılması önerilir.

İbşir Mustafa Paşa, 11 Mayıs 1655'te Atmeydanı'nda toplanmış bulunan sipahilerin istekleri üzerine idam edilmiştir. İbşir Mustafa Paşa'nın idam edilmesinin bazı nedenleri: Celali isyanı: Halep valisi iken devlete muhalefet etmiş ve Celali olarak tanınmıştır. Varvar Ali Paşa'nın öldürülmesi: Sivas Valisi Varvar Ali Paşa'yı yakalayıp idam ettirmesi. Sadrazamlık görevi: Sadrazam olarak görev yaptığı toplantıda devlet ricâlinden kimsenin lehinde konuşmaması.

Celali isyanları, 16. ve 17. yüzyıllarda Osmanlı yönetimindeki Anadolu'da, ekonomik, sosyal, askeri ve siyasi nedenlerle çıkan ayaklanmaların tümüne verilen addır. Yeniçeri isyanları ise, yeniçerilerin, özellikle maaş artışları talebiyle gerçekleştirdiği ayaklanmaları ifade eder. Celali isyanları, Osmanlı Devleti'ni yaklaşık bir buçuk asır boyunca meşgul etmiş, büyük yıkımlara yol açmıştır. Yeniçeri isyanlarının sonuçları hakkında ise kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır.

16 Haziran 1970'te 15-16 Haziran Büyük İşçi Direnişi'nin ikinci günü gerçekleşti. Bu tarihte: Gebze'den başlayan işçi yürüyüşü, Kartal'dan katılan işçilerle birleşerek Bağdat Caddesi üzerinden Kadıköy İskele Meydanı'na kadar ulaştı. İstanbul'un Topkapı dışındaki kesimlerinden gelen kollar birleşip, Aksaray üzerinden önce Sultanahmet'e, oradan Cağaloğlu ve vilayetten (valilik) geçip Eminönü'ne geldi. Kadıköy'de meydana gelen olaylarda iki işçi, bir polis ve bir esnaf hayatını kaybetti. Ayrıca, Ankara, Adana, Bursa ve İzmir'de de küçük çaplı olaylar yaşandı.

Celali İsyanları, 1519 yılında Yozgatlı Şeyh Celâl'in Osmanlı yönetimine başkaldırmasıyla başlamıştır.

Taiping Ayaklanması, 1850-1864 yılları arasında sürmüştür.

1821-1825 yıllarında Osmanlı Devleti'nde yaşanan bazı önemli olaylar şunlardır: Yunan İsyanı (1821). Benderli Ali Paşa'nın Sadrazamlığa Atanması (1821). Osmanlı-Rus Savaşı (1828-1829). Edirne Antlaşması (1829).

Celâlî İsyanları'nın en tehlikeli dönemi, Sultan I. Ahmed döneminde yaşanmıştır. 1603-1608 yılları arasında Celâlî ayaklanmaları tüm Anadolu'ya yayılmış, Tavil Ahmed, Canboladoğlu ve Kalenderoğlu gibi Celâlî liderler devlet otoritesini ortadan kaldırmıştır.

Celâlî isyanlarından beş örnek: 1. Bozoklu Şeyh Celâl İsyanı: 1519'da mehdîlik iddiasıyla ortaya çıkan Bozoklu Şeyh Celâl'in isyanı. 2. Kalenderoğlu İsyanı: Kalenderoğlu'nun Saruhan'ı yağma ve tahrip etmesi. 3. Kara Yazıcı İsyanı: Kara Yazıcı ve kardeşinin, Deli Hasan ile birlikte batıya doğru hareket ederek, Hafız Ahmet Paşa'yı Kütahya'da kuşatıp şehri yakmaları. 4. Canboladoğlu Ali Paşa İsyanı: Canboladoğlu'nun Şam ve Trablus'u zapt edip, adına hutbe okutup para bastırması. 5. Deli Hasan İsyanı: Deli Hasan'ın Bosna'ya giderek, Osmanlı ordusuna ihanet etmesi ve Venediklilerle yazışmalarda bulunması.

