Doğabilimleri

Dış kuvvetler, kayaları fiziksel (mekanik) çözülme ve kimyasal çözülme olmak üzere iki ana yolla parçalar. Fiziksel çözülme, kayaların kimyasal yapıları değişmeden, yalnızca fiziki yapılarında görülen parçalanma, ufalanma ve ayrışma olayıdır. Kimyasal çözülme ise kayaları oluşturan unsurların eriyerek, kimyasal bileşimlerinin değişmesi sonucunda meydana gelir.

Dünyanın 3 temel yapısı şunlardır: 1. Kara Katmanı: Yeryüzünün katı yüzeyini oluşturan, çeşitli kayaçlar, topraklar ve minerallerden oluşan katmandır. 2. Su Katmanı: Okyanuslar, denizler, göller, nehirler ve buzullar gibi su kütlelerini içeren, dünyanın yüzeyinin yaklaşık %71'ini kaplayan katmandır. 3. Hava Katmanı: Dünyayı çevreleyen gaz tabakası olan atmosferdir ve azot, oksijen, karbon dioksit ve diğer gazlardan oluşur.

Toprak, nemli olduğunda geç ısınır ve geç soğur. Ayrıca, koyu renkli ve pürüzlü yüzeyler daha çok ısınırken, açık renkli yüzeyler daha az ısınır ve soğur.

En verimli toprak katmanı, A katmanı olarak kabul edilir.

Permafrost, yıl boyunca 0°C'nin altında donmuş halde kalan toprak veya kayalardır. Bu tür topraklar, yüzlerce yıl bozulmadan kalabilir ve Dünya yüzeyinin altına doğru birkaç metre ile 1,5 km kadar uzanabilir. Permafrost'un bulunduğu yerler: - Sibirya, Kanada, Grönland ve Alaska'nın Arktik bölgeleri; - Tibet platosu, Rocky Dağları gibi yüksek rakımlı bölgeler; - Arktik Okyanusu'nun tabanı. Permafrost'un erimesi, sera gazlarının atmosfere salınmasına, altyapının zarar görmesine ve antik mikropların uyanmasına neden olabilir.

Ekvator ikliminde 2 tepe (sıcaklık artışı) güneş ışınlarının dik düştüğü dönemlerde görülür.

Sıcaklığı etkileyen faktörler şunlardır: 1. Güneş ışınlarının yere düşme açısı: Güneş ışınları dik açılarla geldiğinde sıcaklık artar. 2. Enlem: Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık azalır. 3. Dünya'nın günlük ve yıllık hareketi: Gün içinde ve yıl boyunca güneş ışınlarının geliş açısı değişir. 4. Bakı ve eğim: Güneş'e dönük yamaçlar daha sıcak olur. 5. Yükselti: Yükseldikçe sıcaklık her 200 metrede yaklaşık 1°C azalır. 6. Nem: Nemin fazla olduğu yerlerde hava yavaş ısınır ve yavaş soğur. 7. Kara ve denizlerin dağılışı: Karalar hızlı ısınır ve hızlı soğur, denizler ise yavaş ısınır ve yavaş soğur. 8. Okyanus akıntıları: Ekvator'dan gelen akıntılar sıcak, kutuplardan gelenler ise soğuk olup, gittikleri yerde sıcaklık değişimine neden olurlar. 9. Güneşlenme süresi: Güneşlenme süresi uzun olan yerlerin sıcaklığı daha fazla olur.

Göl suyunun sıcaklığı, çeşitli faktörlere bağlıdır: 1. Coğrafi Enlem: Göllerin sıcaklığı, bulunduğu coğrafi bölgeye göre değişir; alçak enlemlerde sıcaklık yüksek olurken, yüksek enlemlerde daha düşüktür. 2. Derinlik: Derinliği fazla olan göllerin sıcaklığı düşük, derin olmayan göllerin sıcaklığı ise yüksektir. 3. İklim Koşulları: Göllerin dolaylı olarak ısınmasında, göllere su sağlayan kaynaklar ve yeraltı suları da önemlidir. 4. Mevsim: Mevsimsel değişiklikler, rüzgarın yarattığı karışımlar ve yer değiştirmeler de sıcaklık dağılımını etkiler.

