Fenotip

Eksik baskınlık, genetik olarak aynı karaktere etki eden fakat birbirinden farklı özellik taşıyan iki genin, canlının genotipinde birbirine baskınlık gösteremeyip ebeveynlerinden farklı yeni bir genotip oluşturması durumudur. Eksik baskınlık durumunda: Heterozigot bireylerde her iki alelin özelliğinden farklı bir özellik ortaya çıkar. Her fenotipin bir tane genotipi vardır. Sığır, at, Endülüs tavukları gibi hayvanlarda ve akşamsefası, aslanağzı gibi bitkilerde eksik baskınlık görülür. Örneğin, Endülüs tavuklarında siyah tüylülük geni ve beyaz tüylülük geni olmak üzere iki çeşit alel gen vardır. Kırmızı çiçek geni ile beyaz çiçek geni de eksik baskın genlerdir.

Monohibrit ve dihibrit çaprazlamalarda genotip ve fenotip oranlarının nasıl bulunacağına dair bazı bilgiler şu şekildedir: Monohibrit Çaprazlama. Fenotip Oranı: 3:1. Genotip Oranı: 1:2:1. Dihibrit Çaprazlama. Fenotip Oranı: 9:3:3:1. Genotip Oranı: 1:2:1:2:4:2:1:2:1. Genotip ve fenotip oranlarını bulmak için Punnett karesi yöntemi kullanılabilir. Daha detaylı bilgi ve örnek hesaplamalar için aşağıdaki kaynaklara başvurulabilir: bikifi.com; ogmmateryal.eba.gov.tr; selinhoca.com.

Monohibrit çaprazlamada: F1 dölü, iki monohibrit bireyin çaprazlanmasıyla elde edilen ilk nesil yavrulardır. F2 dölü, F1 bireylerinin kendi arasında çaprazlanmasıyla oluşan ikinci nesil yavrulardır. Özellikleri: F1 dölünün tamamı, baskın fenotipe sahiptir. F2 dölünde, fenotip oranı 3:1 (baskın:çekinik) ve genotip oranı 1:2:1 (homozigot baskın:heterozigot:homozigot çekinik) olarak gerçekleşir.

Fenotipte etkisini her zaman gösteren alele baskın (dominant) alel denir. Baskın alel, heterozigot genotipli canlının fenotipinde etkisini gösterir. Örneğin, kahverengi göz baskın gen sebebiyle oluşan bir fiziksel yapıdır.

Çaprazlamada genotip bulmak için aşağıdaki yöntemler kullanılabilir: Punnett Karesi: Erkek bireyin gametleri yatay, dişi bireyin gametleri ise dikey sütunlara yazılarak diyagram doldurulur. Kontrol Çaprazlaması: Fenotipi bilinen, fakat genotipi bilinmeyen bir birey ile homozigot çekinik bir birey çaprazlanır. Ayrıca, monohibrit çaprazlamada genotip çeşidi 3, oranı ise 1:2:1 şeklindedir. Genotip hesaplama yöntemleri, çaprazlanan bireylerin özelliklerine ve kullanılan genetik yöntemlere göre değişiklik gösterebilir.

Fenotip ve genotip bulmak için şu yöntemler kullanılabilir: Çaprazlama. Punnett karesi. Fenotip, genetik (genotip) ve çevresel etkenlerin yarattığı özelliklerin canlının dış görünüşündeki yansımasıdır. Çaprazlama sonuçları ihtimali verir, kesinlik belirtmez.

Genotip baskın ve çekinik şu şekilde açıklanabilir: Baskın (dominant) gen. Çekinik (resesif) gen. Genotip, bir organizmanın belirli bir özellik için sahip olduğu gen çiftlerini tanımlar. Homozigot. Heterozigot.

