Tektonik

Levha tektoniği, Dünya'nın en dış katmanı olan litosferin, sınırları boyunca yaklaştırıcı, uzaklaştırıcı ve yanal atımlı hareketlerin meydana geldiği, kendi içlerinde katı olan levhalara ayrıldığını kabul eden bilimsel bir teoridir. Bu levhalar, Dünya'nın çekirdeğinden yayılan yüksek sıcaklığın oluşturduğu konveksiyon akımları sayesinde sürekli hareket halindedir. Levha tektoniği teorisi, 20. yüzyılın başlarında Alfred Wegener'in "kıta kayması" tanımıyla ortaya atılmış, 1960'lardan itibaren deniz tabanının yayılması gibi kanıtların da eklenmesiyle bilim camiası tarafından kabul görmüştür.

Tektonizma, yer kabuğundaki yapı unsurlarının çökme dönemlerindeki yapısal hareketleri anlamına gelir. Tektonik olayların bazı türleri: Genişlemeli tektonik. İtme (büzülme) tektoniği. Grev-kayma tektoniği. Plaka tektoniği. Tektonik olayların ana sorumlusu, litosferi oluşturan geniş ve katı levha parçalarının, astenosferdeki konveksiyon hücrelerinin oluşturduğu iç dolaşıma bağlı olarak hareket etmesidir.

Evet, Anadolu ve Avrasya levhaları çarpışmaktadır. Almanya'daki Göttingen Üniversitesi'nin liderliğinde yapılan uluslararası bir araştırma, Irak'taki Zagros Dağları'nın uyguladığı kuvvetlerin, Türkiye coğrafyasını da ilgilendiren bir kopuşa neden olduğunu ortaya koymuştur. Araştırmacılar, günümüzde, Dünya yüzeyinin çok altındaki Neotetis okyanus levhasının (önceden Arap ve Avrasya kıtaları arasında olan okyanus tabanı) koptuğunu ve bölgede oluşan yırtığın Türkiye'nin güneydoğusundan İran'ın kuzeybatısına doğru giderek açıldığını tespit etmiştir. Bu durumun, bölgedeki jeolojik hareketleri büyük ölçüde etkileyebileceği belirtilmektedir.

Santorini'de yanardağın bulunmasının nedeni, adının da geldiği Santorini Yanardağı'nın aktif bir volkanik dağ olmasıdır. Santorini Yanardağı, tarihi boyunca birçok büyük patlama yaşamış ve bu patlamalar ada çevresinde önemli değişikliklere yol açmıştır. Ayrıca, Santorini'nin kuzeydoğusunda, deniz altında bulunan Kolumbo Yanardağı da Akdeniz'deki en aktif su altı yanardağı olarak kabul edilmektedir.

Tektoniğin diğer adları şunlardır: Levha tektoniği; Levha hareketleri.

Ege Denizi'nin hareketli olmasının nedeni, jeolojik olarak volkanik ve tektonik kaynaklı sismik aktivitelerin bu bölgede sıkça görülmesidir. Ege Denizi'nin hareketliliğinin bazı nedenleri: Güneyden Afrika Plakası ve batıdan Anadolu Plakası'nın sıkıştırması. Çok sayıda fay hattı. Volkanik faaliyetler. Son dönemde, 28 Ocak 2025 tarihinden itibaren Ege Denizi'nde 400'ü aşan deprem meydana gelmiştir.

İç kuvvetler, yer şekillerinin oluşumunda önemli bir rol oynar. İç kuvvetlerin yer şekillerini etkileme biçimleri: Orojenez (dağ oluşumu). Epirojenez (kıta oluşumu). Volkanizma. Depremler. Bu iç kuvvetlerin etkisiyle yerkabuğunda kıvrılmalar, kırılmalar, alçalma ve yükselmeler, titreşimler ve püskürmeler meydana gelir.

Kıtaların yükselmesinin bazı nedenleri: Buzulların erimesi. İklim değişiklikleri. Tektonik hareketler. Volkanik aktiviteler. Sedimantasyon. Ayrıca, 2024 yılında yapılan bir araştırma, Antarktika kıtasının kütle kaybı nedeniyle yükseldiğini ve bu durumun deniz seviyelerini artırabileceğini ortaya koymuştur.

Himalayaların altında ne olduğuna dair bir bilgi bulunamamıştır. Ancak, Himalayalar, Hindistan ve Avrasya tektonik levhaları arasındaki kıtasal çarpışma sonucu oluşmuştur. Himalayalar'ın oluşum süreci, kıta hareketleri nedeniyle hâlen devam etmektedir.

Tibet'in sık sık sallanmasının nedeni, bölgenin sismik olarak aktif bir bölgede bulunmasıdır. Çin'in Tibet bölgesinde 7 Ocak 2025 tarihinde yerel saatle 09.05'te (TSİ ile 04.05) 7,1 büyüklüğünde bir deprem meydana gelmiş, ilk tespitlere göre 126 kişi hayatını kaybetmiş ve 188 kişi yaralanmıştır. ABD Jeoloji Araştırması Merkezi depremin büyüklüğünü 7,1 olarak ölçerken, Çinli yetkililer kendi ölçümlerine göre depremin büyüklüğünü 6,8 olarak duyurmuştur. Ayrıca, Tibet'in bulunduğu Tibet Platosu'nun ortalama yüksekliğinin 4500 metre olması, hava yolu taşımacılığını da zorlaştırmaktadır.

