Ekler

Sıradan ekler olarak adlandırılan ekler, çekim ekleri ve yapım ekleri olarak ikiye ayrılır. Çekim ekleri, kelimelerin anlamını değiştirmeden onlara çeşitli işlevler kazandıran eklerdir. Bunlar arasında: - Çokluk eki: Birden çok varlığı belirten "-lar / -ler" eki. - Hâl ekleri: İsimleri diğer kelimelerle ilişkilendiren "-i, -e, -de, -den" ekleri. - İyelik ekleri: İsimlere sahiplik belirten "-m, -n, -i, -miz, -niz, -leri" ekleri. - Soru eki: Cümleye soru anlamı katan "mı, mi, mu, mü" eki. Yapım ekleri ise isim veya fiil köklerine eklenerek onlardan yeni kelimeler türeten eklerdir.

Çekimli fiil ve çekimli ek aynı şeyler değildir. Çekimli fiil, bir fiilin kip ve kişi eki almış halidir. Çekimli ek ise, kelimelerin cümle içinde diğer kelimelerle anlam bağlantısı kurmalarını sağlayan eklerdir.

Ekler, eklemeli diller olarak adlandırılan dil grubunda yer alır.

Mastar ekleri, fiillerin kök veya gövdesine eklenen "-mek/-mak" ekleriyle ayırt edilir.

Ayrı ve bitişik yazılan ekler arasındaki fark, eklerin kelimelerle birleşme ve yazım şekillerinde yatar. Ayrı yazılan ekler: Ek-fiilin çekimleri olan “iken, ile, ise” kelimeleri kendinden önceki kelimeden ayrı yazılır. Soru ekleri de ayrı yazılır. Bitişik yazılan ekler: -ken, -le, -se gibi ek-fiilin bitişik yazılış şekilleri vardır. “-daş (-taş)”, “-gil”, “-mtırak”, “-leyin” gibi ekler büyük ünlü uyumuna uymaz ve bitişik yazılır. “-ki” aitlik eki de büyük ünlü uyumuna uymaz ve bitişik yazılır. Ayrıca, ses düşmesi bulunan, birleşme durumu ile anlamını değiştiren, birden fazla ögesinde çekimli fiil bulunan kelimeler gibi bazı kelimeler de bitişik yazılır.

"De" ve "ki" ekleri farklı durumlarda hem bitişik hem de ayrı yazılabilir: 1. "De" eki: - Bulunma hâl eki olan "-de" kendinden önceki sözcükle bitişik yazılır. - Bağlaç olan "-de" ise ayrı yazılır. 2. "Ki" eki: - Sıfat olan "-ki" ve ilgi zamiri olan "-ki" bitişik yazılır. - Kalıplaşmış bağlaçlar hariç bağlaç olan "-ki" ise ayrı yazılır.

Ulaç ekleri, fiillerden türetilen ve cümlede belirteç göreviyle kullanılan eklerdir. İşte bazı ulaç ekleri: -an, -en: Nitelik belirtir (örneğin, "gülen çocuk"). -ıp, -ip, -up, -üp: Durum anlamı verir (örneğin, "Seni sorup gitti"). -arak, -erek: Eylemin yapılış şeklini belirtir (örneğin, "Gülerek baktı"). -ken: Zaman anlamını karşılar (örneğin, "Gece saatlerine kadar beklerken uyumuş"). -ınca, -ince: Zaman kavramı verir (örneğin, "Yanıma gelince seni sarıp sarmalamak için sabırsızlanıyorum"). -madan, -meden: Durum ve zaman anlamı taşır (örneğin, "Çok çalışmadan kimseye zarar gelmez").

“-dan” eki, isimlerin ayrılma (çıkma) hâl ekini belirtmek için kullanılır ve şu durumlarda kullanılır: 1. Yer, zaman ve sebep bildirme: "Evden çıktı", "Sıcaktan bayıldı" gibi cümlelerde olduğu gibi. 2. Karşılaştırma yapma: "Kardeşinden daha çalışkan" ifadesinde olduğu gibi. 3. Tamlayan eki yerine geçme: "Çocukların biri" yerine "Çocuklardan biri" kullanımında olduğu gibi. 4. İkileme oluşturma: "Derinden derine sesler geliyor" örneğinde olduğu gibi.

Arapçanın üç temel eki şunlardır: yapım ekleri, çekim ekleri ve şekil ekleri.