Forward genetik yaklaşım, genetik ekranlar, haritalama ve klonlama tekniklerinin kullanımına dayanır. Bu süreçte izlenen adımlar: 1. Mutasyonların oluşturulması: Organizmalarda rastgele mutasyonlar indüklenir. 2. Fenotipin seçilmesi: Belirli bir fenotipe sahip bireyler aranır. 3. Gen ve fonksiyonun belirlenmesi: Sorumlu gen tanımlanır ve işlevi araştırılır. Yaygın mutajenez yöntemleri: Kimyasal mutajenez: Etil metansülfonat (EMS) gibi kimyasallar kullanılır. Radyasyon: X-ışınları veya ultraviyole ışınlar kullanılabilir. Genetik ekran türleri: Dominant tarama: Heterozigot mutasyonları tespit eder. Resesif tarama: Homozigot mutasyonları tespit eder. Supresör/enhancer taramaları: Belirli bir fenotipi etkileyen mutasyonları arar.

Kontrol çaprazlaması, fenotipi bilinen, ancak genotipi bilinmeyen bir bireyin genotipini belirlemek amacıyla yapılır. Örnek: Bezelyelerde yuvarlak tohumlu olma baskın, buruşuk tohumlu olma ise çekiniktir: 1. Yuvarlak tohumlu bezelyeler ile buruşuk tohumlu bezelyeler çaprazlanır. 2. Eğer çaprazlama sonucu oluşan tüm döller yuvarlak tohumlu ise, yuvarlak tohumlu atanın homozigot (YY) olduğu anlaşılır. 3. Eğer döllerin yarısı buruşuk, yarısı yuvarlak tohumlu olursa, yuvarlak tohumlu atanın heterozigot (Yy) olduğu belirlenir.

Çok alellizmde fenotip çeşidi sayısı, alel gen sayısına eşittir. Örneğin, tavşanlarda kürk rengi dört farklı alel tarafından belirlendiğinde, dört farklı fenotip oluşur.

Fenotipte etkisi her zaman gözlenmeyen alel, çekinik (resesif) aleldir. Heterozigot bireylerde baskın (dominant) alel fenotipte kendini gösterirken, çekinik alel maskelenir. Örneğin, kistik fibroz gibi otozomal resesif hastalıklar, yalnızca iki çekinik alelin bir araya gelmesi durumunda fenotipte görülür.

Pleiotropi, tek bir genin birden fazla fenotipik özelliği etkilemesi durumudur. Bir gendeki yeni bir mutasyon, bazı veya tüm özellikler üzerinde aynı anda etkili olur. Pleiotropi, birkaç farklı mekanizma ile ortaya çıkabilir: Gen pleiotropisi: Bir gen ürününün birden fazla proteinle etkileşime girmesi veya farklı reaksiyonları katalize etmesi. Gelişimsel pleiotropi: Gelişim sırasında çeşitli fenotipik etkilere yol açan mutasyonlar. Seçilimsel pleiotropi: Tek bir fenotipin, yaş ve cinsiyet gibi faktörlere bağlı olarak evrimsel uyumu birden fazla şekilde etkilemesi. Pleiotropi, fenilketonüri (PKU) gibi genetik bozukluklarda da görülebilir.

Kalıtsal kavramlar, temel olarak şu ana başlıklara ayrılır: Gen: Kromozom üzerinde bulunan ve kalıtsal karakterleri taşıyan birimlerdir. Baskın Gen (Dominant): Özelliğini her zaman gösteren ve büyük harfle gösterilen genlerdir. Çekinik Gen (Resesif): Baskın gen olmadığında etkisini gösteren ve küçük harfle gösterilen genlerdir. Alel Gen: Biri anneden diğeri babadan gelen gen çiftleridir. Genotip: Canlının sahip olduğu genlerin tümüdür. Fenotip: Gen yapısının dışa yansıması, canlının dış görünüşüdür. Homozigot (Saf Döl): Alel genlerin birbirinin aynı olmasıdır. Heterozigot (Melez Döl): Alel genlerin farklı olmasıdır. Bağımsız Gen: Farklı kromozomlar üzerinde bulunan genlerdir. Bağlı Gen: Aynı kromozom üzerinde bulunan genlerdir.