Dubai ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) genel olarak büyük ve aktif fay hatlarının geçtiği bir bölge olarak bilinmemektedir. Ancak, Arap Yarımadası'nın tektonik olarak nispeten daha sakin bir bölge olmasına rağmen, çevresindeki tektonik plakalar arasındaki etkileşimler nedeniyle bazı sismik aktiviteler yaşayabileceği belirtilmiştir. Genel olarak, Dubai'de büyük depremler nadirdir ve bölgedeki inşaatlar genellikle bu düşük risk göz önüne alınarak tasarlanır.

Edremit ve Burhaniye ovaları, alüvyonların birikmesiyle oluşmuştur. Edremit Ovası, doğu-batı ile doğu-kuzeydoğu, batı-güneybatı istikametinde uzanan fayların neticesinde meydana gelmiştir. Burhaniye Ovası ise Thebe Ovası olarak da bilinir ve tamamı alüvyonlarla kaplıdır. Edremit-Burhaniye ovası, Ege Bölgesi'nin kuzeyinde, Kazdağı kütlesi ile daha güneyde bulunan Madra-Kozak kütlesi arasında oluşmuş bir graben alanıdır.

Yerin kırılması, "tektonik depremler" olarak adlandırılan deprem türüne dahildir. Tektonik depremler, levhaların hareketi sonucu oluşan ve çoğunlukla levhaların sınırlarında meydana gelen depremlerdir. Bunun yanı sıra, volkanik depremler ve çöküntü depremleri gibi başka deprem türleri de bulunmaktadır. Volkanik depremler, volkanların püskürmesi sonucu oluşurlar ve genellikle yereldir, önemli zarara neden olmazlar. Çöküntü depremleri, yer altındaki boşlukların tavan blokunun çökmesiyle meydana gelirler.

Erzurum ve Kars ovaları, tektonik kökenli depresyon alanlarının alüvyonlarla dolması sonucu oluşmuştur. Erzurum Ovası'nın oluşumunda etkili olan başlıca faktörler: Tektonik aktivite: Doğu Anadolu Fayı'nın etkisi, bölgedeki yer kabuğunun hareketlenmesine ve ova zemininde değişimlere neden olmuştur. Volkanik faaliyet: Geçmişteki volkanik patlamalar, ova alanında tüf ve lav tabakalarının oluşumuna yol açmıştır. Erozyon ve sedimantasyon: Nehirlerin ve rüzgarların etkisiyle meydana gelen erozyon ve sedimentasyon süreçleri, ova zeminini düzleştirerek tarıma elverişli hale getirmiştir. Kars Ovası'nın oluşumu hakkında spesifik bir bilgi bulunamamıştır. Ancak, Erzurum-Kars bölümünün genel olarak yüksek rakımı ve karasal iklimi, bu bölgedeki ovaların oluşum ve özelliklerini etkileyen faktörler arasında yer alır.

Okyanus ortası sırtında şu olaylar gerçekleşir: Yeni kabuğun oluşumu. Jeolojik aktivite. Hidrotermal çatlaklar. Deniz seviyesi değişimi. Okyanus ortası sırtları, tektonik plakaların ayrıldığı bölgelerde, deniz tabanının yayılmasıyla ortaya çıkar.

Bingöl'ün Kiğı ilçesinde sık sık deprem olmasının nedeni, bölgenin aktif fay hatlarına yakın olmasıdır. Kiğı, Kuzey Anadolu Fayı ile Doğu Anadolu Fayı'nın kesiştiği bir noktada yer almaktadır. Ayrıca, Prof. Dr. Naci Görür'ün de belirttiği gibi, bu bölgedeki depremler, Yedisu Fayı ile aynı özelliklere sahip isimsiz küçük bir fay üzerinde meydana gelmektedir.

Tektonik hareketler, iç güçlerin oluşturduğu hareketlerin bütününe denir. Bu hareketler, enerjisini yerin derinliklerinden (magma) alan kuvvetler tarafından oluşturulur ve yerkabuğunun şekillenmesine etki eder. İç kuvvetler tarafından oluşturulan başlıca tektonik hareketler şunlardır: orojenez (dağ oluşumu); epirojenez (kıta oluşumu hareketleri); volkanizma; depremler.

Yerküre plakaları, Dünya'nın dış katmanını oluşturan büyük yapı taşlarıdır. Başlıca yerküre plakaları: Avrasya Plakası; Afrika Plakası; Pasifik Plakası; Kuzey Amerika Plakası; Güney Amerika Plakası; Antarktika; Avustralya. Ayrıca birçok küçük plaka da bulunmaktadır. Bu plakalar, mantonun üzerindeki sıvı tabakanın hareketleriyle kayar.

Ilgaz Dağları, jeolojik hareketler sonucu oluşmuştur. Oluşum süreci: Tektonik hareketler: Afrika ve Avrasya levhalarının çarpışması, dağların yükselmesine neden olmuştur. Orojenez: Ilgaz Dağı, jeolojik bakımdan orojenez dağ oluşumuna örnek oluşturan tektonik kıvrımlı bir dağdır. Sert kütleler kırık dağlarını oluştururken, yumuşak kütleler Ilgaz Dağı gibi kıvrım dağlarını meydana getirir.

Konya Ovası'nın oluşumu, jeolojik süreçlerin etkisiyle şekillenmiştir. Göl ve nehir sistemleri: Ova, tarihsel olarak çeşitli göl ve nehir sistemlerinin etkisi altında kalmıştır. Alüvyon birikimi: Akarsular, ova zeminine ulaşan alüvyonları taşıyarak tarımsal verimliliği artırmıştır. Tektonik ve volkanik faaliyetler: Ova, yer altındaki fay hatları ve volkanik faaliyetler sonucu meydana gelen çukurluklarla şekillenmiştir. Konya Ovası, aynı zamanda Türkiye'nin en büyük ikinci ovasıdır ve yaklaşık 151.000 km²'lik bir alanı kaplar.