Resmi yazıda eklerin numaralandırılması şu şekilde yapılır: 1. Ekler Başlığı: Yazının sonuna "Ekler" başlığı eklenir. 2. Eklerin Numaralandırılması: Her ek, "Ek 1", "Ek 2" gibi numaralarla sıralanır. 3. Eklerin Tanımı: Eklerin altında, her ekin kısa bir açıklaması verilebilir. 4. Ek Listesinin Ayrı Sayfada Gösterilmesi: Ek listesi, yazı alanına sığmayacak kadar uzunsa ayrı bir sayfada gösterilir.

Fiilde süreklilik, fiillere "-edur", "-adur", "-akal" eklerinin getirilmesiyle yapılır.

"Büyük" kelimesi, "-k" yapım ekini almıştır.

"Kes" eki alan bazı kelimeler şunlardır: 1. Kapkaç: "Kaptı kaçtı" anlamında kullanılan bir kelime. 2. Akbil: "Akıllı bilet" anlamında kullanılan bir kelime. 3. Kanka: "Kan kardeşi" anlamında kullanılan bir kelime. 4. Tutsat: "Mortgage sistemi" anlamında kullanılan bir kelime. 5. Seçal: "Kafeterya, lokanta, mağaza vb. yerlerde yemeği alma" anlamında kullanılan bir kelime.

İşteşlik eki, fiil kök veya gövdelerine gelerek oluş ve kılışın birden fazla kişi tarafından karşılıklı ya da toplu olarak yapıldığını gösteren ektir. Bu ek, -ş-, -ış-, -uş- gibi eklerle ifade edilir.

"Da" eki iki farklı şekilde yazılır: 1. Bulunma hali eki olarak: Bu durumda "da" eki birleşik yazılır ve kesme işaretiyle ayrılmaz. 2. Bağlaç olarak: Bu durumda "da" eki ayrı yazılır.

"Üzerindeki" kelimesi bitişik yazılır ve ek olarak kabul edilir.

Günümüzün ekleri iki ana kategoriye ayrılır: isim çekim ekleri ve fiil çekim ekleri. İsim çekim ekleri şunlardır: 1. Hal ekleri: İsimleri tamamlayarak cümle kurmak için kullanılır (örneğin, "-de", "-den"). 2. İyelik ekleri: İsimlerin sahipliğini belirtmek için kullanılır (örneğin, "benim", "senin"). 3. Çokluk eki: Birden fazla nesne veya varlık ifade edildiğinde kullanılır (örneğin, "-ler", "-lar"). 4. Aitlik eki: İsimlerin birbirine bağlı olduğunu belirtmek için kullanılır (örneğin, "-ki"). 5. Vasıta eki: Bir işin nasıl yapıldığını ifade etmek için kullanılır (örneğin, "-çe", "-ça"). 6. Eşitlik eki: İki farklı şeyin birbirine eşitliğini belirtmek için kullanılır (örneğin, "-ce", "-ca"). Fiil çekim ekleri ise şunlardır: 1. Kip ekleri: Fiillerin zamanını belirtmek için kullanılır (örneğin, "-yor", "-miş"). 2. Şahıs ekleri: Fiillerin öznenin kişi ve sayısına göre çekimlenmesini sağlar (örneğin, "-ım", "-sin").

Fiilden isim yapan ekler, fiil kök veya gövdelerine eklenerek onlardan yeni isimler türeten eklerdir. Bazı fiilden isim yapan ekler: - -ma, -me: "yazmak" fiilinden "yazı" kelimesi gibi. - -ış, -mak: "görmek" fiilinden "görüş" kelimesi gibi. - -gan, -gın: "çalışmak" fiilinden "çalışkan" kelimesi gibi. - -gı, -ki: "sevmek" fiilinden "sevgi" kelimesi gibi. - -tcı, -tıcı: "yapmak" fiilinden "yapıcı" kelimesi gibi.

Çıkma durumu eki, "-den, -dan, -ten, -tan" ekleridir.

Birleşik zaman yapan ekler, fiillere eklenerek onları birleşik zamanlı fiil yapan üç ektir: 1. Hikâye Birleşik Çekimi: Basit çekimli fiillere “di’li geçmiş zaman” kipi eki (-di) getirilerek yapılır. 2. Rivayet Birleşik Çekimi: Basit çekimli fiillere “miş’li geçmiş zaman” kipi eki (-miş) getirilerek yapılır. 3. Şart Birleşik Çekimi: Basit çekimli fiillere “dilek-koşul” kipi eki (-se) getirilerek yapılır.