Atasözleri

"Çobansız koyunu kurt kapar" atasözü, Ömer Asım Aksoy'un "Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2 - Deyimler Sözlüğü"nde yer almaktadır. Ayrıca, bu atasözü, Jasques Derrida'nın "Rogues" adlı çalışmasında, La Fontaine'in "Kurt ile Kuzu" masalıyla birlikte ele alınmıştır. Atasözünün sahibi olarak belirli bir kişi veya kaynak belirtilmemiştir.

"Kar kuytuda, para pintide eğleşir" atasözü, her şeyin saklanabilen yerde ve saklamasını bilenin yanında bulunduğu anlamına gelir. Bu atasözünde kar, güneş ışığı almayan ve rüzgârın etkisinden uzak yerlerde uzun süre erimeden kalması; para ise eli sıkı bir kişinin para harcamaktan kaçınarak parayı sakladığı yerde kalması ile örneklendirilmiştir.

"Oğuz'un başına ne gelirse uykudan gelir" ifadesi, Dede Korkut'un bir sözünden alıntıdır. Ayrıca, Yusuf Tuna'nın bir şiirinin adı da "Oğuzun Başına Ne Gelirse Uykudandır"dır. Bu sözün tam olarak ne anlama geldiği kaynaklarda belirtilmemiştir.

Balmumu ile ilgili tek atasözü "Allah balmumu yakana balmumu, yağmumu yakana yağmumu verir" atasözüdür. Bu atasözü, insanların çabalarına ve harcamalarına göre karşılık bulacaklarını ifade eder. Ayrıca, "dibi kırmızı balmumuyla çağırmadım ya" gibi balmumu içeren deyimler de bulunmaktadır.

"Ak akçe kara gün içindir" atasözü, refah içinde olunan, kazancın bol olduğu iyi ve aydınlık günlerde söylenir. "Kara gün" ifadesi, hayatın akışı içinde karşılaşılabilecek her türlü olumsuz durumu kapsar.

"Kötü niyetle iyi murada varılmaz" sözü, bir işten gereğinden fazla kâr uman, kötü niyetlerle başlayan ve yapılan iş iyi olsa bile bir başkasına zarar verebileceğini bilen bir insanın işinin rast gitmeyeceği anlamına gelir. Ayrıca, bu söz şu anlamlara da gelebilir: Samimiyetsizlik ve çıkarcılık. Kötülüğün bedeli. Adalet. Bu sözün kaynağı hakkında bilgi bulunamamıştır.

"En karanlık an şafak sökmeden önceki andır" sözü, umutsuz ve çaresiz hissedilen anların aslında şafağa en yakın zaman olduğu anlamına gelir. Bu sözün üç farklı anlamı olduğu düşünülebilir: 1. Henüz gecenin en karanlık anında olmamak: Bu durumda hissedilenler, beynin endişeli durumları abartması olabilir. 2. Gecenin en karanlık anında olmak: Bu an, içinde bulunulan durumun daha önce hiç hissedilmemiş kadar çaresiz olduğu bir zamandır. 3. Şafağın sökmeye başlaması: Artık her şeyi geride bırakıp yola devam etme vaktinin geldiği, huzurun sağlandığı andır.

"Son Gülen İyi Güler" atasözü, 1755-1794 yılları arasında yaşamış olan Jean Pierre Claris de Florian'ın, iki köylü ile bulut isimli masalından günümüze kadar ulaşmıştır. Ayrıca, Makedonya Kralı İskender'in, Aristo'dan ders aldığı ve Aristo'nun İskender'e savaşlarda kesin sonuç almadan geçici başarılara güvenmemesini, son gülenin iyi güleceğini, kazananın son gülen olduğunu öğrettiği de söylenir. Ancak, atasözünün kesin bir sahibine dair bilgi bulunmamaktadır.

"Gelin ata binmiş ya nasip demiş" atasözü, beklenen veya istenen bir şeyin gerçekleşmesi için kaderin veya kısmetin önemine vurgu yapar. Bu atasözünde, insanın hayatındaki olayların bazen kişinin iradesi dışında gelişebileceği ve bazı şeylerin zamanının gelmesi gerektiği ifade edilir. Ayrıca, "gelin ata binmiş ya nasip demiş" atasözü, yaptığı işin sonucu kesinleşmeden sevinen veya tüm olasılıkları hesap etmeden başarıyı uman kimseleri uyandırmak için de kullanılır.

Battı balık yan gider bir deyimdir. Deyim, "işlerin kötü gittiğine, düzelmeyeceğine, bu konuda da umut kalmadığına göre artık istenildiği gibi davranılabilir, ne olursa olsun" anlamında kullanılır.

Dünya ile ilgili bazı özlü sözler: "Dünya, yaşamın mümkün olduğu tek yerdir. Ona iyi bak". "Dünya bir bahçe, her birimiz bir çiçeğin tohumuyuz". "Dünya, gökyüzündeki en güzel yıldızın etrafında dönen bir masaldır". "Dünya, sonsuzluk içinde küçük bir parantezdir" (Jackson Brown). "Dünya, bir sahnedir, herkes rolünü oynadıktan sonra çekip gider" (Winschooten). "Bu dünya bize atalarımızdan miras kalmadı, biz onu çocuklarımızdan ödünç aldık" (Afrika Atasözü). "Dünya, düşünenler için bir komedi, hissedenler için bir trajedidir" (Horace Mann). "Dünya, mü’minin zindanı, kafirin ise Cennet’idir" (Hadis-i Şerif). "Dünya, günah kadar çirkin ve neredeyse günah kadar güzel..." (Frederich Locker). "Dünya, evrenin büyük bir sahnesidir; rolleri seçen ise genelde kader" (O. Wilde).

