Fenotip

Forward genetik yaklaşım, fenotipten genotipe giden bir yönteme dayanır. Yöntemleri: 1. Mutagenez: Organizmanın genomuna rastgele mutasyonlar sokmak için kimyasallar (EMS, ENU) veya radyasyon kullanılır. 2. Ekranlama: Mutant bireyler izole edilir ve fenotipleri gözlemlenir. 3. Haritalama: Genetik bağlantı analizi veya ilişkilendirme çalışmaları ile mutasyonun spesifik genetik bölgeye haritalanması yapılır. 4. Klonlama ve Sekanslama: Aday genler sekanslanarak sorumlu mutasyon belirlenir. Bu yaklaşım, önceden bilgi gerektirmeden yeni genlerin ve yolakların keşfedilmesine olanak tanır.

Kontrol çaprazlaması, baskın fenotipli bir bireyin genotipini belirlemek için yapılan bir çaprazlamadır. Bu işlem şu şekilde örneklendirilebilir: Örnek: Kedilerde kısa kıllılık baskın, uzun kıllılık çekinik bir özelliktir. Kısa kıllı bir kedinin genotipini belirlemek için: 1. Kısa kıllı kedi (baskın fenotipli), uzun kıllı bir kedi ile çaprazlanır. 2. Eğer çaprazlama sonucunda meydana gelen yavruların hepsi kısa kıllı olursa, genotipi araştırılan birey büyük olasılıkla homozigottur (AA genotipindedir). 3. Eğer yavruların bazıları uzun kıllı olursa, genotipi araştırılan birey heterozigottur (Aa genotipindedir). Bu yöntem, bezelyelerde de benzer şekilde uygulanır.

Çok allelizmde, genler arasında eksik baskınlık yoksa, allel gen sayısı kadar fenotip oluşur. Eğer genler arasında eş baskınlık varsa, her bir eksik baskın gen çifti için +1 fenotip eklenir.

Çekinik gen, genotipte yer alıp etkisini fenotipte her zaman gözlenmeyen aleldir.

Kalıtsal kavramlar iki ana kategoriye ayrılır: 1. Genetik Yapı: Bir canlının bir hücresinde bulunan genlerin tamamına denir. 2. Fenotip: Bir canlının genotipinin ve çevresel faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan dış görünüşü ifade eder.

Pleitropi, bir genin birden fazla karakteri belirlemesi durumudur. Bu genetik etkileşim sayesinde, bir bireyin fenotipine bakarak o bireye ait gözle belirleyemediğimiz başka bir karakter hakkında bilgi sahibi olabiliriz.

Mendel'in ilk ilkesi, izotipi kanunu olarak adlandırılır.

Baskın ve çekinik fenotip şu yöntemlerle bulunur: 1. Kontrol Çaprazlaması: Baskın fenotip gösteren, ancak genotipi bilinmeyen bir bireyin, çekinik fenotipli bir bireyle çaprazlanmasıdır. 2. Punnett Karesi: Bu yöntemde, ebeveynlerin genotipleri dikkate alınarak, yavruların genotip ve fenotip olasılıkları hesaplanır. Ayrıca, Mendel yasalarına göre baskın genler büyük harflerle (örneğin A), çekinik genler ise küçük harflerle (a) gösterilir.

Dihibrit çaprazlamada 9:3:3:1 kuralı, iki karakter bakımından farklı bireylerin çaprazlanması sonucu oluşan fenotiplerin oranını ifade eder. Bu kurala göre, 16 olası yavrudan 9'u her iki baskın genin en az birini taşır ve bu nedenle her iki baskın fenotipi gösterir.

Genişletilmiş fenotip, Richard Dawkins tarafından 1982 yılında ortaya atılan bir biyolojik kavramdır. Bu kavram, fenotipin sadece protein biyosentezi veya doku büyümesi gibi biyolojik süreçlerle sınırlı kalmaması, bunun yerine bir genin, canlının içine, dışına ve çevresine yayılan tüm etkilerini içermesi gerektiğini savunur. Dawkins'e göre, bu yaklaşım evrim teorisine yaptığı temel katkılardan biridir.

BB x Bb çaprazlanması sonucu genotip oranı 1:2:1 (BB, Bb, bb) ve fenotip oranı 3:1 (baskın fenotip: çekinik fenotip) olur.

