Tsunami

Büyük dalgaların oluşmasının bazı nedenleri: Kasırgalar ve fırtınalar. Tsunamiler. Rüzgarlar. Deniz tabanındaki düzensizlikler. Dalga hareketlerinin tesadüfi birleşimi. Bir dalganın dev dalga olarak tanımlanabilmesi için, etrafındaki dalgalardan en az iki kat daha yüksek olması gerekir.

2004 Hint Okyanusu depremi ve tsunamisi sonucunda Endonezya'da 227.898 kişi hayatını kaybetmiştir. Bu, tarihteki en çok ölüme yol açan doğal afetlerden biridir.

En çok can alan doğal afet konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. 2004 Hint Okyanusu depremi ve tsunami. 1887 Sarı Nehir felaketi. 1931 Çin selleri. Ayrıca, 2010 Haiti depremi ve 526 Antakya depremi de yüksek can kayıpları ile öne çıkmaktadır. Doğal afetlerin neden olduğu can kayıpları, olayın şiddeti, etkilenen bölgenin koşulları ve hazırlık düzeyi gibi birçok faktöre bağlı olarak değişebilir.

2012 yapımı The Impossible (Kıyamet Günü) filmi, Tayland'da değil, İspanya ve Tayland'a benzer bir coğrafyaya sahip olan Sri Lanka'da çekilmiştir. Filmin ilk çekimleri Ciudad de la Alicante stüdyolarında, İspanya'da başlamış, daha sonra Tayland'da farklı birkaç noktada çekimler devam etmiştir.

"Krakatoa: Son Günler" (Krakatoa: The Last Days), 1883 yılında Sumatra ve Java adaları arasındaki Krakatoa yanardağının patlamasını konu alan bir BBC televizyon belgesel dramasıdır. Belgeselde ele alınan bazı konular: Patlamadan önce bölgede yapılan bilimsel araştırmalar. Patlama sırasında yaşanan kül bulutları, piroklastik akıntılar ve tsunamiler. Patlamadan kaçmaya çalışan bir aile ve denizdeki bir geminin hikayesi. Belgesel, dört görgü tanığının ifadelerine dayanmaktadır.

Dubai'de tsunami olma olasılığı düşüktür. Coğrafi konum: Dubai, Arap Yarımadası'nın doğu kıyısında yer alır ve bu bölge, Pasifik Okyanusu'ndaki "Ateş Çemberi" gibi sık sık sismik aktivitelerin yaşandığı bir alan değildir. Sığ sular: Dubai çevresindeki sular, tsunamilerin genellikle oluştuğu derin okyanus çukurlarına kıyasla nispeten sığdır. Erken uyarı sistemleri: Dubai'de, bölgedeki depremleri tespit edebilen gelişmiş erken uyarı sistemleri bulunmaktadır. Ancak, hiçbir doğal afet tamamen önlenemez ve Dubai'de de potansiyel bir tsunami durumunda hazırlıklı olmak önemlidir.

En büyük tsunami, 26 Aralık 2004 tarihinde Endonezya'da meydana gelen Hint Okyanusu Tsunamisi'dir. 9,1 büyüklüğündeki deprem sonrası oluşan dalgalar, Endonezya'nın yanı sıra Asya'nın kuzeyi ve Afrika'nın doğusunda 14 ülkeyi etkiledi.

Türkiye'de tsunami riski en çok Ege ve Marmara Denizi bölgelerinde görülmektedir. Ege Denizi: Sismik aktivitenin yoğun olduğu bir bölgedir ve Yunanistan ile Türkiye arasındaki fay hatları, Ege Denizi’nde tsunami olasılığını artırmaktadır. Marmara Denizi: Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde yer aldığı için tsunami potansiyeline sahiptir. Türkiye'de Karadeniz Bölgesi haricinde denize kıyısı olan tüm bölgelerde tsunami riskinin her zaman var olduğu söylenebilir.

