AnlatımTeknikleri

Anlatım biçimlerini test etmek için aşağıdaki sorular sorulabilir: Betimleme: "Donmuş nehrin her iki yanını karanlık ladin ormanları kaplamıştı. Bu alan hareketsiz, kasvetli bir ıssızlığın çöktüğü soğuk bir yalnızlığa gömülmüştü." Bu metinde hangi anlatım biçimi ağır basmaktadır? Açıklama: "Zaman, insanların hayatlarına şekil verdiği soyut bir kavramdır. İnsanlar planlı ve programlı bir şekilde hayatlarını sürdürür." Bu metinde düşünceyi geliştirme yollarından hangisine başvurulmuştur? Öyküleme: "Orta yaşlı bir adam kapının yanı başında belirdi. Asil bir duruşu vardı. Sert bakışlarıyla bizi süzmeye başladı." Bu parçanın anlatım biçimi nedir? Tartışma: "Sorun, birçok insanın yaşamları boyunca bakmasına rağmen tam olarak görememesidir." Bu parçada yararlanılan düşünceyi geliştirme yolları nelerdir? Bu sorular, anlatım biçimleri ve düşünceyi geliştirme yollarını test etmek için kullanılabilir. Daha fazla örnek ve test sorusu için aşağıdaki kaynaklar incelenebilir: turkcemiz.net; yeninesilturkce.com; unirehberi.com.

Kitap Hırsızı'nda ölümün anlatıcı olmasının nedeni, yazarın Liesel Meminger'in hayatını ve savaşın insanlar üzerindeki yıkıcı etkilerini daha tarafsız ve her şeyi bilen bir bakış açısıyla anlatmak istemesidir. Ölüm, karakterlerin farkında olmadığı olayları da bilebildiği için, Liesel'in erkek kardeşini kaybetme gibi travmatik deneyimlerini ve diğer karakterlerin duygularını yakından tanıyabilir.

Zamirlerin havalı kullanımı hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, zamirlerin doğru ve etkili kullanımı için şu öneriler dikkate alınabilir: Kapsayıcı dil kullanımı: "Araştırmacı yöntemlerini inceledi" yerine "Araştırmacı kendi yöntemlerini inceledi" demek daha spesifik ve doğru olur. Cümlede vurgu ve netlik: Dönüşlü zamirler, bir eylemin öznesinin aynı zamanda nesnesi olduğu durumları ifade etmek için kullanılır ve ifadeyi daha özlü ve net hale getirir. Anlamın netleştirilmesi: İşaret zamirleri, anlamın netleştirilmesine ve dinleyicinin konuya odaklanmasına yardımcı olur. Tekrardan kaçınma: Zamirler, isimlerin yerine kullanılarak tekrarları önler ve cümlenin akışını düzenler.

Anekdot paylaşmak, belirli bir olayı veya durumu baştan sona kapsayan, kısa, sade ve özlü bir anlatım ile diğer insanlarla paylaşma eylemidir. Anekdot, bir edebi eserde anlatılan bir olayın başlı başına ayrı bir bütünlük gösteren parçası, kısa öykü, fıkra veya menkıbe anlamına gelir.

Tasvirin (betimlemenin) amacı, çeşitli unsurlar kullanarak belirli olayları, nesneleri, olguları ve duyguları tanımlamaktır. Tasvirin bazı amaçları: Bilgi verme ve açıklama: Yer ve nesne tasvirleri, okuyucunun olayın gelişimini daha iyi kavramasını sağlar. Duyguları ifade etme: Nesneler karşısında hissedilen duyguların ifadesi için yapılır. Atmosfer yaratma: Roman ya da öykülerin kurmaca dünyasında bulunan ögelerin resim gibi canlandırılması, romandaki atmosferi sağlar. Ayrıca, tasvir, amaç olarak veya araç olarak da kullanılabilir.