Ebeveynlerin genotipini bulmak için kontrol çaprazlaması yöntemi kullanılır. Bu yöntemde: 1. Baskın fenotipteki birey (genotipi bilinmeyen), homozigot çekinik bir bireyle çaprazlanır. 2. Çaprazlama sonucunda oluşan yavruların tamamı baskın fenotipi gösteriyorsa, genotipi aranan birey homozigot baskındır. 3. Eğer yavruların yarısı baskın, diğer yarısı çekinik fenotipte ise (fenotip oranı 1:1), bilinmeyen genotip heterozigottur.

Arı ırklarının fenotipi, morfolojik özelliklerinin biyometrik yöntemlerle belirlenmesi sonucunda birbirlerinden ayırt edilebilmesini sağlar. Bu özellikler şunlardır: Renk: Arıların vücut renkleri ve kıl örtülerinin tonları. Vücut büyüklüğü: Arıların genel boyutları. Dil uzunluğu: Arıların dillerinin uzunluğu, bu özellik bazı ırklarda farklılık gösterir. Vücut kıl özellikleri: Kılların sıklığı, yoğunluğu ve dağılımı. Kanat uzunluğu, genişliği ve damar açıları: Kanatların yapısal özellikleri. Dünya genelinde kabul edilen bazı arı ırkları şunlardır: Karniyol, Kafkas, İtalyan, Anadolu, Kıbrıs, Suriye ve Esmer arısı.

Genetik ilerleme, seleksiyon uygulaması yapılan bir sürüde istenen özelliğin fenotipik ortalaması ile bu sürünün içinden seçilen hayvanlardan elde edilen yavruların sahip oldukları fenotipik ortalama arasındaki farklılıktır.

Fenotip ve genişlemiş fenotip arasındaki fark şu şekildedir: 1. Fenotip: Bir organizmanın gözlemlenebilir özelliklerinin veya özelliklerinin bileşimidir. 2. Genişlemiş Fenotip: Richard Dawkins tarafından ortaya atılan bu kavram, genlerin etkilerinin sadece taşıyıcı organizmanın biyolojisiyle sınırlı kalmadığını, aynı zamanda çevresel faktörler ve diğer organizmalar üzerinde de etkili olduğunu ifade eder.

Çok alelli genlerde, alel gen sayısı kadar çeşit fenotip oluşur.

Baskın fenotip, genetikte bir genin karşılıklı lokuslar üzerinde bulunan alellerinden hangisinin canlının karakterini (fenotipini) belirleyeceğini gösteren ilişki durumudur. Baskın fenotipin özellikleri: - Büyük harfler (A, B, S, K gibi) kullanılarak gösterilir. - Hem homozigot hem de heterozigot durumlarda özelliğini gösterir. - Fenotipte çekinik genin etkisini gizler.

Arılarda fenotipik varyasyon, genetik ve çevresel faktörlerin etkisiyle bireyler arasındaki görünüm ve davranış özelliklerindeki farklılıkları ifade eder. Bu varyasyonlar, arıların renk, desen, boyut gibi fiziksel özelliklerinde ve beslenme alışkanlıkları, yön bulma yetenekleri gibi davranışlarında ortaya çıkabilir.

Genotip baskın ve fenotip çekinik ifadeleri, genetikte allel genlerin farklı durumlarını ifade eder. - Genotip baskın: Bir bireyin gen yapısında, belirli bir karakter için baskın olan genin bulunması demektir. - Fenotip çekinik: Aynı karakter için çekinik olan genin, baskın bir genle birlikte olduğunda etkisini gösterememesi durumudur.

Tek karakterli çaprazlamada genotip ve fenotip oranlarını bulmak için aşağıdaki adımlar izlenir: 1. Ebeveynlerin genotiplerinin belirlenmesi. 2. Gamet oluşumu. 3. Punnett kareleri kullanımı. 4. Genotip ve fenotip oranlarının hesaplanması. Örnek: Homozigot baskın bir birey (AABB) ile heterozigot bir birey (AaBb) çaprazlandığında beklenen genotip ve fenotip oranları: - Genotip: "AABB", "AABb", "AaBB", "AaBb". - Fenotip: Tüm yavrular aynı fenotipik özelliği göstereceği için, sadece baskın karakterler (A ve B) görülür.