İsyanlar

Lale Devri'nin en önemli olayı, 1718 yılında Avusturya ile imzalanan Pasarofça Antlaşması'dır. Bu antlaşma, dönemin başlangıcını işaret eder. Lale Devri'nin diğer önemli olayları arasında: İlk özel matbaanın kurulması. Çiçek aşısının kullanılmaya başlanması. Yalova'da kağıt fabrikasının açılması. Avrupa'ya geçici elçiliklerin gönderilmesi.

Celâlî isyanları Osmanlı Devleti'ni çeşitli şekillerde etkilemiştir: Ekonomik ve toplumsal düzen: Toplumsal ve ekonomik düzen altüst olmuş, işsizlik ve geçim sıkıntısı toplumun her kesimine yansımıştır. Tımar sistemi: Tımar sistemi bozulmuş, topraklarını terk eden köylülerin toprakları tefecilere kaptırılmıştır. Göçler: Büyük nüfus hareketleri ortaya çıkmış, köylüler can güvenliği için yer değiştirmiştir. Kentleşme: Kasaba ve şehirlere göçler artmıştır. Kıtlık: Tarımsal üretim gerilemiş, tarım ürünleri fiyatları yükselmiştir. Can kaybı: On binlerce insan hayatını kaybetmiştir. Altyapı: İsyanlar birçok yerleşim yerinin yıkıma uğramasına neden olmuştur.

Celali isyanları, 16. ve 17. yüzyıllarda Osmanlı yönetimindeki Anadolu'da, ekonomik, sosyal, askeri ve siyasi nedenlerle çıkan ayaklanmaların tümüne verilen addır. Bu isyanların adı, ilkinin önderi olan Bozoklu (Yozgat) Şeyh Celâl'den gelmektedir.

Ayaklanmalar ve isyanlar, genellikle mevcut otoriteye karşı düzenlenen kitlesel hareketlerdir. Bazı ayaklanma ve isyan örnekleri: Osmanlı Devleti'ndeki isyanlar: Celali İsyanları, Şeyh Bedreddin İsyanı, Buçuk Tepe İsyanı. Kurtuluş Savaşı sırasında Türkiye'deki isyanlar: Anzavur Ayaklanması, Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı İsyanları, Yozgat (Çapanoğulları – Aynacıoğulları) İsyanı, Afyon (Çopur Musa) İsyanı, Koçgiri İsyanı. Diğer isyanlar: 1676: Rus yönetimine karşı Başkurt İsyanı, 1830: Belçika Devrimi, 1925: Şeyh Sait İsyanı, 1934: Nasturi İsyanı. Ayaklanmalar ve isyanlar, çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir, bunlar arasında ekonomik sorunlar, mezhepsel ayrılıklar, etnik gerginlikler ve toplumsal sıkıntılar bulunabilir.

Yeniçeri isyanlarından bazıları şunlardır: Buçuktepe İsyanı (1446). 1449 İsyanı. Kanuni Sultan Süleyman Dönemi İsyanı (1525). Patrona Halil İsyanı (1730). Genç Osman İsyanı (1622). Kabakçı Mustafa İsyanı (1807). Yeniçeri Ocağı, 1826 yılında II. Mahmud tarafından kapatılmıştır.

II. Mahmud döneminde çıkan bazı isyanlar: Yeniçeri Ocağı İsyanları. Anadolu'daki Yerel İsyanlar. Yunan İsyanı. Vehhabi İsyanı. Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın İsyanı.

Celali isyanlarının en tehlikeli isyanı olarak Karayazıcı Ayaklanması gösterilebilir. 1598 yılında Sivas ve Maraş bölgesinde başlayan bu isyan, sekban askerlerinin komutanıyken ayaklanan Karayazıcı'ya, dirlikleri ellerinden alınan sipahiler, topraklarını terk eden köylüler, işsiz kalan sekbanlar ve yönetimden hoşnut olmayan beyler ve paşaların katılmasıyla büyümüştür. Karayazıcı'nın ölümünden sonra ayaklanmacıların başına kardeşi Deli Hasan geçmiş ve Osmanlı Devleti, Orta Anadolu'ya egemen olan Deli Hasan kuvvetlerini bastıramayınca onunla anlaşma yoluna giderek Deli Hasan'ı paşa unvanıyla Bosna beylerbeyliğine atamıştır.