Epik anlatımın bazı özellikleri: Olağanüstü olaylar ve kişiler anlatılır. Ana karakterin özellikleri mübalağa (abartma) sanatı kullanılarak anlatılır. Mecaz, mübalağa, intak (kişileştirme) ve teşhis (benzetme) gibi söz sanatları sıkça kullanılır. Düşüncelerden çok duygular ön plandadır. Yiğitlik, göç, savaş, kıtlık, kahramanlık gibi konular işlenir. Hem manzum hem de mensur eserlerde kullanılabilir. Yazar, destanın konusu olan kişilere doğrudan seslenebilir. Bazı eserlerde epik ve lirik anlatım bir arada yer alabilir. Ana fikir, yan fikirlerle desteklenir.

Epik anlatımın bazı özellikleri: Olağanüstü olaylar ve kişiler anlatılır. Ana karakterin özellikleri mübalağa (abartma) sanatı kullanılarak anlatılır. Mecaz, mübalağa, intak (kişileştirme) ve teşhis (benzetme) gibi söz sanatları sıkça kullanılır. Düşüncelerden çok duygular ön plandadır. Yiğitlik, göç, savaş, kıtlık, kahramanlık gibi konular işlenir. Hem manzum hem de mensur eserlerde kullanılabilir. Yazar, destanın konusu olan kişilere doğrudan seslenebilir. Bazı eserlerde epik ve lirik anlatım bir arada yer alabilir. Ana fikir, yan fikirlerle desteklenir.

Mizahi anlatım, okuyucuyu eğlendirerek düşündürmeyi amaçlayan bir anlatım tarzıdır. Mizahi anlatımın bazı özellikleri: Olayların gülünç, alışılmadık ve çelişkili yönleri yansıtılır. Ses, taklit, hareket ve konuşma önemlidir. Abartı ve gerçek dışı unsurlar ya da gerçeği alaya alma vardır. Amaç, okuyucuyu düşündürmek ve eğlendirmektir. Roman, hikaye, tiyatro, deneme, şiir gibi türlerde kullanılır. Dil, çoğunlukla şiirsel (sanatsal) bir işlevle veya heyecana bağlı bir işlevle kullanılır. Mizahi anlatım, geleneksel tiyatro türlerinde de (Karagöz, meddah, köy seyirlik oyunu, orta oyunu) kullanılır.

Öyküleyici anlatım ile açıklayıcı anlatım arasındaki temel farklar şunlardır: Amaç: Öyküleyici anlatımın amacı, bir olayı oluşu ve gelişimiyle aktarmak, okuyucuyu olay içinde yaşatmaktır. Açıklayıcı anlatımın amacı ise bir konuyu veya durumu ayrıntılı bir şekilde açıklamak, aydınlatmak ve bilgi vermektir. Dil ve Üslup: Öyküleyici anlatım, genellikle daha akıcı ve etkileyici bir dil kullanır. Açıklayıcı anlatım ise sade, anlaşılır ve nesnel bir dil kullanır; sanatsal ifadeden kaçınılır. Kullanım Alanları: Öyküleyici anlatım, genellikle roman, hikaye, anı, biyografi gibi eser türlerinde kullanılır. Açıklayıcı anlatım ise makale, deneme, sohbet, fıkra, eleştiri, ders kitapları ve ansiklopedilerde kullanılır.

Mazmunun amacı, sanatçının dile getirmek istediği duygu, düşünce ve hayallerin çeşitli edebi sanatlar aracılığıyla, birtakım ipuçları verilerek ima yoluyla anlatılmasıdır. Mazmunda her şeyden önce bir gizlilik hakimdir. Mazmun, bir sözün içinde gizli olan sanatlılık anlamına da gelebilir. Mazmunun bir diğer amacı da gerçek hayattaki bir gözlemin gösterdiği gerçek bir ilişkiyi ifade etmek, esası gerçekte olmayıp sadece zihinde kurulmuş bir ilişkiyi belirtmek, toplumdaki bir inanca, bir örfe dayanmak, öğrenilmiş bilgilere, önceden bilinenlere yönelik telmihler yapmak, objeyi başka bir obje ile benzerlik bakımından ilişkili kılmaktır. Ayrıca, mazmunlar benzetmeli, cinaslı ve nükteli sözlerdir. Günümüzde de şairler tarafından kullanılan mazmun, şiir anlamına da gelir.

