Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Felsefe Dersleri" kanalında yayınlanan bu eğitim videosu, bir öğretmen tarafından sunulan 10. sınıf felsefe dersinin üçüncü ünitesini kapsamaktadır.
- Video, bilgi felsefesi (epistemoloji) konusunu kapsamlı şekilde ele almaktadır. İçerikte bilginin kaynağı, bilginin sınırları, ölçütünün ne olduğu, bilginin değeri, doğruluk, gerçeklik ve kurmaca kavramları işlenmektedir. Ayrıca bilgi türleri (gündelik, teknik, bilimsel, sanat, dini ve felsefi bilgi) ve bilgi felsefesinin temel problemleri (doğru bilgi mümkün mü?) ele alınmaktadır.
- Video, farklı felsefi akımları ve bu akımları temsil eden filozofları sistematik olarak incelemektedir. Rasyonalizm (Aristoteles, Farabi, Descartes, Hegel), empirizm (John Locke, David Hume, George Berkeley), kritisizm (Kant, Gazali, Bergson, Auguste Comte), entüsyonizm, pozitivizm (Wittgenstein, Bergson, Auguste Comte), pragmatizm (William James, John Dewey), fenomenoloji (Edmund Bursel) ve analitik felsefe (mantıkçı pozitivizm, neo-pozitivizm, dil felsefesi) akımları detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- 00:08Bilgi Felsefesi (Epistemoloji)
- Bu ders, 10. sınıf 3. üniteden bilgi felsefesi (epistemoloji) konusunu ele alacaktır.
- Bilgi felsefesi, bilginin var olup olmadığını, sınırlarını, kaynağını, ölçütünün ne olduğunu ve değerini araştıran bir disiplindir.
- Bilgi felsefesi, bilginin ne olduğunu, nasıl ve hangi yolla elde edildiğini sorgulayan bir disiplindir.
- 01:53Bilgi ve Bilgi Hakları
- Bilgi, özne ile nesne arasında kurulan ilişkidir ve öznenin nesneyi yorumlaması sonucu ortaya çıkar.
- Bilgi, öznenin amaçlı bir yönelimi sonucunda nesne hakkındaki tasarımlarının tamamıdır.
- Bilgi hakları olarak adlandırılan başlıca bilgi hakları algılama, düşünme, anlama ve açıklamadır.
- 03:42Bilgi Türleri
- Bilgi türleri altı başlıkta incelenebilir: gündelik bilgi, teknik bilgi, bilimsel bilgi, sanat bilgisi, dini bilgi ve felsefi bilgi.
- Gündelik bilgi, günlük deneyimlerden elde edilen basit bilgilerdir ve günlük işlerde pratik fayda sağlar.
- Teknik bilgi, alet ve araç yapımının bilgisidir, kaynağı gündelik ve bilimsel bilgidir.
- Bilimsel bilgi, bilimsel yöntem ve usullerle doğrulanabilen, deney ve gözleme dayanan nesnel bir bilgi türüdür.
- Sanat bilgisi, sanatçının yaratıcı hayal gücüyle nesnelere yönelip onları farklı biçimde yorumlamasıyla oluşan bilgi türüdür.
- Dini bilgi, inanca dayanan doğmatik bir bilgi türüdür ve insanların iç yaşantısına ışık tutmak ve toplumsal yaşamı düzenlemek amacıyla kullanılır.
- Felsefi bilgi, eleştirel düşünme sonucunda ortaya çıkan, öznel (subjektif) bir bilgidir.
- 05:38Bilgi Felsefesinin Temel Problemleri
- Bilgi felsefesinin en temel problemi, doğru bilginin imkanı yani genel geçer doğru bilginin mümkün olup olmadığıdır.
- Bu soruya verilen cevaplar iki grupta toplanabilir: doğru bilginin mümkün olmadığını savunan septikler, sofistler ve nihilistler ile doğru bilginin mümkün olduğunu savunan doğmatikler.
- Doğru bilginin mümkün olmadığını savunan görüşe septisizm (şüphecilik) denir ve ilk çağ filozoflarından Heraklitos, Parmenides, Elealı Zenon, Empedokles ve Demokritos bu görüşe aittir.
- Sofistler, kesin ve mutlak bilginin olamayacağını, insanların algılarının göreceli olduğunu savunarak bilgide rölativizmi (pragmatizm) savunmuşlardır.
- Protokoras, algıların kişiden kişiye değiştiğini söyleyerek rölativizm akımının kurucusu olarak kabul edilmiştir.
- Gorgias, hiçbir şeyin olmadığını, olsa da bilinemez, bilinse de başkasına aktarılamaz diyerek önce varlığın olmadığını, ardından da bu varlığa ait genel geçer bir bilginin mümkün olmadığını ifade etmiştir.
