AnlatımTeknikleri

Edebiyatta imgesel anlatım, anlatılan şeylerin zihinde yeniden canlandırılması anlamına gelen imgelem kullanılarak yapılan anlatım türüdür. Özellikleri: Çağrışımlar ve hayal gücü: Çağrışımlar ve hayal gücü ön plandadır. Kişisellik: İmgeler evrensel değil, kişiseldir. Bütünlük: Parçalı anlatım değil, bütünlük önemlidir. Yorum: Bakış açısı ve yorum son derece önemlidir. Örnekler: Baki'ye ait olan "Zinhar eline ayna vermeyin o kafirin / Zira suretinin güzelliğini görürse putperest olur" beyitinde güzellik imgesi, ayna sembolüyle anlatılmıştır. Turgut Uyar'ın şiirinde, ayın ateş gibi yağması ve geminin terlemesi gibi ifadeler imgesel anlatım örneklerindendir. İmgesel anlatım, sadece edebiyatta değil, felsefe, sinema ve diğer sanat dallarında da kullanılır.

Özlülük ilkesi, anlatılmak istenen mesajın en kısa ve etkili şekilde ifade edilmesi anlamına gelir. Özlülük, edebiyatta ve günlük iletişimde önemli bir rol oynar: Edebiyatta, az kelime ile çok şey anlatma sanatıdır. Günlük hayatta, kısa ve öz mesajlar, alıcıların dikkatini hemen çeker ve zamandan tasarruf sağlar. Özlülük, özgünlük ile karıştırılmamalıdır; özgünlük, tamamen yeni bir tarzda kaleme alınmış eserleri ifade ederken, özlülük anlaşılması zor tamlamaların yerine kısa ve özlü sözler kullanmayı içerir.

Dolaylı anlatım ve dolaylama aynı şey değildir. Dolaylı anlatım, bir kişinin sözünün söylendiği biçimde değil, bazı değişiklikler yapılarak aktarılmasıdır. Dolaylama ise bir sözcükle karşılanan kavramı birden çok sözcükle karşılama yoludur. Dolayısıyla, dolaylı anlatım bir söz sanatı olan dolaylama ile karıştırılmamalıdır.

Paragrafta sayıp dökmelere yer vermek, bir konunun tüm detaylarını ve farklı parçalarını dikkat çekecek şekilde arka arkaya sıralayarak dile getirmek anlamına gelir. Bu teknik, anlatıma akıcılık ve çekicilik katar. Örnek olarak, bir kitap eleştirisinde yazar, önce kitabın üslubundan bahseder, ardından bu üslubun eksikliklerini sıralar ve son olarak kendi düşüncelerini ekler.

Üslup ve anlatım arasındaki fark şu şekilde açıklanabilir: Anlatım, bir düşünceyi, duyguyu veya hayali dilsel araç ve olanaklardan yararlanarak ifade etme biçimidir. Üslup ise, bu ifadenin kişisel ve özgün bir yaklaşımla, yani yazarın kendine özgü anlatım biçimiyle yapılmasıdır. Başka bir deyişle, anlatım genel bir terimken, üslup yazarın anlatımının kişisel özelliklerini ifade eder.

Bir hikaye yazarken dikkat edilmesi gereken bazı unsurlar: Konu ve tema seçimi. Karakter gelişimi. Olay örgüsü. Dil ve anlatım. Tutarlılık. Başlangıç ve bitiş. Geri bildirim. Ön hazırlık ve şablon.

Hikaye çeşitleri üç ana gruba ayrılır: 1. Olay Hikayesi: Maupassant tarzı hikaye olarak da bilinir. Serim, düğüm ve çözüm planı ile yazılır. Olaylar ve aksiyon ön plandadır, karakterlerin duygu ve düşüncelerine az yer verilir. Örnek yazarlar: Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay, Hüseyin Rahmi Gürpınar, Reşat Nuri Güntekin. 2. Durum Hikayesi: Çehov tarzı hikaye olarak da bilinir. Olaydan çok, günlük hayatın bir kesiti ele alınır. Serim, düğüm ve çözüm planı bulunmaz. Örnek yazarlar: Sait Faik Abasıyanık, Memduh Şevket Esendal, Tarık Buğra. 3. Modern Hikaye: Diğer iki çeşitten farklı olarak, insanların her gün karşılaştıkları ve gördükleri fakat düşünemedikleri durumları farklı ve olağanüstü yollarla anlatır. Örnek yazar: Franz Kafka (dünya edebiyatı), Haldun Taner (Türk edebiyatı).

