Cümle

Fiillerdeki çatılar, cümlenin anlamını şu şekillerde etkiler: 1. Özne-yüklem ilişkisi: Fiil çatısı, öznenin eylemi nasıl gerçekleştirdiğini belirterek cümlenin anlamını netleştirir. 2. Nesne kullanımı: Geçişli fiiller, bir nesne ile birlikte kullanılarak cümleye doğrudan bir nesne eklendiğini gösterir. 3. Eylemin etkisi: Dönüşlü fiillerde özne, eylemi kendi üzerinde gerçekleştirir, bu da cümlenin anlamını öznenin hem eylemi yapan hem de etkilenen kişi olduğunu belirterek zenginleştirir.

Belirtisiz nesne ve sözde özne farklı kavramlardır. Belirtisiz nesne, yükleme sorulan "ne" sorusuna cevap veren ve belirtme hâl ekini (-i) almayan yalın hâldeki nesnedir. Sözde özne ise, edilgen çatılı fiillerin yüklem olduğu cümlelerde, işten etkilenen unsuru ifade eder.

Cümlede heyecanı anlatmak için aşağıdaki gibi ifadeler kullanılabilir: "Heyecan doruktaydı". "Heyecandan dizlerim titriyordu". "Heyecanla, tatil planlarını yapıyordu". "Yeni işine başladığında, kutlamanın heyecanını yaşıyordu". "Hedeflerine ulaşmayı başardığında büyük bir heyecan yaşadı".

Bir cümle en az bir sözcükten oluşabilir.

Cümlenin ögeleri ve cümle çeşitleri aşağıdaki kazanımları içerir: 1. Cümlenin Ögeleri: - Yüklem: Cümledeki işi, hareketi, yargıyı bildiren çekimli unsurdur. - Özne: Yüklemin bildirdiği iş, oluş veya durumu yapan ögedir. - Nesne: Öznenin yaptığı işten etkilenen öğedir. - Dolaylı Tümleç: Cümlede yer, bulunma, yönelme bildiren ögedir. - Zarf Tümleci: Yüklemi tamamlayan, ne zaman, nasıl gibi sorulara cevap veren ögedir. 2. Cümle Çeşitleri: - Yükleminin Türüne Göre: Fiil (eylem) ve isim cümleleri. - Anlamlarına Göre: Olumlu, olumsuz, soru cümleleri. - Yapısına Göre: Basit, birleşik, sıralı ve bağlı cümleler.

Tek başına cümle oluşturan kelimeler şunlardır: 1. Yüklem: Cümlede bir iş, oluş veya hareketi bildiren kelime veya kelime grubudur. 2. Özne: Yüklem tarafından bildirilen işi yapan veya hakkında bilgi verilen unsurdur. Ayrıca, isim ve fiil soylu kelimeler de tek başına cümle oluşturabilir.

Edatlar cümleden çıkarılırsa, cümlenin anlamı bozulur, daralır veya tamamen kaybolur.

Bağlaçla bağlanan cümle, bağlaçlar kullanılarak birden fazla cümlenin anlam bütünlüğü içerisinde birleştirilmesiyle oluşan cümledir. Bu tür cümlelerde sıkça kullanılan bağlaçlar arasında "ama", "fakat", "ve", "yalnız", "veya" gibi kelimeler yer alır.

Dünyanın en kısa cümlesi tek kelimeden oluşur ve bu kelime "git" olabilir. Dünyanın en uzun cümlesi ise James Joyce'un "Ulysses" adlı eserinde yer alır ve yaklaşık 4.000 kelime içerir.

"Sözün çoğalması" ifadesi, bir kelimenin veya cümlenin anlamının artması, yeni anlamlar kazanması anlamına gelebilir. Ayrıca, "çoğalmak" kelimesi de azken çok olmak, çok duruma gelmek, artmak anlamında kullanılır.

İçinde "piko" geçen bir cümle: "Örtüleri pikoya vermek için çarşıya gitti".

Sözcük ve cümle aynı şeyler değildir. Sözcük, tek başına anlamlı, birbirine bağlı bir veya daha fazla biçimbirimden oluşan dil birimidir. Cümle ise, bir ifade, soru, ünlem veya emri dile getiren; kendi başına anlamlı kelimeler dizisidir.

Bir fiili hem etken, edilgen ve dönüşlü olarak cümlede kullanmak için aşağıdaki örnekler verilebilir: 1. Etken: "Öğrenci dersi çalıştı". 2. Edilgen: "Kitap okundu". 3. Dönüşlü: "Ali kendini hazırladı".

Işık kelimesiyle terim anlamlı bir cümle örneği: "Güneş ışığı, elektromanyetik spektrumun bir parçasıdır".

Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna üç nokta (…) konur. Üç nokta, cümlenin tam anlamıyla bitmediğini, bir boşluk ya da eksiklik olduğunu ifade eder. Örnek: > Ne çare ki gözlerinden akan yaşlar onu ele veriyordu, içindeki acıyı herkes anlıyordu da bu yanı... (Tarık Buğra).

Cümlenin zıt anlamlısı olarak "karşıt anlamlı cümle" terimi kullanılabilir. Karşıt anlamlı cümleler, anlamca birbirine zıt olan, birbiriyle çelişen cümlelerdir.

Paragraf ve cümle dilin farklı yapı taşlarıdır: 1. Paragraf: Bir düşünceyi, fikri veya temayı açıklamak ya da desteklemek amacıyla yazılan cümleler grubudur. 2. Cümle: Bir yargı bildiren, özne ve yüklem gibi dilbilgisel ögeleri içeren söz dizisidir.

Cümlede çatı, yüklemin özne ve nesneye göre gösterdiği durumu ifade eder. Çatı sadece fiil cümlelerinde aranır, isim cümlelerinde ise çatı kavramı incelenmez.

Tümce, cümle anlamına gelir ve düşünce, duygu veya durumu ifade eden kelime grupları olarak tanımlanır.

"Cümlede" ifadesi, bir cümlenin içinde veya bağlamında anlamına gelir.