- Tyrion'a göre nesnelerin ne olduğunu bilemeyiz çünkü duyular ve akıl bize nesneleri oldukları gibi değil, göründükleri gibi gösterirler.
- Timon'a göre hareketli nesneler birbirinden ayırt edilemez ve varlığın bilgisine ulaşmak için üç soru sorar: nesnelerin gerçek yapısı kavranamaz, bu yapıdaki nesneler karşısında epoke (yargıdan kaçın) ve bu duruş ataraksiye (ruh dinginliği, mutluluk) kazandırır.
- 08:55Doğru Bilginin Mümkün Olduğunu Savunan Doğmatik Filozoflar
- Doğru bilginin mümkün olduğunu savunan filozoflar bilginin varlığını direkt kabul ettikleri için doğmatik filozoflar olarak adlandırılır.
- Dogmatizm düşüncesini temel alan görüşler şunlardır: rasyonalizm, empirizm, kritisizm, pozitivizm, pragmatizm, entüisyonizm, fenomenoloji ve analitik felsefe.
- Rasyonalizme göre doğru bilgi mümkündür ve doğru bilgiye insana ulaştıracak tek yeti akıldır.
- Akıl doğuştan bilgi edinme yetisi ile donatılmıştır ve duyum ve algılar bize zorunlu, kesin, genel geçer bilgiyi veremezler.
- Deneyden gelmeyen, deney öncesi olan bu bilgiye apriori bilgi denilmiştir.
- Sokrates'e göre herkesin doğru olarak kabul edebileceği kesin bilgiler mümkündür ve bu bilgiler insan zihninde doğuştan vardır.
- Platon'a göre zorunlu, kesin, genel geçer, doğru bilgiler mümkündür ve bunlar doğuştan zihnimizdedir.
- Platon, nesneler evrenine ait bilgilerin doksadır ve aldatıcı olduğunu, asıl bilginin değişmez varlıkların bulunduğu idealar evrenine ait olan bilgi olduğunu ve insanın episteme (gerçek bilgiye) ancak akılla ulaşabileceğini savunmuştur.
- 11:31Rasyonalizm Felsefesi
- Aristoteles'e göre bilgi akıl ile elde edilir; etkin akıl (aktif akıl) duyu içeriklerini işleyerek doğru bilgiye ulaştırırken, edilgen akıl (pasif akıl) duyularla bilgilerin içeriğini sağlar.
- Farabi'ye göre insan aklında doğuştan bazı bilgiler vardır ancak bu bilgiler pasiftir; deney ile temasa geçince aktif hale gelir.
- Descartes, insanda hem duyu organlarıyla edinilen hem de doğuştan getirilen bilgilerin mevcut olduğunu söyler ve metodik şüphe yöntemiyle açık, seçik ve kesin bilgilere ulaşabileceğini ifade eder.
- 14:14Empirizm Felsefesi
- Empirizm, akılda doğuştan hiçbir bilginin bulunmadığını, tüm bilgilerin duyu organları ile deneyimlerden, tecrübelerden geldiğini savunan görüşün adıdır.
- John Locke'a göre insan zihninde doğuştan hiçbir bilgi yoktur; zihin başlangıçta üzerine yazı yazılmayı bekleyen boş bir levhadır (tabula rasa).
- David Hume, John Locke'un empirizmini şüpheciliğe kadar götürmüştür; ona göre bütün bilgilerin kaynağı dış deneydir ve düşünceler izlenimler ve fikirler olarak iki kaynağa bağlanır.
- 17:09Kritisizm ve Entüksiyonizm
- Kritisizm, bilginin akıl ve deneyden geldiğini savunan felsefi akımdır; bu yaklaşım rasyonalizmle empirizmin sentezi konumundadır.
- Kant'a göre akıl ve deney tek başına mutlak varlığı kavramına yetersizdir; insan bilgisi, duyu verileri ile aklın kategorilerinin birleşmesi sonucunda oluşmaktadır.
- Entüksiyonizm (sezgicilik), akıl ve duyumu gerçeği bulma ve bilme aracı olarak kabul etmez; gerçek ve öz biliş, hiç bir araç olmaksızın doğrudan doğruya sezgi gücüyle bilmekle mümkündür.
- 20:14Pozitivizm
- Pozitivizm, doğru bilginin kaynağının ve ölçütünün gözlemlenebilir olay veya olgular olduğunu savunan görüşe denir; araştırma alanını görünür gerçeklikle sınırlayan pozitivizm, tüm metafizik kavram ve önermelere karşı çıkar.
