Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Kitap Okuyorum" programında sunucu ve çeşitli konuklar (Osman Bilen, Akif Hoca, Ömer Bey, Barbar ve Abdullah gibi) katıldığı bir felsefi sohbet sunulmaktadır.
- Video, "Söz" kavramı etrafında dönen kapsamlı bir tartışmayı içermektedir. Sohbet, logos kavramının dil, varlık ve düşünce boyutlarını ele alarak başlamakta, müzik ve sözün önceliği üzerine tartışılmakta, dilin birleştirici ve ayrıştırıcı gücüne değinilmekte, retorik ve hitabet üzerine Aristoteles'in kavramları incelenmekte ve son olarak sözün ve yazının kültürlerdeki farklı etkileri tartışılmaktadır.
- Programda Yunus Emre'den bir kıta ile başlanmakta, Herakleitos'un logos kavramı, İslam kelamı ve tefsirindeki söz kavramı, Osman Bilen'in anlama ve yorumlama derslerindeki beş çerçeve teorisi, Tevrat'taki Babil Kulesi hikayesi, İslam mantığında beş sanat ve Kur'an-ı Kerim'in şifailikten kitabilik'e geçişin bir örneği olduğu gibi konular ele alınmaktadır. Program sonunda Gasparsans'ın "Danza Ispanyola" eseri çalınmaktadır.
- 00:26Söz ve Anlam
- Varlığın varlığıyla ortaya koyan, varlığa sözüyle başlayan ve söze hakikat bahşeden, sözü daim eden, bilen ve bildiren varlık, zerre, kürre ve Adem'dir.
- Söze can veren, cana söz üfleyen, varlığı zatıyla kuşatan bir varlık vardır.
- "Önce söz" sorusuna anlam anlamına soru yükleyerek kalbi göndermek, soruyu çözmek yerine aczi artırır.
- 01:53Programın Açılışı
- "Kitap Okuyorum" programının yeni bir bölümünde stüdyo konukları ve arkadaşlarla birlikteyiz.
- Programın konusu "söz" deyince akıl, anlam, mantık gibi kavramları bir arada düşünebilir ve tartışabiliriz.
- Yunus Emre'den "Sözü bilen kişinin yüzünü ak eder bir söz" kıtası ile program başlatılıyor.
- 03:23Söz ve Logos Kavramı
- Felsefe tarihinde en çok hatırlanan ifadelerden biri "önce söz vardı" ifadesidir.
- "Önce söz vardı" ifadesinde "söz" yerine farklı tercümelerde "kelam", "kelime" veya "logos" kullanılır.
- Logos, düzgün manalı söz olarak tanımlanır ve dil, varlık, düşünce üç zemini kapsayan bir lafızdır.
- 05:00Logos'un Felsefi Anlamı
- Logos, mantığın kendisi olarak da tabir edilebilir ve mantık daha iyi "logos" kavramını karşılıyor.
- "Önce mantık vardı" ifadesi, kendi terminolojimize göre "Allah, akıl, akil, makul ve akıl idi" şeklinde çevrilebilir.
- Logos kavramında aklı, mantığı ve sözü bir arada anlıyoruz, bu kavramlar net tanımlanmış gibi değil, daha bütüncül bir anlam taşır.
- 06:44Antik Felsefe ve Logos
- Antik dönemde varlığın özünü arayan filozoflar vardı: Tale su, Apeiron sonsuzluk, Alexandros hava gibi farklı cevherler öneriyordu.
- Herakleitos, logos kavramını felsefi anlamda kazandıran filozoftur ve logosu geniş bir kapsamı anlatır: akıl, kozmos, ateş.
- Herakleitos, evrenin merkezine logosu koyarak alemin aklını ve ruhunu ifade etmiştir.
- 08:32Söz ve Düzen
- Cosmos, kaosun karşıtıdır; söz var ise orada bir düzen, intizam ve yasa vardır.
- Müslüman kelamcıların üzerinde durdukları "Kün fe yekün ol" ayeti, yaratıcı buyruğuna bağlı olma ve tüm kainatın bu sözden oluşması anlamına gelir.
- Söz, bir yasayken aynı zamanda bir bilgi de olup, insanın dünyasını maddi ve manevi anlamda düzenleyen bir bilgiyi ifade eder.
- 12:26Müzik ve Söz İlişkisi
- Konuşmacı, müzik ve söz arasındaki ilişkiyi tartışıyor ve önce müzik vardı diyerek, müzikin bir logos olduğunu vurguluyor.
- Müzik, insanın kendini ifade etme biçimlerinden biri olarak görülüyor ve insanın mitolojik alandan saf bir alana geçişte başvurduğu bir meşgale gibi düşünülüyor.