Didaktik anlatımın bazı özellikleri: Öğretici ve bilgilendirici olma: Temel amacı bilgi vermek ve okuyucuyu aydınlatmaktır. Sade ve anlaşılır dil: Okuyucunun konuyu kavrayabilmesi için açık ve anlaşılır bir dil kullanılır. Öğretim bilgisi: Öğretim yöntemlerini ele alan bilgiler içerir. İdeal hayat kavramları: Ahlaki, etik ve felsefi konular gibi ideal hayat kavramlarını işleyebilir. Etkileşim: Öğrencilerin düşüncelerini ifade etmelerine ve sorular sormalarına olanak tanır. Öğrenci merkezlilik: Öğretim, öğrencinin ihtiyaçlarına ve ilgi alanlarına göre planlanır. Ezberden ziyade anlama odaklılık: Öğrencilerin bilgiyi sadece ezberlemesi değil, anlaması hedeflenir. Gerçek hayat örnekleri: Konunun daha iyi anlaşılması için pratik uygulamalar ve gerçek hayat örnekleri sunulur.

Mübalağa (abartma), bir durumu, olayı veya duyguyu olduğundan daha büyük, küçük, güçlü veya zayıf göstererek anlatma sanatıdır. Mübalağanın kullanım alanlarından bazıları şunlardır: Edebiyat. Günlük konuşma. Reklamcılık. Mübalağa, gerçeğin ötesine geçerek anlatımı daha etkileyici ve akılda kalıcı hale getirir.

Edebiyatta başat karakter, bir hikayenin veya filmin ana karakteridir ve genellikle izleyicinin veya okuyucunun olayları takip ettiği kişidir. Başat karakterin özellikleri, hikayenin temelini oluşturur ve izleyici veya okuyucu tarafından en çok tanınan karakterdir. Ayrıca, bazı hikayelerde birden fazla başat karakter olabilir ve bu karakterler arasındaki etkileşim hikayenin gidişatını belirleyebilir.

Edebiyatta dört çeşit bakış açısı bulunmaktadır: 1. Hakim (İlahi veya Tanrısal) Bakış Açısı: Anlatıcı, her şeyi bilir, kahramanların iç dünyalarına hakimdir ve olayları 3. tekil şahıs ağzıyla anlatır. 2. Kahraman Bakış Açısı: Anlatıcı, hikayedeki kahramanlardan biridir ve olayları kendi bakış açısıyla, 1. tekil şahıs ağzıyla aktarır. 3. Gözlemci Bakış Açısı: Anlatıcı, olayları dışarıdan izler ve sadece gördüklerini aktarır, karakterlerin iç dünyalarını ve geleceği bilemez. 4. Çoğulcu Bakış Açısı: Aynı eserde birden fazla anlatıcının kullanılmasıdır.

Hikaye anlayışı, farklı anlatım teknikleri ve içeriklerle çeşitli türlere ayrılır: Olay Hikayesi (Maupassant Tarzı). Durum Hikayesi (Çehov Tarzı). Modern Hikaye. Türk edebiyatında hikaye türü, olay hikayesi merkezli gelişmiştir. Hikayenin temel unsurları: Olay. Kişiler. Yer (mekan). Zaman. Dil ve anlatım.

Fıkra ve hikaye arasındaki temel farklar şunlardır: Uzunluk: Fıkralar kısa ve özlüdür, genellikle tek bir olay veya nükte etrafında döner. Amaç: Fıkralar genellikle güldürme, düşündürme veya toplumsal eleştiri yapma amacı taşır. Anlatım: Fıkralar doğrudan mizahi bir anlatım içerirken, hikayeler daha detaylı tasvirler ve karakter gelişimi ile yazılır. Gazete fıkraları ve edebi fıkralar olarak ikiye ayrılan fıkralar, gazetecilik bağlamında da hikaye türünden ayrılır; çünkü gazete fıkraları yazarın kişisel görüşlerini yansıtır ve güncel olayları konu edinir.

Açık ileti, ilk okunduğunda anlaşılan, doğrudan ve net bir şekilde ifade edilen düşünceleri ve duyguları içeren iletidir. Açık iletinin temel özellikleri: Netlik. Şeffaflık. Doğruluk. Hedef odaklılık. Aktif katılım. Geri bildirim. Açık ileti örnekleri: Emir cümleleri (örneğin, "Şu kitabı tekrar oku."). Soru cümleleri (örneğin, "Yarın sinemaya gidecek misiniz?"). Olay yazıları (örneğin, "Mithat apar topar evden çıktı.").