- August Comte'a göre doğru bilgi ancak bilimsel pozitivist bilgidir; bilimsel bilgi, olgulara dayanan, deney ve gözlem yoluyla elde edilen bilgidir.
- Comte, insanlığın pozitif çağa üç aşamalı uzun tarihsel bir süreç sonucunda ulaştığını savunur: teolojik aşama (dinin ürünü), metafizik aşama (felsefenin ürünü) ve pozitivist aşama (bilimin ürünü).
- 22:24Analitik Felsefe
- Analitik felsefe (mantıkçı pozitivizm, neo-pozitivizm veya dil felsefesi) temeli dilsel çözümlere dayanır ve doğru bilginin bilimsel önermelerin dilsel çözümlemesine ait olduğunu savunur.
- Analitik felsefecilere göre, matematik ve mantık ile doğru olarak tanımlanamayan veya deney ve gözlem ile doğrulanamayan bilgiler değersizdir.
- Wittgenstein, felsefe problemlerini dil problemlerine indirgemiştir; ona göre dil önermelerden oluşur ve anlamlı önermeler gerçekliğin resimleridir.
- 24:27Pragmatizm
- Pragmatizm (faydacılık) bir önermenin doğru olmasının tek ölçütünün onun işe yaraması olduğunu savunur.
- William James'e göre doğrunun değeri bize sağladığı fayda ile ölçülür ve ezeli ve ebedi olan mutlak doğrular yoktur.
- John Dewey'e göre doğru, karşılaştığımız problemleri çözmemizde kullandığımız bir araçtır ve bu görüşe enstrümantalizm (aletçilik) de denir.
- 25:40Fenomenoloji
- Fenomenoloji, pozitivizme tepki olarak ortaya çıkan ve sadece nesnelerin özüne ait bilgilerin doğru olduğu tezini savunan bir akımdır.
- Edmund Bursel'e göre doğru bilgi, nesnelerin duyu yoluyla algılanan görünür kısmına ait bilgiler değil, asıl bilgi nesnenin özüne ait olan bilgidir.
- Bursel'in paranteze alma yöntemi, nesne ile ilgili söylenen her şeyi bir kenara bırakarak nesnenin kendisini kavramaya çalışmaktır.
- 27:08Bilginin Sınırı ve Ölçütü
- Bilginin sınırı tartışmasında bazı düşünürler bilgiye sınır çekmiş, bazıları ise böylesi bir sınırın olmadığını ileri sürmüşlerdir.
- Bilginin doğruluk ölçütleri uygunluk, tutarlılık, tümel uzlaşım, fayda ve apaçıklık olmak üzere beş tanedir.
- Bilginin doğruluk ölçütleri konusunda bazı filozoflar uygunluğu, bazıları tutarlılığı, bazıları tümel uzlaşımı, bazıları faydayı ve bazıları da apaçıklığı doğruluk ölçütü olarak kabul etmişlerdir.
- 29:38Bilginin Değeri
- Bilginin üç farklı anlamda değeri vardır: yaşamsal değer, pratik değer ve öz değer.
- Bilginin yaşamsal değeri, bilginin insan yaşamına olanaklı kılmasını sağlar.
- Bilginin pratik değeri, pragmatizm olarak adlandırılan görüşe göre bilgiyi insanın çevresi ile ilişkisinde, karşılaştığı sorunların çözümünde kullanılan yararlı bir araç olarak kabul etmektedir.
- Bilginin öz değeri, insanlar bilgiye sadece düşünsel olarak kendisi için istenecek felsefi merak yüzünden de ilgi duyabilirler.
- 31:38Doğruluk ve Gerçeklik
- Doğruluk, bir yargının, önermenin veya cümlenin gerçeklikle uyuşması halidir ve sadece önerme veya cümleler doğru veya yanlış olabilir.
- Gerçeklik, nesne, durum veya olayların varlığını veya varlık tarzını belirten bir kavramdır ve varlığın bir özelliği veya onun varoluş tarzıdır.
- Gerçeklik, real (gerçek) ve ideal (zihinsel) olmak üzere iki tür olabilir.
- 33:03Sanal Dünya ve Simülasyon
- Günümüzde teknolojinin gelişmiş olması bize real dünyanın yanında bir de sanal dünya imkanı sunmaktadır.
- Sanal dünyadaki gerçeklikler tamamen kurmaca bir gerçekliktir ve görüntü temelli gerçekler üretilmekte ve tüketilmektedir.
- Bodline'ın ortaya koyduğu simülasyon kuramı, medya araçlarının ürettiği simülasyonların gerçeklik kavramının içini boşalttığını savunur.