Baskın ve çekinik fenotiplerin nasıl bulunacağına dair bazı bilgiler şu şekildedir: Baskın fenotip. Çekinik fenotip. Fenotip. Ayrıca, karakterlerin birbiri üzerine dağıtılarak nesilden nesile aktarımının gösterilmesine çaprazlama denir. Daha detaylı bilgi ve örnekler için aşağıdaki kaynaklar incelenebilir: huseyinfarukyildirim.com; derslig.com; ogmmateryal.eba.gov.tr.

Mendel'in ilk ilkesi, baskınlık ve düzenlilik yasası olarak bilinir. Bu ilkeye göre: Karakterlerin nesillere aktarılmasını sağlayan birim faktörler (genler) vardır. Bir bireydeki karakterin belirlenmesinde birbirinin aynısı ya da birbirinden farklı bir çift alel gen bulunur. Eğer bir karakterin farklı özelliklerinin geni bir bireyde bulunursa yalnız biri tam olarak etkisini gösterir. Mendel, bezelyeler üzerinde yaptığı deneylerle, bir özelliğin aynı özellik için başka bir ifadeyi gizleyebileceğini gözlemlemiştir.

Dihibrit çaprazlamada 9:3:3:1 kuralı, F2 dölündeki bireylerin fenotip ayrışım oranını ifade eder. Oranın bileşenleri: 9/16: Sarı ve düzgün. 3/16: Sarı ve buruşuk. 3/16: Yeşil ve düzgün. 1/16: Yeşil ve buruşuk. Bu oran, iki bağımsız karakterin genlerinin homolog olmayan kromozomlar üzerinde bulunması durumunda tipik olarak ortaya çıkar.

Genişletilmiş fenotip, Richard Dawkins tarafından ortaya atılan ve fenotip kavramının kapsamını genişleten bir biyolojik kavramdır. Dawkins'e göre fenotip, sadece protein biyosentezi veya doku büyümesi gibi biyolojik süreçlerle sınırlı tutulmamalı, bir genin, canlının içine veya dışına ve çevresine yayılan tüm etkilerini içerecek şekilde genişletilmelidir. Bu kavram, genlerin yalnızca taşıyıcı organizmanın biyolojisini şekillendirmekle kalmayıp, çevresel faktörler ve diğer organizmalar üzerinde de etkili olduğunu savunur. Dawkins, bu argümanını kunduzların baraj inşa etmesi ve parazitlerin ev sahipleri üzerindeki etkileri gibi örneklerle destekler.

BBxBb çaprazlanması sonucu genotip oranları şu şekildedir: - BB: %50 - Bb: %50 Fenotip oranları ise: - B: %100 (hepsi baskın fenotip) Bu çaprazlama, monohibrit çaprazlama örneğidir ve genotip oranı 1:1, fenotip oranı ise 1:0 (tamamen baskın) olarak sonuçlanır.

Ebeveyn genotipini bulmak için aşağıdaki yöntemler kullanılabilir: Punnett Karesi: Ebeveynlerin genotipleri ve gametleri, Punnett karesi kullanılarak düzenlenebilir. Test Çaprazı: Baskın fenotipe sahip, ancak genotipi bilinmeyen bir birey, homozigot çekinik bir bireyle çaprazlanır. Çatallı-Hat Yöntemi: Bu yöntemde, her bir gen çiftinin gamet oluşumu sırasında bağımsız davrandığı varsayılır. Ebeveyn genotipini belirlemek için genetik danışmanlık almak faydalı olabilir.

Genetik ilerleme, seleksiyonun yapıldığı anaç sürünün ortalamasıyla, bu sürü içinden seçilen ebeveynlerden elde edilen yavru grubunun fenotipik ortalaması arasındaki farktır. Başka bir deyişle, genetik ilerleme, damızlıkların çiftleştirilmesinden elde edilen döllerin ortalamasının, seleksiyon üstünlüğü kadar olmaması; biraz daha küçük olmasıdır.