- Klasik kozmolojide, gezegenlerin kendi dönüşlerini tamamlarken armonik anlamda uyumlu sesler çıkardığına dair bir düşünce var ve Pisagor gezegenlerin dönerken ses çıkardığını iddia etmiş.
- 17:13İslam Kozmolojisinde Müzik
- "Ol emri" ile her şeyin oluştuğu gibi, "Sur üflendiğinde" de her şeyin biteceği belirtiliyor.
- İslam kozmolojisinde, şazeli yolunun müntesipleri "imara" adı verilen bir zikir inanışı var.
- İnsanın yaratılışında, ruh bedene girmek için meleklerin başlatmış oldukları ritim ve zikirle ruhun cesedin içerisine girdiği anlatılıyor.
- 20:26Anlama ve Yorumlama Çerçeveleri
- Anlama ve yorumlama derslerinde beş farklı çerçeve (tarihsellik, dilsellik, rasyonellik, sezgisellik ve karma çerçeve) olduğu ve anlamı bu çerçevelerin kesiştiği yerde bulunan bir pencerede ortaya çıktığı belirtiliyor.
- Kur'an-ı Kerim'de Allah'ın Hz. Adem'e eşyanın isimlerini öğrettiği anlatılıyor, ancak bu bir dil mi yoksa dilsellik mi olduğu tartışmalı.
- Mevlana'ya göre yaratıcının yaratmaya başlamadan önceki hal "sükut" olarak adlandırılıyor ve sükutta her şey saklı, tüm anlamlar kendini yavaş yavaş ifşa ediyor.
- 23:25Dil ve Anlam
- Mevlana müzik diliyi sanatların en ilahisi olarak resmediyor ve sükut dili ile müzik dili arasındaki farkı vurguluyor.
- Eylem dili, vahdetten kesrete olan yolculukta ceberrut alemdeki bir aşamaya denk geliyor.
- Alemin kodları, mantık, matematik ve müzik notaları gibi remizlerle dökülüyor ve bu kodları çözen insanlar bilim üretiyor.
- 24:45Dilin Felsefi Anlamı
- Cemil Meriç'in "Bu Ülke" adlı eserinde, Hint düşüncesinde "sükut" (sükut) kelimesi tanrı olarak görülüyor.
- Cemil Meriç, "Bu Ülke" eserini hayatın bir mülakatı olarak telif etmek için geldiğini belirtiyor.
- Dil, iki sonsuz arasında bir çırpınış olarak tanımlanıyor ve hayat gibi sıcak ve dost kutupların sessizliğinden kaynaklanıyor.
- 25:52Dilin Birleştirici ve Ayrıştırıcı Özellikleri
- Gerçek bir aydın, öğlen ve ikindi namazlarında sessiz okurken, karanlık çöktüğünde Kur'an-ı Kerim'i açıktan okur.
- Tevrat'ta, insanların bir kule yapmak için bir araya gelince, Allah onların dillerini karıştırdı ve onları yeryüzünde dağıttı.
- Dil, birleştirici ve ayrıştırıcı bir güç olarak görülüyor; bir yandan insanların bir araya gelmesini sağlarken, diğer yandan farklı dillerle ayrılığı da yaratıyor.
- 28:42Dilin Felsefi Boyutları
- İnsan doğduğunda bir dili yoktur ve hakikati doğrudan kavrar, ancak bilince ulaştığında dil aracılığıyla kavramlar oluşturur ve hakikatle mesafe oluşur.
- Dil, varlığın evidir ve varlık varlığın evi olarak tanımlanıyor.
- Mevlana'ya göre, aynı dili konuşanlar değil, aynı duyguları paylaşanlar anlaşabilir.
- 30:39Dilin Kutsal Metinlerdeki Yeri
- Rabbin "ol" der ve yaratılır kainat; söz manayı, mana hakikati oluşturur.
- İnsanın varlık sahnesindeki hikayesi sözle başlar ve iyi ile kötü, hak ile batıl arasında bir yol açılır.
- Söz, doğru bir inanç olabilir, bazen bir silah olabilir ve karanlıklardan aydınlığa çıkarıcı bir güç olarak görülür.
- 33:38Dilin Toplumsal Etkileri
- Cazcılar, rapçiler, çingeneler ve tarikatlar gibi farklı meşreplerde kendi jargonları olan özel ifadeler kullanarak birbirleriyle iletişim kurarlar.
- Bazı elitist cemiyetler, jargonlarını paylaşmayan kişileri dışlar ve bu şekilde ayrıştırıcı bir güç oluştururlar.
- Siyasi söylemler, küçük grupları aşan ve büyük topluluklara birleştirici bir güç olarak etki edebilir.
- 35:40Sözün Gücü
- "Kralın Konuşması" filminde, kekeme konuşan bir kral, halka hitap etmek için yardım alır ve konuşmayı başarırlar.