Kabakçı Mustafa İsyanı, III. Selim döneminde gerçekleşmiştir. İsyan, 29 Mayıs 1807'de III. Selim'in tahttan indirilmesine ve yerine IV. Mustafa'nın geçirilmesine yol açmıştır.

Celâlî isyanları, 1519-1610 yılları arasında sürmüştür. Bu isyanların en yoğun dönemi ise 1591-1611 yılları olarak kabul edilir.

TBMM'ye Karşı Çıkan İsyanlar: İstanbul Hükümeti Tarafından Çıkarılan İsyanlar: Anzavur Ayaklanması, Kuva-yı İnzibatiye Olayı. İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletleri'nin Desteklediği İsyanlar: Adapazarı, Hendek, Düzce, Bolu İsyanları, Çapanoğlu İsyanı, Zeynel Abidin (Bozkır) İsyanı. Azınlık İsyanları: Rum ve Ermeni İsyanları. Kuvayı Milliyecilerin Çıkardığı İsyanlar: Çerkez Ethem İsyanı, Demirci Mehmet Efe İsyanı. Alınan Tedbirler: Hıyanet-i Vataniye Kanunu: TBMM'ye karşı isyan edenlere vatan haini muamelesi yapıldı. İstiklal Mahkemeleri: İsyancıları yargılamak için kuruldu. Firariler Kanunu: Asker kaçaklarını önlemek için çıkarıldı. Anadolu Ajansı: Milli mücadeleyi duyurmak için kuruldu. İrşad Heyetleri: Halkı bilinçlendirmek için oluşturuldu. Merkez Ordusu: Pontusçu Rumların faaliyetlerini önlemek için kuruldu. Karşı Fetva: Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi ve 153 din adamının yayınladığı fetva ile isyancıların milletin bağımsızlığını tehlikeye düşürdüğü ilan edildi.

1699 ve 1703-1704 yılları arasında Osmanlı Devleti'nde yaşanan bazı önemli olaylar şunlardır: 1699: Karlofça Antlaşması. Rusya ile İstanbul Antlaşması. 1703-1704: Edirne Vak'ası (Edirne Olayı). Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin idam edilmesi. Bu dönemde ayrıca, 1697'de gerçekleşen Zenta Muharebesi'nde Osmanlı Devleti büyük bir bozguna uğradı.

Celali İsyanları ile ilgili dönem ödevi hazırlarken aşağıdaki adımlar izlenebilir: 1. Giriş: Celali isyanlarının tanımını ve önemini belirtin. 16. ve 17. yüzyıllarda Osmanlı yönetimindeki Anadolu'da devlete karşı ekonomik, sosyal, askeri ve siyasi nedenlerle çıkan ayaklanmalar olduğunu açıklayın. 2. Nedenler: 16. yüzyıl ortalarında Osmanlı Devleti'nde ekonomik ve toplumsal bunalımın nedenlerini araştırın. Uluslararası ticaret yollarının yön değiştirmesi, vergileri ödeyemeyen köylülerin topraklarını terk etmesi, işsizlik ve geçim sıkıntısı gibi faktörleri ele alın. 3. İsyanların Gelişimi: İsyanların başlangıç aşamasını, Şeyh Celâl'in 1519'daki isyanını ve ardından suhte ve leventlerin de dahil olmasıyla eşkıyalık haline dönüşmesini anlatın. 1590'lardan itibaren çiftbozan reayadan, suhtelerden, işsiz güçsüz gruplardan ve sekbanların isyanlara katılmasını ele alın. 4. Etkiler ve Sonuçlar: İsyanların Anadolu halkı üzerindeki etkilerini, göç, kıtlık ve eşkıyalık gibi sonuçları inceleyin. 1609'da Sultan Ahmet Camii'nin yapımıyla isyanların sona ermesini simgeleyen dönemi ekleyin. 5. Kaynaklar: Mustafa Akdağ, William J. Griswold ve Karen Barkey gibi yazarların eserlerinden yararlanın. Bu adımları takip ederek, Celali İsyanları hakkında kapsamlı ve bilgilendirici bir dönem ödevi hazırlayabilirsiniz.

Osmanlı İmparatorluğu'nda köle isyanları olduğuna dair bazı örnekler bulunmaktadır. Örneğin, 1911 yılında Sivas'ın Pınarbaşı ilçesine bağlı Kazancık köyünde köle olarak sınıflandırılan kişilerin başkaldırması sonucu bir çatışma çıkmıştır. Ancak, genel olarak Osmanlı'da köle isyanlarının yaygın olduğuna dair bir bilgi bulunmamaktadır. Kölelik, Osmanlı toplumunda yasal ve yaygın bir kurum olsa da, bu kurumla ilgili büyük çaplı isyanlar tarihsel kaynaklarda yer almamaktadır.