Şiiri düz yazıdan ayıran bazı özellikler: Nazım birimi: Şiir, beyit, bent veya dörtlük gibi nazım birimlerinden oluşur. Biçim ve ahenk: Şiirde ölçü, kafiye, redif gibi sınırlayıcı öğeler kullanılır. Öncelik: Şiirde duygu ve izlenimler ön plandadır, düz yazıda ise fikirler önceliklidir. Anlatım: Düz yazıda doğrudan anlatım tercih edilirken, şiirde dolaylı anlatım esas alınır; anlam çağrışım ve imgelerle aktarılır. Üslup: Düz yazı düşünceye hitap ederken, şiir duyguya hitap etmek zorundadır.

Edebiyatta coşkulu anlatıma "lirik anlatım" veya "hamasi anlatım" denir. Lirik anlatım, aşk, ayrılık, gurbet gibi konuların işlendiği, duyguların ön planda olduğu anlatım türüdür. Hamasi anlatım, kahramanlık duygularını ve yurt sevgisini coşkulu ve abartılı bir şekilde anlatan anlatım türüdür.

Dil ve anlatım konuları, anlatım türleri ve anlatımın özellikleri olmak üzere iki ana başlıkta incelenebilir. Anlatım türleri şu şekilde sınıflandırılır: Öyküleyici Anlatım: Olayların zaman sırasına göre anlatıldığı anlatım türü. Betimleyici Anlatım: Nesne, olay, yer veya karakterin ayrıntılı tanımlandığı anlatım türü. Lirik Anlatım: Bireysel duyguların ve düşüncelerin ifade edildiği anlatım türü. Destansı Anlatım: Kahramanlık ve büyük olayların anlatıldığı anlatım türü. Emredici Anlatım: Belirli bir eylemin gerçekleştirilmesi için yapılan yönlendirme ve talimatları içeren anlatım türü. Öğretici Anlatım: Bilgi verme ve öğretme amacı güden anlatım türü. Açıklayıcı Anlatım: Bir konuyu veya durumu ayrıntılı bir şekilde açıklamayı ve aydınlatmayı hedefleyen anlatım türü. Tartışmacı Anlatım: Farklı görüşlerin ortaya konduğu ve karşılaştırıldığı anlatım türü. Mizahi Anlatım: Güldürü ve eğlence amaçlı kullanılan anlatım türü. Söyleşmeye Bağlı Anlatım: Diyalog veya konuşma şeklinde gerçekleşen anlatım türü. Anlatımın özellikleri ise şu şekilde sıralanabilir: açıklık; yalınlık; akıcılık; kalıcılık; evrensellik; özlülük; özgünlük.

Öyküleyici anlatım ve betimleyici anlatım arasındaki farklar şu şekildedir: Öyküleyici Anlatım: Gerçek veya kurgu bir olayın hikayeleştirilerek anlatılmasıdır. Olaylar yer, zaman ve kişilere bağlı olarak gerçekleşir. Zaman genellikle geçmiş zaman kullanılarak anlatılır, ancak şimdiki zaman kullanılmış anlatıma sahip eserler de vardır. Olaylar oluş sırasına göre anlatılır. Örnek: "Yusuf’u çenesinin altından tuttu, başını yukarıya doğru kaldırdı. Fakat Yusuf silkindi ve başını geri çekti. Yavaş yavaş odanın bir köşesine çekildi. Tahkikat bitip hiçbir iz bulunmadan kasabaya dönülürken Yusuf da beraberdi. Köyden tedarik edilen küçük bir atın üzerinde dimdik duruyordu. Yalnız gece, Kaymakam’ın evinde yatağa yatırıldığı zaman, kendini kaybetti ve iki gün ateşler içinde sayıkladı" (Sabahattin Ali, Kuyucaklı Yusuf). Betimleyici Anlatım: Bir nesnenin, olayın, yerin veya karakterin ayrıntılı bir şekilde tanımlandığı anlatım türüdür. Betimlemelerde görsellik vardır ve genellikle görülen varlıklar betimlenir. Betimlemelerde görmenin dışında koklama, tatma, duyma, dokunma gibi diğer duyulardan da yararlanılabilir. Niteleyici sözcüklere sıkça yer verilir. Örnek: "Karşısında uzanan dağ, zirvesine kadar karla kaplıydı. Göz kamaştırıcı beyaz, güneşin ışınlarıyla parlıyordu. Dağın eteğinde, küçük bir gölet bulunuyordu. Göletin etrafında ise yemyeşil çimenler ve renkli çiçekler vardı".