Yüksekova'da tsunami riski bulunmamaktadır. Türkiye'de tsunami riski taşıyan bölgeler genellikle Marmara Denizi, Ege Denizi ve Doğu Akdeniz olarak belirlenmiştir. Yüksekova, bu riskli bölgelerin hiçbirinde yer almamaktadır. Türkiye'de tsunami riski olan bölgelerde erken uyarı sistemleri ve afet planları bulunmaktadır, ancak Yüksekova için böyle bir risk söz konusu değildir.

2009 yapımı "Tsunamiden Kaçış" (Haeundae) filmi, Kore Yarımadası'ndaki bir tatil beldesi olan Haeundae'de yaşanan bir mega tsunamiyi konu alır. Filmin hikayesi özetle şu şekildedir: Haeundae'nin yerlisi olan Man-sik, dört yıl önce bir iş arkadaşını tsunamide kaybetmiştir ve o günden beri denize açılmamaktadır. Küçük bir deniz ürünleri restoranı işleterek basit bir hayat sürmekte ve uzun süredir çıktığı kız arkadaşı Yeon-hee'ye evlilik teklifi yapmaya hazırlanmaktadır. Jeolog Kim Hwi, Doğu Denizi'nden 2004 yılında Hint Okyanusu'nda oluşan tsunamiye benzer faaliyet sinyalleri geldiğini fark eder. Uyarılara rağmen, Afet Önleme Dairesi bunun Kore'yi hedef almadığını ileri sürer. Kim, Kore Yarımadası'na doğru ilerleyen mega tsunamiyi keşfettiğinde hızla Haeundae'ye doğru hareket eder. Orada, yedi yıldır görüşmediği eski karısıyla ve onun babası olduğundan habersiz genç kızıyla karşılaşır. Sonunda, Kim kaçmak için on dakikalarının olduğu ölümcül bir dalganın geldiğini haber eder. Tatilciler ve Busan sakinleri, sıcak yaz güneşinin tadını çıkarırken, bir mega tsunami Haeundae'ye doğru saatte 800 km hızla gelmektedir.

Tsunami kıyıya yaklaştıkça yükselir çünkü dalga sığlaşması dalgayı sıkıştırır. Tsunami sahile yaklaştıkça ve sular sığlaştıkça, dalganın hızı saatte 80 kilometrenin (50 mph) altına düşer. Tsunamiler, kıyıya ulaştığında kırılmazlar; tam tersine, kıyıya yaklaştıkça büyüklükleri artar ve kırılmaksızın iç kıyılara kadar ilerleyebilirler.

7,7 büyüklüğündeki bir depremin kaç metre dalga oluşturduğu bilgisine ulaşılamadı. Ancak, depremlerin oluşturduğu dalgaların yüksekliğiyle ilgili bazı bilgiler mevcut: Tsunamiler. Megatsunamiler.

Tsunami sonrası deprem filmi, genellikle doğal afetin ardından hayatta kalanların hikayelerini, toplumun yeniden inşa sürecini ve insanların duygusal yolculuklarını anlatır. Bu türün bazı örnekleri: "Tsunami: Felaketin Ardından" (Tsunami: The Aftermath, 2006). "Kıyamet Günü" (The Impossible, 2012). Ayrıca, "Tidal Wave" (2009) ve "The Quake" (2018) gibi filmler de tsunami sonrası yaşanan olayları konu alır.

Dünya tarihinde kaydedilmiş en büyük okyanus dalgası, 1958 yılında Alaska'nın Lituya Körfezi'nde gerçekleşen megatsunamidir. Bu dalga, Fairweather fayı üzerinde meydana gelen 7,7 büyüklüğündeki bir depremle tetiklenmiştir. Ayrıca, 2024 yılında British Columbia kıyılarında kaydedilen bir dalga, 17,6 metre yüksekliğiyle tarihteki en büyük "haydut dalga" olarak kayıtlara geçmiştir.

