Ziya Gökalp'e göre mefkûre, bir milletin büyük bir felaketle karşı karşıya kaldığı buhranlı dönemlerde, fertlerdeki bireysel kimliklerin eriyip sadece millî kimliğin ön plana çıktığı ve herkesin tek bir amaç etrafında birleştiği bir hayat tarzıdır 234.

Gökalp, mefkûreyi toplumsal bir gerçeklik olarak tanımlar ve bireysel bir fikirden ziyade, toplumsal nedenlerle kendiliğinden doğan bir olgu olduğunu belirtir 235. Ona göre mefkûre, değerlerin yenilenmesinin zeminini hazırlar ve toplumların değişimine bağlı olarak farklı şekillerde tanımlanabilir 235.

Gökalp, mefkûreyi sosyolojik bir bakış açısıyla ele alır ve bu kavramı "Mefkûre Nedir?", "Mefkûre ve Şe’niyet" ve "Mefkûrenin Nevileri ve Derecâtı" gibi makalelerde detaylı bir şekilde açıklamıştır 23.