Anıların birinci kişi ağzından anlatılmasının sebebi, yazarın kendi başından geçen veya içinde bulunduğu bir olayı, kişisel deneyimleriyle aktarmasıdır. Birinci kişi ağzından yapılan anlatımlarda daha çok 1. tekil şahıs (ben) ve 1. çoğul şahıs (biz) kullanılır. Anı türünün temel özellikleri şunlardır: Gerçek olaylara dayanır. Yazarın kendi yaşamından kesitler içerir. Tarihsel belge niteliği taşıyabilir. Öznel bir anlatımı vardır. Genellikle geçmiş zaman kipiyle yazılır. İnsan belleğine dayalıdır.

Bakış açısı, bir hikayenin anlatıldığı perspektifi ifade eder. Edebî metinlerde üç ana bakış açısı türü bulunur: 1. Kahraman Bakış Açısı: Olayı anlatan kişi, olayın içindedir ve kendi duygu ve düşüncelerini aktarır. 2. Gözlemci Bakış Açısı: Anlatıcı, olayları dışarıdan izler ve tarafsız bir anlatım sergiler. 3. İlahi (Hakim, Tanrısal) Bakış Açısı: Anlatıcı, her şeyi bilen bir konumdadır ve kahramanların iç dünyalarına da hakimdir. Ayrıca, çoğulcu bakış açısı da mevcuttur; bu, tek bir anlatıcının yanı sıra, olay örgüsünde yer alan diğer karakterlerin bakış açılarına da yer verilmesi durumudur. Perspektif ise, anlatıcının kişisel deneyimlerine dayanarak bir olay, kişi veya yer hakkındaki tutumları veya inançlarıdır.

Bakış açısı, bir hikayenin anlatıldığı perspektifi ifade eder. Edebî metinlerde üç ana bakış açısı türü bulunur: 1. Kahraman Bakış Açısı: Olayı anlatan kişi, olayın içindedir ve kendi duygu ve düşüncelerini aktarır. 2. Gözlemci Bakış Açısı: Anlatıcı, olayları dışarıdan izler ve tarafsız bir anlatım sergiler. 3. İlahi (Hakim, Tanrısal) Bakış Açısı: Anlatıcı, her şeyi bilen bir konumdadır ve kahramanların iç dünyalarına da hakimdir. Ayrıca, çoğulcu bakış açısı da mevcuttur; bu, tek bir anlatıcının yanı sıra, olay örgüsünde yer alan diğer karakterlerin bakış açılarına da yer verilmesi durumudur. Perspektif ise, anlatıcının kişisel deneyimlerine dayanarak bir olay, kişi veya yer hakkındaki tutumları veya inançlarıdır.

Özlülük ve duruluk aynı şey değildir, ancak birbiriyle bağlantılı anlatım özellikleridir. Duruluk, anlatımda gereksiz sözcüklerin bulunmamasıdır. Özlülük, az sözle çok şey anlatmaktır. Dolayısıyla, duruluk özlülük için gerekli bir özellikken, özlülük duruluktan daha kapsamlı bir anlatım niteliği olarak değerlendirilebilir.

Anlatım biçimlerini test etmek için aşağıdaki sorular sorulabilir: Betimleme: "Donmuş nehrin her iki yanını karanlık ladin ormanları kaplamıştı. Bu alan hareketsiz, kasvetli bir ıssızlığın çöktüğü soğuk bir yalnızlığa gömülmüştü." Bu metinde hangi anlatım biçimi ağır basmaktadır? Açıklama: "Zaman, insanların hayatlarına şekil verdiği soyut bir kavramdır. İnsanlar planlı ve programlı bir şekilde hayatlarını sürdürür." Bu metinde düşünceyi geliştirme yollarından hangisine başvurulmuştur? Öyküleme: "Orta yaşlı bir adam kapının yanı başında belirdi. Asil bir duruşu vardı. Sert bakışlarıyla bizi süzmeye başladı." Bu parçanın anlatım biçimi nedir? Tartışma: "Sorun, birçok insanın yaşamları boyunca bakmasına rağmen tam olarak görememesidir." Bu parçada yararlanılan düşünceyi geliştirme yolları nelerdir? Bu sorular, anlatım biçimleri ve düşünceyi geliştirme yollarını test etmek için kullanılabilir. Daha fazla örnek ve test sorusu için aşağıdaki kaynaklar incelenebilir: turkcemiz.net; yeninesilturkce.com; unirehberi.com.

Kitap Hırsızı'nda ölümün anlatıcı olmasının nedeni, yazarın Liesel Meminger'in hayatını ve savaşın insanlar üzerindeki yıkıcı etkilerini daha tarafsız ve her şeyi bilen bir bakış açısıyla anlatmak istemesidir. Ölüm, karakterlerin farkında olmadığı olayları da bilebildiği için, Liesel'in erkek kardeşini kaybetme gibi travmatik deneyimlerini ve diğer karakterlerin duygularını yakından tanıyabilir.