Biyotik ve abiyotik çevre direnci — popülasyonun büyümesini ve gelişmesini engelleyen dış faktörlerin bütünüdür. Biyotik çevre direnci — zararlı organizmaların (böcekler, mantarlar, bakteriler, virüsler ve diğer patojenler) bitkiler üzerindeki tehdididir. Abiyotik çevre direnci ise — çevresel koşulların (ışık, sıcaklık, iklim, su, toprak, mineraller ve ortamın pH derecesi) canlılara etkisidir.

Karasal iklimin bitki örtüsü, bozkır olarak adlandırılan küçük ot topluluklarından oluşur.

Kayaçlar, yer kabuğu ve manto tabakasında bulunur.

C ve D horizonu, toprağın katmanlarından (horizonlarından) biridir. - C horizonu: Ana materyalin hemen üzerinde yer alan, ana materyalin özelliğini sıkı şekilde yansıtan katmandır. - D horizonu: Ana materyalin bulunduğu katmandır.

"Türkiye Tatlısu Balıkları" kitabı 2009 yılında yazılmıştır.

Toprakta organik madde A horizonu ve O horizonu olarak adlandırılan katmanlarda bulunur. - A horizonu: En üst katmandır ve organik maddenin karıştığı, koyu renkli bir yapıya sahiptir. - O horizonu: Organik maddeyi kapsayan üst katmandır, burada çeşitli derecede ayrışmış organik madde ve humus yer alır.

Ana kaya ve toprak arasındaki temel farklar şunlardır: Tanım: Ana kaya, toprak oluşumunun temelini oluşturan, toprak profili üzerinde yer alan ve bitkilerin köklerinin uzanabileceği katmanı kapsayan kayalardır. Bileşim: Ana kaya, genellikle granit, bazalt, kalker, şist gibi sert kayaçlardan oluşur ve çeşitli mineraller barındırır. Fonksiyon: Ana kaya, toprağın oluşumunda temel rol oynar ve toprak verimliliğini etkileyen kimyasal ve fiziksel özellikleri belirler.

Denge profili ve kaide seviyesi akarsuların yatak aşındırması ile ilgili iki önemli kavramdır. 1. Denge Profili: Akarsuyun yatağını kaide seviyesine yaklaştırmasıyla ortaya çıkan iç bükey profildir. Bu profile ulaşan akarsularda: - Yatak eğimi azalır. - Akış hızı düşer. - Aşındırma gücü azalır. 2. Kaide Seviyesi: Akarsuyun yatağını aşındırabileceği en son seviyedir, genellikle deniz seviyesidir.

Ay'ın çekim etkisiyle denizlerde görülen yükselme ve alçalma olayına gelgit veya medcezir denir.

Yer çekimi kuvveti, sürekli ve doğal bir etki olduğu için hissedilmez. Vücut, bu kuvvetle uzun süreli etkileşimde bulunduğu için ona adapte olmuştur.

Göl suyunun tuzluluk oranı, çeşitli faktörlere bağlıdır: 1. İklim: Kurak iklim bölgelerinde buharlaşma oranı yüksek olduğu için göl suyu tuzlu hale gelebilir. 2. Gölün gideğeni olup olmaması: Göl sularını bir gideğen ile boşaltabiliyorsa, suları tatlı olur. 3. Göl çanağını oluşturan kayaların özelliği: Kayaların mineral içeriği, göl suyunun tuzluluk seviyesini etkiler. 4. Beslenme kaynakları: Göl, tatlı su kaynakları (nehir, yağmur vb.) ile besleniyorsa, suyu tatlı olacaktır. 5. Derinlik: Göl derinliği arttıkça, tuzluluk oranı azalır.

Denizler, yüksek ısı kapasitesi nedeniyle ısı kaynağı gibi davranır. Isı kapasitesinin yüksek olması, suyun daha fazla güneş ışınımını emmesi ve bu enerjiyi daha yavaş bir şekilde ısıtılması anlamına gelir.