Geçti Dost Kervanı kitabında, insan ve hayata dair hikayeler anlatılmaktadır. Kitapta yer alan bazı hikayeler: Asansörde Panik; Düğünde Bir Gazi; Gözüm Gördü Gönlüm Yanıldı; Karavana; Sis Farları; Urşit Ne Cevap Versin. Ayrıca, hikayelerde Sivas, Kırşehir ve Elazığ gibi çeşitli yörelere ait türkülere de yer verilmiştir.

Betimleyici anlatım, varlıkların belirgin özelliklerini tanıtıp göz önünde canlandırmaktır. Betimleyici anlatım örnekleri: Açıklayıcı betimleme: "Adapazarı’nın merkezindeki tüm caddeler, hükümet konağının bulunduğu meydana çıkar." Sanatsal (izlenimsel) betimleme: "Bahçenin tam ortasında babam elinde kazma ve ortanca kürek ile beni beklerdi." Fiziksel betimleme: "İşini bitiremediği zaman öfkesi kıpkırmızı yüzünden belli olurdu." Ruhsal betimleme: "Artık dayanacak takatim ve sabrım kalmamıştı." Betimleyici anlatım, genellikle roman, hikaye, masal, biyografi, gezi yazısı gibi türlerde kullanılır.

Evet, benzetme ve teşbih aynı anlama gelir. Teşbih (benzetme), anlatımı güçlendirmek amacıyla, aralarında ortak nitelik bulunan iki varlık ya da kavramdan, ortak nitelik yönünden güçlü olandan zayıf olana aktarma yapılmasıdır. Benzetmede dört unsur bulunur: 1. Benzeyen. 2. Kendisine benzetilen. 3. Benzetme yönü. 4. Benzetme edatı (gibi, kadar, sanki, güya, misal, andırmak).

Ramazan Göçen'in "Ödemiş Bademli'den Masallar" kitabı, yazarın hayal dünyasını ve masalların büyülü dünyasını anlatıyor. Ayrıca, "Ödemiş Bademli'den Masallar" ifadesi, "Bir Ödemiş Masalı - Karpuz" adlı metinde de geçiyor.

Anekdot ve fıkra aynı anlama gelir. Anekdot, genellikle yaşanmış veya yaşanması mümkün olan bir olayın kısa, etkili ve çarpıcı bir şekilde anlatıldığı yazı türüdür. Ancak edebiyatta ikincil anlamda “fıkra” daha çok köşe yazısı için kullanılırken halk arasında çoğu zaman anekdot ve fıkra aynı anlamda kullanılır.

Biçem ve üslup aynı anlama gelir. Biçem, TDK'ya göre "anlatma biçimi, deyiş ya da yapış biçimi" anlamına gelir. Ancak, biçem daha çok teknik ve yapısal unsurları kapsarken, üslup dilin estetik kullanımına vurgu yapar. Bu nedenle, üslup ve biçem kavramları genellikle birbirinin yerine kullanılsa da, tam olarak aynı anlama gelmedikleri söylenebilir.