- Kralın konuşması, Birinci Dünya Savaşı sırasında bir dönüm noktası oluşturur ve sözün gücü gösterilir.
- Retorik, söz söyleme sanatı olarak tanımlanır ve klasik dönemlerde pek çok filozofun retorik üzerine müstakil kitabı vardır.
- 37:25Retorik ve Hitabet
- Sofistler geçimlerini retorik dersleri vererek temin ederlerdi ve retorik, ilmi siyasete çok benzeyen bir alandı.
- İslam mantığında beş sanat vardır: kavramsallaştırma, burhan, cedel, hitabet (retorik), şiir ve safsata.
- Retorik üç unsuru vardır: logos (akla hitap eden rasyonellik), pathos (duyguları harekete geçiren) ve ethos (güvene dayanan).
- 39:31Hitabetin Önemi
- Hitabetin gideceği noktalar açısından sofistlerin tarihsel süreçte bir kırılması vardır.
- Siyaset ilmi, hitabetin önemine dair bir hikaye ile vurgulanmıştır; bir talebe siyaset ilmini öğrenmeden bir camide hocaefendiye karşı çıkınca cemaat tarafından hırpalanmıştır.
- Sözü etkili kullanabilmek, toplumları ve kitleleri yerine göre galeyana getirebilir veya sükuta erdirebilir.
- 43:25Söz ve Sükut
- Her şeyin kendine ait bir dili vardır; makinelerin, kameraların da bir dili vardır.
- Anlaşmanın dili sükuttur; sürekli atışma devam ederse ortada anlam olmaz.
- Litvanyalı filozof Maj Kule'ye göre, insanın asıl dili sükuttur ve sükut insanın evrenin sükutuna karışmasıdır.
- 46:40Sözün Değeri ve Gelenekler
- Günümüzde herkes konuşuyor, değerli insanların değerli sözleri kaynayıp gidiyor.
- Vico'nun "Yeni Bilim" kitabında, ilk başta sözlü gelenek vardı, sonra kitabi geleneğe dönüştü ve son olarak görsel kültür ortaya çıktı.
- Bach ve İtri gibi müzisyenlerin eserlerinde sözlü ve yazılı kültürün farkı vardır; Bach'ın bugüne kadar 500'ün üzerinde eseri varken, İtri'nin eserleri daha azdır.
- 49:16Söz ve Yazı Arasındaki Fark
- İtri'nin bugüne kadar ulaşmış 24 eseri var, ancak Sadettin Ökten'e göre sadece üç eseri bile olsa bile (Salat-ı Ümmiye Tekbir, Segah Tekbiri ve Nevakar) İtri'nin bugünkü gibi abidiviyi korurdu.
- Yazı bir toplumda sadece intelijansiya'nın ulaşabileceği bir literatürken, söz halkın en kılcal damarlarına kadar işleyip varlığını devam ettirebiliyor.
- Batı'da çok eski dönemlerden beri ailelerin soy şecereleri yazılı bir kültürle kurulmuş bir bağlantıdan kaynaklanarak kayıt altına alınabiliyor.
- 51:56Kur'an-ı Kerim'in Geleneksel Özellikleri
- Kur'an-ı Kerim önce Peygamber Efendimizin hafızasında, sonra sahabelerin hafızasında yer ediyor ve bir virgül koyarak bir şey ifade etmiyor.
- Kur'an-ı Kerim kendisini koruma altına almış ve insanların zihniyetlerini şifayı gelenekten kitabi geleneğe dönüştürmüştür.
- Kitabi geleneğin sahip çıkmamız gereken bir nokta olduğu ve bu geleneğin yazıya geçişi önemli bir süreç olduğu belirtiliyor.
- 53:37Sözlü Kültürün Etkileri
- Ortaya bir senkretik kültür oluşuyor; örneğin Orta Asya'dan Atların üzerinde gelen topluluklar Anadolu'ya varmadan önce farklı kültürlerle karşılaşarak yeni bir kültür oluşturuyorlar.
- Hacı Bektaş-ı Veli gibi kişilikler, sözlü kültürün sağlamış olduğu ve farklı kültürlerden esinlenerek ortaya çıkan kozalı metinler oluşturuyorlar.
- Sözlü kültürde sarihlikten uzaklaşmak, kitabilik ve şifailik, ortodoksluk ve heterodoksluk gibi farklı yaklaşımlar ortaya çıkıyor.
- 55:29Müzik Programı
- Program sonunda Gasparsans isimli Barok dönem bestekarından "Danza Ispanyola" adlı eser çalınacak.
- Gasparsans aynı zamanda felsefi ve teoloji profesörü olan, barok dönemin en beğenilen bestekarlarından biri.
- "Danza Ispanyola" klasik İspanyol formlarından biri olup, Barok dönemi usulüyle uyarlanmış bir eser.