Megatsunamilerin yüksekliği, 100 metreyi aşabilir. Örneğin, 1958 yılında Alaska'daki Lituya Körfezi'nde meydana gelen megatsunami, 524 metre yüksekliğe ulaşmıştır. Diğer örnekler arasında, 2017 yılında Grönland'da meydana gelen Karrat Fiyordu Tsunamisi (90 metre) ve 1674 yılında Endonezya'nın Ambon Adası'nda meydana gelen tsunami (100 metre) bulunmaktadır. Ancak, bilimsel toplulukta kabul görmüş bir megatsunami yüksekliği sınıflandırması bulunmamaktadır.

1958 yılında Alaska’nın Lituya Körfezi’nde gerçekleşen tsunami, dünyanın en büyük dalgası olarak kayıtlara geçmiştir. Bu tsunaminin oluşturduğu dalgaların yüksekliği 524 metreye kadar ulaşmıştır.

İstanbul depremi sonrası tsunaminin ne zaman olacağına dair kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak, uzmanlar İstanbul'da olası bir deprem sonrası tsunami riskinin olduğunu belirtmektedir. Boğaziçi Üniversitesi Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezi Müdür Yardımcısı Dr. Musavver Didem Cambaz, İstanbul'da depremden sonra tetiklenebilecek deniz altı heyelanından dolayı tsunami beklediklerini ifade etmiştir. Tsunami oluşumu, deprem sonrası deniz tabanının ani şekilde yer değiştirmesiyle gerçekleşir ve erken uyarı sistemleri sayesinde önceden fark edilebilir.

2012 Tsunami ifadesi, farklı bağlamlarda çeşitli olayları ifade edebilir. Gerçek Olay: 2012 yılında Japonya'da meydana gelen deprem ve ardından gelen tsunami, 20 bin kadar kişinin ölümüne ve Fukuşima Daiçi Nükleer Santrali'nde reaktörlerin erimesine yol açmıştır. Kurgusal Felaket: "Worldwide Flooding" adlı kurgusal olayda, 2012 yılında küresel çapta devasa mega tsunamiler oluşur ve tüm gezegeni sular altında bırakır. Ayrıca, 2012 yapımı "The Impossible" (Kıyamet Günü) filmi, 2004 Hint Okyanusu tsunamisinde Tayland'da bir turist ailesinin yaşadığı yıkımı ve hayatta kalma mücadelesini anlatır.

Türkiye'de en büyük tsunami, 30 Ekim 2020 tarihinde meydana gelen 2020 Ege Denizi depremi sırasında yaşanmıştır. Türkiye'deki diğer önemli tsunamiler arasında 17 Ağustos 1999 İzmit depremi ve 10 Temmuz 1894 İstanbul depremi de bulunmaktadır. Türkiye çevresindeki denizlerde son 3000 yıl içinde kayda geçmiş en az 90 tsunami olduğu bilinmektedir.

Ege Denizi'nin tehlikeli olmasının bazı nedenleri: İklim değişikliği etkileri: Deniz suyu sıcaklığının artması, alg patlamaları ve balık ölümlerine yol açıyor. Ekolojik tehditler: Kızıldeniz'den gelen istilacı türler, Ege Denizi'nin ekosistemini değiştiriyor ve yerel balık stoklarına zarar veriyor. Kirlilik: İnsan kaynaklı kirleticiler, özellikle tarım faaliyetleri ve yetersiz arıtılmış atık sular, deniz kirliliğini artırıyor. Uluslararası deniz hukuku sorunları: Karasuları, kıta sahanlığı ve hava sahası ile ilgili anlaşmazlıklar, bölgesel gerilimleri artırıyor. Tsunami riski: Ege Denizi, deprem aktivitesinin yoğun olduğu bir bölgede yer alıyor ve bu durum tsunami riskini artırıyor.