Aşı

Yetişkin biri olarak suçiçeği aşısı yaptırmanın bazı nedenleri: Daha önce suçiçeği geçirmemiş veya aşılanmamış olmak. Bağışıklık sisteminin zayıf olması. Zona riskini azaltmak. Suçiçeği aşısı yaptırmadan önce bir doktora danışılması önerilir. Suçiçeği aşısı zorunluluğu, ülkeler ve bölgeler arasında değişiklik gösterir.

Evet, 23 Ocak 2015 tarihinden itibaren Aşı Takip Sistemi'ne (ATS) gönderilen aşı veri setinde karekod bilgisi zorunlu hale gelmiştir. Bu tarihten itibaren ATS'ye gönderilen aşı veri setinde düzeltme veya silme işlemi yapılamamaktadır.

AstraZeneca Covid-19 aşısı, ticari nedenler ve yeni varyantlara karşı geliştirilen güncellenmiş aşıların yerini alması nedeniyle piyasadan çekilmiştir. Şirket, bağımsız tahminlere göre aşının ilk kullanım yılında 6,5 milyon yaşam kurtardığını belirtmiştir. AstraZeneca, aşının Avrupa Birliği'ndeki pazarlama iznini gönüllü olarak geri çekmiş ve 5 Mart 2024'te geri çekilme kararını resmi olarak duyurmuştur.

Prof. Dr. M. Faruk Köse'nin açıklamalarına göre, Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı'nın HPV aşısını Ulusal Aşı Programı'na dahil etmesi ve 15 yaş altı çocuklara uygulaması 2025 yılı sonu itibarıyla planlanmaktadır. Aşının 11-12 yaş grubundaki çocuklara bir yıl içinde uygulanması beklenmektedir. HPV aşısı, 9'lu aşı olarak adlandırılmakta ve bu aşı ile kanserlerin %90'ından sorumlu olan tiplere ve siğillere karşı %100 koruma sağlanması hedeflenmektedir.

Küpeli köpekler genellikle aşılıdır. Küpe, köpeklerin aşılandığını ve kayıt altına alındığını gösterir. Ancak, küpeli köpeklerin tekrar aşılarının yapılıp yapılmadığı kesin olarak bilinmeyebilir. Küpeli köpeklerin aşılı olup olmadığını öğrenmek için yerel yönetimlere veya veteriner kliniklerine başvurulabilir.

Kuzulara karma aşı yapılmadığında, kuzuların çeşitli hastalıklara karşı direnci azalır ve bu hastalıklar hızla ilerleyip tedavi edilmesi zor hale gelebilir. Karma aşının korumadığı bazı hastalıklar şunlardır: entrotoksemiler; basilli dizanteri; yumuşak böbrek hastalığı; hemorajik enteritler; kara hastalık (enfeksiyöz nekrotik enteritler); malign ödem (bradzot); yanıkara; gazlı gangren; tetanoz. Ayrıca, aşı yapılmayan kuzularda ishal, karın şişliği, iştahsızlık ve ani ölüm gibi belirtiler görülebilir. Kuzuların aşı takvimi ve uygulanacak aşılar konusunda bir veteriner hekime danışılması önerilir.

Tifoya karşı aşı, özellikle riskli bölgelere seyahat edecekler veya enfekte bireylerle yakın temasta bulunanlar için önerilir. Aşı türleri: Enjektabl aşı: Tek doz olarak kas içine uygulanır ve koruma enjeksiyondan 7-14 gün sonra başlar. Oral aşı: Canlı viral aşı olup, seyahatten bir hafta önce tamamlanması gereken dört dozdan oluşur. Aşının önerilmediği durumlar: 6 yaşın altındaki çocuklar. Bağışıklık sisteminin etkilendiği HIV hastaları ve kemoterapi tedavisi alanlar. Aşı, %100 koruma sağlamadığından, aşılanmış kişiler de yiyecek ve içecek tüketimine dikkat etmelidir.

Hayvanlarda brusella aşısı şu zamanlarda yapılır: Sığırlar için: 4-8 aylık dişi danalara, 3-5 aylık kuzu ve oğlaklara brusella aşısı uygulanır. Koyun ve keçiler için: Hayatları boyunca bir kez aşılanmaları önerilir. Brusella aşısının diğer uygulama zamanları: Ergin sığırlar için: Brucella ile enfekte olduğu tespit edilen ve atık vakalarının görüldüğü sürülerde, gebelik dönemine bakılmaksızın tüm ergin dişi hayvanlar aşılanır. İkinci uygulama: Dişi hayvanların 1 yaşına geldiği dönemde yapılır. Aşılama zamanları, hayvanın yaşına ve sağlık durumuna göre değişiklik gösterebilir. En doğru zaman için bir veteriner hekime danışılması önerilir.

