AkılYürütme

Mat.H.3.2 şifreli metinleri çözebilmek için tümevarımsal akıl yürütebilme — şifreli metinlerdeki ilişkileri gözlemleme, örüntüleri belirleme ve bu örüntüleri sözel ve cebirsel olarak genelleme sürecidir. Bu tür akıl yürütme, olgulara dayanarak genel olasılık kurallarını çıkarmamıza ve sınırlı gözlemlerden genel bir olasılık tahmini yapmamıza olanak tanır.

Evet, "dedüksiyon" ve "tümdengelim" aynı şeyi ifade eder. Tümdengelim, genel bir önermeden özel bir sonuca ulaşma sürecini tanımlayan akıl yürütme biçimidir.

Evet, "akıl yürütme" ve "uslamlama" aynı şeyi ifade eder. Bu terim, bilinen olgular ve kurallar kullanılarak yeni bilgiye ulaşma sürecini tanımlar.

Mantık safsataları, akıl yürütmede yapılan yanlış çıkarımları ifade eder. İşte bazı yaygın mantık safsataları: 1. Doğaya başvurma safsatası: Doğal olan şeylerin faydalı, olmayan şeylerin ise zararlı olduğunun iddia edilmesi. 2. Otoriteye başvurma safsatası: Bir konuda karar verirken, konunun uzmanlarının görüşlerinin doğru kabul edilmesi. 3. Sahte neden safsatası: İki olay arasında temelsiz bir nedensel bağlantı kurulması. 4. Aceleci genelleme safsatası: Az sayıda örnekten yola çıkarak genellemeler yapılması. 5. Yenilik safsatası: Yeni olan bir şeyin eski olandan daha iyi olduğunun iddia edilmesi. 6. Hatalı ikilem safsatası: Birbirine zıt iki görüşten sadece birinin seçilebileceğinin iddia edilmesi. 7. Ad hominem (kişiliğe saldırı): Argümanı ortaya atan kişi üzerinden argümanın çürütülmeye çalışılması. 8. Çoğunluğa başvurma safsatası: İnsanların büyük çoğunluğunun görüşlerinin doğru kabul edilmesi. 9. Cımbızlama safsatası: Argümanı destekleyen delillerin dikkate alınıp, karşı tarafın öne sürdüğü verilerin görmezden gelinmesi.

Mantığın temel amacı, düşünceleri netleştirmek, doğru sonuçlara ulaşmak ve akıl yürütme sürecini yapılandırmaktır.

Doğru ve yanlış akıl yürütme, mantık ilkelerine uygun olup olmamasına göre değerlendirilir. Doğru akıl yürütme, temel aldığı iddiaların ve içerdiği yargıların mantıkça tutarlı önermelerden oluşması durumunda geçerlidir. Yanlış akıl yürütme ise öncüllerin sonucu kanıtlamadığı durumlarda ortaya çıkar ve geçersiz olarak değerlendirilir.

Tümdengelim, genel yargılardan akıl yolu ile tek tek sonuçlar çıkarılmasına dayanan akıl yürütme biçimi olarak tanımlanır. Bu yöntemde, özel hakkında yeni fikirler ve düşünceler üretmek için var olan bilgiler veya olaylar üzerinden hareket edilir. Tümdengelim örnekleri arasında şunlar yer alır: "Bütün metaller genleşir" (genel yargı) - Bakır bir metaldir - O halde bakır da genleşir (sonuç). "Tüm sporcular antrenman yapar" - Ahmet bir sporcudur - Öyleyse Ahmet de antrenman yapar. Tümdengelimin tersi, tümevarım olarak adlandırılır.

Tümdengelim, genel yargılardan akıl yolu ile tek tek sonuçlar çıkarılmasına dayanan akıl yürütme biçimi olarak tanımlanır. Bu yöntemde, özel hakkında yeni fikirler ve düşünceler üretmek için var olan bilgiler veya olaylar üzerinden hareket edilir. Tümdengelim örnekleri arasında şunlar yer alır: "Bütün metaller genleşir" (genel yargı) - Bakır bir metaldir - O halde bakır da genleşir (sonuç). "Tüm sporcular antrenman yapar" - Ahmet bir sporcudur - Öyleyse Ahmet de antrenman yapar. Tümdengelimin tersi, tümevarım olarak adlandırılır.

Fallacy (yanılgı) mantıklı bir argümanı geçersiz kılan hatalı akıl yürütme veya yanlış inanç anlamına gelir. Fallacy türleri iki ana kategoriye ayrılır: 1. Biçimsel (formal) fallacy: Mantıksal bir sistemin standartlarıyla kolayca çürütülebilen hatalar. 2. Biçimsel olmayan (informal) fallacy: Akıl yürütmedeki hatalar, yanlış mantıksal formdan ziyade. Bazı yaygın fallacy örnekleri: - Ad hominem: Argümanı değil, konuşmacının karakterini eleştirmek. - Çoğunluğa uyma (bandwagon fallacy): Bir şeyin doğru veya iyi olduğunu çünkü herkesin öyle düşündüğünü iddia etmek. - Yanlış ikilem (false dilemma): Aslında daha fazla seçenek varken sadece iki seçenek sunmak. Fallacy, edebiyatta karakterlerin zihinsel süreçlerini göstermek veya toplumsal eleştirileri iletmek için kullanılır.

