Dil ve düşünce üzerine deneme, bu iki kavram arasındaki ilişkiyi inceleyen ve tartışan bir yazı türüdür. Dil ve düşünce ilişkisi üzerine bazı görüşler: Dil düşünceye bağlıdır: Düşünce, dil olmadan var olamaz ve dille ifade edilir. Düşünce dile bağlıdır: Dil, düşünceyi somutlaştırır ve aktarılmasını sağlar. Karşılıklı etkileşim: Dil ve düşünce birbirini etkiler ve birlikte gelişir. Deneme türünde bu konular, genellikle dilin düşünceyi nasıl şekillendirdiği, dilin kültürel ve sosyal rolü, dilin düşünce üzerindeki sınırlayıcı veya özgürleştirici etkileri gibi konular ele alınır. Örnek olarak, dilbilimci Sausser'in "Dille düşünce bir tabaka kâğıdın iki yüzü gibidir" sözü ve Humboldt'un düşüncelerin gelişmesiyle yeni kavramların ortaya çıkması ve bunlara yeni sözcüklerin bulunması gerektiği görüşü incelenebilir.