Koyunlara karma aşı, doğuma 1 ay kala yapılır. Bu aşı, E.coli bakterisine karşı koruyucu içerir ve "çelerme aşısı" olarak da bilinir. Ayrıca, koyunların aşı takvimi şu şekilde devam eder: Mart ayında: Şap ve ektima aşısı yapılır. Nisan ayında: Agalaksi ve keçi ciğer ağrısı aşısı uygulanır. Mayıs ayında: İç ve dış parazit mücadelesi başlar. Haziran ayında: Pseudotüberküloz aşısı yapılır. Aşı takvimi, koyunların sağlık durumuna ve bölgesel koşullara göre değişiklik gösterebilir. En doğru bilgi için bir veteriner hekime danışılması önerilir.

Gardasil 9 IM 0,5 ml 1 enjektör, 9-26 yaş arası kız ve erkek çocuklarda, kadın ve erkeklerde Human Papillomavirüs (HPV) Tip 6, 11, 16 ve 18 ile ilişkili hastalıkların önlenmesi için kullanılır. Bu hastalıklar arasında: servikal, vulvar, vajinal ve anal kanserler; genital siğiller; anormal ve kanser öncesi servikal, vulvar, vajinal ve anal lezyonlar bulunur. Gardasil 9, HPV ile ilişkili hastalıkların tedavisinde kullanılmaz ve aşıda bulunan HPV tiplerinden herhangi biriyle kronik enfeksiyonu veya hastalığı olan kişilerde etkili değildir.

Aşı ve bağışıklık konusunda uzmanların bazı görüşleri: Prof. Dr. Alyson Kelvin: Aşılar, bağışıklık sistemini virüse hastalık etkisi olmadan yanıt vermesi için eğitir. Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol: 4. doz aşı uygulamasının herkese yapılmasının doğru olmadığını, riskli gruplarda 9 hafta sonra yapılması gerektiğini belirtmiştir. Prof. Dr. Zafer Kurugöl: 3. ve 4. doz aşı arasındaki sürenin kısa olmasının yan etki riskini artırdığını ifade etmiştir. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca: 4. doz aşıların, yabancı ülkelere seyahat edecek kişilere yönelik olduğunu açıklamıştır. Aşılar, ciddi yan etkilere neden olma ihtimali en düşük tıbbi uygulamalardandır ve Dünya Sağlık Örgütü, Avrupa İlaç Ajansı ve Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu gibi resmi otoriteler tarafından güvenlik değerlendirmelerinden geçer.

Meyve ağaçlarına yapılan aşı işlemlerinin genel amaçları arasında çeşitliliği artırmak, verimi yükseltmek, yaşlanan ağaçları kesmek yerine çeşit değişikliği yapmak gibi nedenler bulunur. Ancak "acı aşı" olarak spesifik bir aşı türü tanımlanmamıştır. Bazı genel aşı türleri ve amaçları: Göz aşısı: Hızlı büyüme sağlamak ve bitkilerin erken meyve vermesini teşvik etmek için kullanılır. Kalem aşısı: Bitkilerin daha dayanıklı, verimli ve hastalıklara karşı dirençli olmasını sağlar. Dilcikli aşı: Bitkilerin güçlü bir bağ kurmasını ve hızlı büyümesini sağlar. T-Bud aşısı: Özellikle narenciye, gül ve şeftali gibi bitkilerde yaygın olarak kullanılır. Eğer belirli bir aşı türü veya yöntemi hakkında daha fazla bilgiye ihtiyaç duyuluyorsa, uzman bir bahçıvan veya ziraat mühendisine danışılması önerilir.

Kedi karma aşısı, genellikle 1 yıl süreyle koruma sağlar. Ancak, aşıların koruma süresi kullanılan aşı türüne ve ülkenin yasal düzenlemelerine göre değişebilir. Karma aşının tekrarlanma sıklığı, kedinin yaşına ve sağlık durumuna göre veteriner hekim tarafından belirlenmelidir.