Mantıkta özdeşlik ilkesi, bir şeyin kendisiyle aynı olduğunu ifade eder. Bu ilke, akıl yürütme sırasında kullanılan bir terimin hep aynı anlamı taşıması gerektiğini belirtir.

Tümdengelim ve tümevarım çıkarım, akıl yürütmenin iki temel yöntemidir. Tümdengelim (dedüksiyon), genel bir önermeden özel bir sonuca ulaşma sürecidir. Tümevarım (indüksiyon) ise, özel örneklerden genel bir kurala varma sürecidir.

Felsefede hipotetik ve dedüktif akıl yürütme yöntemleri şu şekilde tanımlanır: 1. Hipotetik: Olası çözüm yolları geliştirip bunları belirli bir düzene göre yapmayı sağlayan düşünme sürecidir. 2. Dedektif: Genel ilkelerden yola çıkarak olaylar hakkında tek tek yargıya varmayı sağlayan akıl yürütme yöntemidir.

MEB beceri temelli testler, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanan ve yayınlanan yeni nesil soru sistemi olarak bilinir. Bu testler şu işe yarar: 1. Öğrencilerin akıl yürütme ve eleştirel düşünce yapısını geliştirir. 2. Formül ezberlemeyi gereksiz kılar, öğrencilerin düşünerek ve beceriler üzerinden eğitim almasını sağlar. 3. Yorumlama yeteneğini ve analitik düşünme becerisini artırır. 4. Öğrencilerin daha kaliteli bir eğitim almasını sağlar. 5. LGS gibi merkezi sınavlara hazırlık için önemli bir kaynak oluşturur.

Aceleyle genelleme, yetersiz kanıta dayanarak yapılan bir yanılgıdır çünkü: 1. Yanlış sonuçlara yol açabilir: Sınırlı veya eksik veriler üzerinden yapılan genellemeler, yanlış yargılara varılmasına neden olabilir. 2. Önyargıları pekiştirir: Tüm değişkenleri tanımadan karar vermek, önyargılı ve haksız değerlendirmelere yol açar. 3. İletişim problemlerine neden olur: Yanlış genellemeler, bireyler arasında anlaşmazlıklara ve etkili iletişim eksikliğine yol açabilir.

Felsefede öncül, çıkarımlarda sonucun doğruluğunu ispatlamada kanıt işlevi gören önerme olarak tanımlanır.

En güçlü argüman, hem mantıksal yapıya uygun hem de doğru ve sağlam bilgi temellerine dayanan argümandır. Bu tür bir argümanın iki temel bileşeni vardır: 1. Öncüller: Sonucu desteklemek için sunulan doğru olduğu varsayılan ifadeler. 2. Sonuç: Öncüllerden türetilen yeni yargı. Güçlü argüman türleri arasında ise tümdengelim (dedüksiyon) ve tümevarım (indüksiyon) öne çıkar. Tümdengelim, genel bir önermeden tümeli veya tümelden tikel bir önermeyi çıkarmak için kullanılır ve öncüller doğru kabul edildiğinde sonucun zorunlu olarak çıktığı tek akıl yürütme biçimidir. Tümevarım ise, tek tek olaylar ve olgulardan genel yasalara veya tikel önermelerden tümel önermelere doğru ilerleyen bir akıl yürütme biçimidir ve sonuçlar kesin olmamakla birlikte genellikle güvenilirdir.

Büyükten küçüğe doğru akıl yürütme, tümdengelim (dedüksiyon) olarak adlandırılır.

Tümevarım (endüksiyon) ve tümevarim kavramları aynı şeyi ifade eder. Tümevarım, tek tek olay ve olgulardan genel yasalara veya tikel önermeden hareketle tümel önermeye doğru giden akıl yürütme biçimidir.

Akıl yürütme özelliği şu işlevlere yarar: 1. Yeni bilgilerin edinilmesi: Bilinen hükümlerden yeni bir sonuç çıkarmak, yani akıl yürütmek, henüz bilinmeyen gerçeklerin zihinde belirmesini sağlar. 2. Gerçeklerin ispatı: Bir gerçeği ispat etmek, diğer ispatlarda kullanılmaya hazır hale getirir ve her akılyürütme yeni ispatlara zemin hazırlayan bir zihin faaliyeti olur. 3. Anlaşılır hale getirme: Kapalı bir gerçekliği açıklamak, gerçekleşen şeyin nedenlerini ve sonuçlarını anlamak için akılyürütme yapılır. 4. Problem çözme: Düşünme sürecinde problemleri analiz etmek, seçenekleri değerlendirmek ve mantıklı bir sonuca varmak için kullanılır.

Sayıltılar ve varsayımlar arasındaki fark şu şekildedir: 1. Varsayımlar: Bir konu hakkında bir şeyin doğru olduğunu veya bir durumun gerçekleşeceğini kabul ettiğimiz ön kabullerdir. 2. Sayıltılar: Mantıksal bir akıl yürütme sürecidir.