"Halka mikdârından artuk söyleme, anlamaz söz aslını her bî-usûl" ifadesi, belirli bir usule sahip olmayan kişilerin, kendilerine uygun olan ölçüden fazla söz söylendiğinde, sözün aslını anlamayacağı anlamına gelebilir. Belâgat ilminde îcâz, itnâb ve müsâvât kavramları vardır: Îcâz: Az sözle çok anlam ifade etme. İtnâb: Sözü gereğinden fazla uzatma. Müsâvât: Söz ve mananın eşit olması. Bu bağlamda, "her bî-usûl" ifadesi, belirli bir usule sahip olmayan kişiler için kullanılmış olabilir.

"Soğuk nevalenin teki" ifadesi, sevimsiz, söz ve davranışları sıcak olmayan, insanlardan uzak duran kimse anlamına gelen "soğuk nevale" deyiminin bir kullanımıdır.

"Samanlık seyran olur" ifadesi, "İki gönül bir olunca samanlık seyran olur" atasözünde geçer. Bu atasözü, birbirini seven ve evlenmek isteyen çiftler için ev barkın önemli olmadığını, mütevazı bir yaşamın da mutlu edici olabileceğini anlatır. Ayrıca, "samanlığın seyran olması" şeklinde cinsel mesaj içerikli bir versiyonu da bulunmaktadır.

Birlikten kuvvet doğar atasözü ile ilgili kompozisyon yazarken aşağıdaki unsurlar ele alınabilir: Giriş: Atasözünün anlamı hakkında genel bilgi verilebilir. Gelişme: Tarihî örnekler: Kurtuluş Savaşı ve 15 Temmuz gibi olaylar, birlik olmanın önemini gösteren örnekler olarak ele alınabilir. Doğadan örnekler: Karıncalar ve kurt sürüleri gibi canlıların birlik içinde hareket ederek daha güçlü olmaları, birlik olmanın faydasını gösteren örnekler olarak sunulabilir. Bireysel ve toplumsal yaşamdan örnekler: Aile, iş hayatı, spor ve arkadaşlık ilişkilerindeki birlik ruhunun başarı ve mutluluğu nasıl beraberinde getirdiği anlatılabilir. Sonuç: Birlik olmanın gücü ve önemi özetlenebilir. Örnek bir cümle: "Birlikten kuvvet doğar diyerek hep beraber işe koyulduk". Örnek bir kompozisyon: "Birlikten kuvvet doğar atasözü, insanların birleşerek her türlü zorluğun üstesinden gelebileceğini anlatır. Bir kişinin bir ayda tamamlayacağı bir şeyi dört-beş kişilik bir ekip bir haftada tamamlayabilir. Birlikten kuvvet doğar atasözüyle yola çıktık ve başardık. Birlik olmanın gücü ve önemi işte budur!"

"Çevir kazı yanmasın" bir atasözü değil, bir deyimdir. Anlamı: Bir kişinin konuşma sırasında pot kırdığını fark ederek hemen konuyu değiştirmeye çalışması durumunu ifade eder.

"Sevildiğin yere sık gidip gelme" sözü, Şeyh Edebali'ye aittir. Bu söz, aynı zamanda Yusuf Tuna'nın bir şiirinin adı olarak da kullanılmaktadır.

Teknolojiyi en iyi anlatan atasözü olarak "Damlaya damlaya göl olur" atasözü gösterilebilir. Ayrıca, "Ateşle oynama" atasözü de teknoloji ile ilgili bir uyarı niteliği taşır. Teknoloji ile ilgili diğer atasözleri arasında "Ayağını yorganına göre uzat" ve "Sakla samanı, gelir zamanı" da bulunmaktadır. Bu atasözleri, teknolojinin hem olumlu hem de olumsuz yönlerini ve toplum üzerindeki etkilerini yansıtır.

Atasözleri ve deyimler, ilkokulda genellikle okul öncesi eğitim döneminde öğretilmeye başlanır. 2013 okul öncesi eğitim programı incelendiğinde, programda yer alan Türkçe etkinliği; “Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarını sağlamak, sözcük dağarcıklarını geliştirmek ve iletişim becerilerini artırmak için planlanan etkinlikler” olarak tanımlanmıştır. Atasözleri ve deyimlerin, çocukların bilişsel, sosyal, duygusal ve fiziksel gelişimlerine katkı sağladığı ve ilkokul dönemindeki akademik ve sosyal başarı için sağlam bir temel oluşturduğu düşünülmektedir.

Ecel teri dökmek deyimi, tehlikeli bir durum karşısında aşırı korkmak ve büyük bir sıkıntı içinde olmak anlamına gelir. Ayrıca, bir kişinin zor bir durumda kalarak çıkmak için fazla çaba sarf ettiğini ifade eder. Örnek cümle: "Hastanede beklerken ecel teri döktüm". "Köprüden geçerken ecel terleri döktüler". "Mehmet, köprüden geçerken yükseklik korkusu dolayısıyla ecel terleri döktü".