Çiçek hastalığını yok eden kişi olarak Edward Jenner öne çıkmaktadır. Jenner, 1796 yılında, bir sütçünün inek çiçeği lezyonlarından örnek alarak, sekiz yaşındaki bir çocuğun cildine aşılamış ve çocukta çiçek hastalığı gelişmediğini gözlemlemiştir. Dünya Sağlık Örgütü ise 1980 yılında, çiçek hastalığının dünyadan silindiğini resmen ilan etmiştir.

Aşı dolaplarının doğru şekilde yerleştirilmesi için aşağıdaki kurallara dikkat edilmelidir: Buzluk ve soğutucu bölümlerin ayrı olması. Isının +2 ile +8 derece arasında tutulması. No-frost özellikli buzdolaplarının tercih edilmesi. Aşı kutularının aralarında hava akışı kolay olacak şekilde yerleştirilmesi. Dolap kapağına hiçbir şey konulmaması. Dolapta aşı, sulandırıcı, antiserum, buz aküsü ve su bidonlarından başka hiçbir malzeme bulundurulmaması. Miadı yakın olan aşıların ön kısımda yer alması. Ayrıca, aşı dolaplarının ısı takibi için kaydedicili termometre kullanılması ve buz aküleri bulundurulması önerilir.

Gardasil ve Gardasil 9 aşıları arasındaki temel fark, koruma sağladıkları HPV tiplerinin sayısında yatmaktadır. Gardasil: HPV-16 ve HPV-18'e karşı koruma sağlar. Gardasil 9: HPV-6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 ve 58 olmak üzere dokuz farklı HPV türüne karşı koruma sağlar. Gardasil 9, daha kapsamlı bir koruma sunarak rahim ağzı kanserlerinin %20'sine neden olan ek virüs türlerine karşı da etkilidir.

Umreye gitmek için sağlık raporu tek başına yeterli değildir. Suudi Arabistan hükümeti, umreye gelecek kişilerden belirli aşıları yaptırmalarını talep etmektedir. Sağlık raporu, bireyin uzun yolculuğa ve kalabalık ortamlara uygun olup olmadığını belirlemek içindir. Daha fazla bilgi için Diyanet İşleri Başkanlığı veya yetkili tur firmalarına başvurulması önerilir.

Aşının yanlış yere yapıldığına dair kesin bir bilgi vermek mümkün değildir. Ancak, aşı sonrası istenmeyen etkiler (ASİE) durumunda, aşağıdaki belirtiler gözlemlenebilir: Enjeksiyon reaksiyonları: Bayılma, anksiyeteye bağlı hiperventilasyon, baş dönmesi, kulak çınlaması, ağız çevresinde veya ellerde titreme gibi spesifik semptomlar ortaya çıkabilir. Ciddi lokal reaksiyonlar: Aşıdan sonra 2-7 gün içinde enjeksiyon yerinde apse (bakteriyel veya steril) veya 2 hafta ile 6 ay arasında lenfadenit görülebilir. Sinir sistemi ile ilgili istenmeyen etkiler: Aşıdan sonra 0-6 hafta içinde brakial nevrit veya 5-15 gün içinde ensefalopati/ensefalit ortaya çıkabilir. ASİE durumunda, vakit kaybetmeden İl ASİE İzlem Sorumlusuna haber verilmeli ve ASİE İnceleme ve Bildirim Formu doldurulmalıdır. Aşıların doğru şekilde uygulanması ve izlenmesi, Sağlık Bakanlığı'nın güçlü aşı takip sistemi tarafından barkodla dijital olarak gerçekleştirilmektedir.

Pneumo 23 aşısı, Streptococcus pneumoniae bakterisinin 23 farklı türüne karşı koruma sağlar. Pneumo 23 aşısının önerilen bazı gruplar: 65 yaş ve üzeri kişiler; Kronik hastalığı olanlar (kalp, akciğer, karaciğer, böbrek hastalıkları, diyabet); Bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler (HIV, kanser, organ nakli hastaları); Dalağı alınmış veya dalağı çalışmayan kişiler. Aşının koruma süresi yaklaşık 5 yıldır, bu yüzden her 5 yılda bir rapel uygulaması önerilir.

Entdoll, koyun, keçi, kuzu ve oğlaklarda Enterotoksemi'lere karşı koruyucu amaçla kullanılan bir aşıdır. Entdoll'ün kullanım alanları: Struck; Pulpey kidney; Lamb dysentery. Gebelikte kullanım: Gebe hayvanlarda kullanımında bir sakınca yoktur, ancak ileri derecedeki gebelere (koyun ve keçilerde gebeliğin son üçte biri) uygulanması önerilmez.