Çelebi Mehmet (I. Mehmet) döneminde yaşanan bazı önemli olaylar: Fetret Devri'nin Sonu: 5 Temmuz 1413'te kardeşi Musa Çelebi'yi yenerek Osmanlı Devleti'ni tek başına yönetmeye başladı ve Fetret Devri'ni kapattı. Anadolu'da Hakimiyet: Karamanoğulları'nın elinden Hamidoğulları beyliği topraklarını aldı, İzmir Beyi Cüneyd'i mağlup ederek Batı Anadolu'da Osmanlı hakimiyetini yeniden sağladı. Rumeli ve Ege'de Faaliyetler: Gelibolu'da ilk Osmanlı donanmasını kurdu, Eflak Voyvodası Mircea'yı Osmanlı ordusuna teslim aldı. İç İsyanlar: Şeyh Bedreddin ve Torlak Kemal'in isyanlarını bastırdı. Diğer Beyliklerle İlişkiler: Bizans, Sırbistan, Eflak ve Mora prenslikleriyle anlaşmalar yaparak Osmanlı hakimiyetini ve vergi ödemelerini kabul etmelerini sağladı. Çelebi Mehmet'in padişahlık dönemi, 1421 yılında ani bir ölümle sona erdi.

Kuva-yi İnzibatiye, Kuvâ-yi Milliye'ye karşı çıkan isyanları bastırmak amacıyla kurulmuştur. Özellikle Adapazarı dolaylarında çıkan isyanlar desteklenmiştir. Kuva-yi İnzibatiye, 15-17 Mayıs 1920 tarihlerinde Adapazarı'nda Anzavur Ahmet'in komutasında düzenlediği saldırılarda yenilgiye uğramıştır. 23 Mayıs 1920'de yeniden saldırıya geçen Kuva-yi İnzibatiye, ağır bir yenilgi almış ve 14 Haziran 1920'de tamamen etkisiz hale getirilmiştir. İstanbul Hükümeti, 25 Haziran 1920'de Kuva-yi İnzibatiye'nin kaldırıldığını ve birliğe bağlı askerlerin terhis edildiğini açıklamıştır.

Milli Mücadelede iç ve dış isyanların çıkmasının bazı nedenleri: Dış isyanlar: İtilaf Devletleri'nin, azınlıkları isyan çıkarmaya yönlendirmesi ve bu süreçte silah desteği sağlaması. İç isyanlar: Uzun savaş yılları ve yenilgiler: Halkta bıkkınlık, yorgunluk, yokluk ve ümitsizlik yaratması. Asker kaçakları: Halkın fedakârlıktan ve sorumluluklardan kaçma eğilimi. Dini ve geleneksel bağlılık: Halifeye olan bağlılık ve bu bağlılıktan kişisel çıkar sağlayanların isyanları kışkırtması. Propaganda: İngilizlerin ve Padişahın, halkı Milli Mücadele'ye karşı kışkırtması. Siyasi nedenler: Damat Ferit Paşa önderliğindeki İstanbul Hükümeti'nin, Milli Mücadele'yi engelleme çabaları.

Celaliler, 16. ve 17. yüzyıllarda Osmanlı yönetimindeki Anadolu'da devlete karşı ekonomik, sosyal, askeri ve siyasi nedenlerle isyan eden zümrelerdir. Celalilerin bazı özellikleri: Liderler: İsyanların önde gelen isimleri arasında Bozoklu Şeyh Celâl, Karayazıcı Abdülhalim, Deli Hasan, Tavil Ahmed ve Canboladoğlu Ali Paşa bulunur. Nedenler: İsyanların başlıca nedenleri arasında ağır vergiler, toprak düzeninin bozulması, adaletsiz yönetim ve işsizliğin artması yer alır. Etki: İsyanlar, Osmanlı toprak düzenini değiştirmiş, Anadolu'da devlet otoritesini zayıflatmış ve "Büyük Kaçgunluk Devri" olarak bilinen bir döneme yol açmıştır. Ayrıca, Celaliler adıyla bilinen bir Kürt aşiret konfederasyonu da vardır.