Arap Baharı, 2010 yılının Aralık ayında Tunus'ta başlayan ve Arap dünyasının büyük bir kısmına yayılan bir dizi hükûmet karşıtı protesto, ayaklanma ve silahlı isyandır. Başlıca nedenleri: işsizlik; gıda enflasyonu; siyasi yozlaşma; ifade özgürlüğü kısıtlamaları; kötü yaşam koşulları. Bazı sonuçlar: Tunus, Libya, Mısır ve Yemen'de uzun süreli liderlerin devrilmesi; Suriye, Yemen ve Libya'da iç savaşların başlaması; Avrupa'da aşırı sağın yükselmesi ve mülteci sorunları.

Taiping İsyanı, İmparator Xianfeng döneminde gerçekleşmiştir. İsyan, 1850-1864 yılları arasında Çin'de Manchu liderliğindeki Qing Hanedanı'na karşı yapılmıştır. İmparator Xianfeng, 1850-1861 yılları arasında tahtta bulunmuştur.

Celâlî İsyanları'nın en önemli sonuçlarından bazıları şunlardır: Osmanlı toprak düzeninin bozulması. Büyük nüfus hareketleri. Tarımsal üretimin gerilemesi ve kıtlık. On binlerce insanın ölümü. Kentlerin yıkıma uğraması. Merkezi otoritenin zayıflaması. Devlet ile halk arasındaki ilişkinin bozulması. Tımarlı sipahilerin öneminin azalması. Köylülerin savunmasız kalması. Ordunun bozulması. Eğitim kurumlarının öneminin kaybetmesi. Ekonomik durumun kötüleşmesi.

İtilaf devletlerinin desteği ile Anadolu'nun çeşitli yerlerinde çıkan isyanları bastırmak için Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin (TBMM) aldığı önlemlerden bazıları şunlardır: Hıyanet-i Vataniye Kanunu. İstiklal Mahkemeleri. Düzenli ordu. Karşı fetvalar. Anadolu Ajansı ve Hakimiyet-i Milliye gazetesi. İrşad Heyetleri.

Yeniçeri isyanlarının bazı sonuçları: İdamlar: Çeşitli devlet adamları idam edilmiştir. Padişah değişiklikleri: İsyanlar sonucunda sık sık padişah değişiklikleri yaşanmıştır. Toplumun güveni: Toplumun merkezi otoriteye olan güveni sarsılmıştır. İdare: İdare bozulmuş ve yeniliklerin uygulanması engellenmiştir. Siyasi karışıklıklar: Her isyan, siyasi bir karışıklığı da beraberinde getirmiştir. Ekonomik etkiler: Yeniçeriler, ekonomik hayatta yer edinmeye çalışmış, bu da işçilerin yerinden edilmesine ve tüccarların cesaretinin kırılmasına neden olmuştur. Yeni ordu kuruluşu: Vaka-i Hayriye olarak bilinen olay neticesinde, Yeniçeri Ocağı kapatılmış ve yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye adlı yeni bir ordu kurulmuştur.

Meclis-i Mebusan, isyanlara karşı çeşitli önlemler almıştır: Sıkıyönetim ilanı: 31 Mart Olayı'nın bastırılmasından sonra İstanbul'da sıkıyönetim ilan edilmiştir. Tutuklamalar: İsyana karışanların tespiti yapılmış ve geniş çapta tutuklamalar başlamıştır. Genel af ilanı: İsyancılar tarafından "Aff-ı Şahâne" adı verilen genel af ilan edilmiştir. Meclis'in kapatılması: İtilaf Devletleri, Misak-ı Milli'nin kabul edilmesi üzerine Meclis-i Mebusan'ı kapatmıştır. Ayrıca, Meclis-i Mebusan, Amasya Görüşmeleri'nde alınan kararlar üzerine 12 Ocak 1920'de toplanarak Misak-ı Milli'yi kabul etmiştir.

Ming Hanedanı, Li Zicheng liderliğindeki isyancı güçler tarafından yıkılmıştır. Ming Hanedanı'nın yıkılmasında etkili olan diğer faktörler arasında mali yanlış yönetim, doğal afetler, köylü ayaklanmaları ve Mançular'ın istilaları yer almaktadır.