SözcükTürleri

"Söz et-" ifadesi bir fiildir. Fiiller, çevredeki canlı veya cansız varlıkların, nesnelerin yaptıkları hareketlere, işlere, durumlara verilen adlardır. Fiiller, tek başlarına ifade edilirken "-mek / – mak" eki ile birlikte söylenir. "Söz et-" ifadesi de bu ek ile birlikte kullanıldığında "-mek" mastar ekini almış olur ve fiil olarak kalır. İsim-fiiller ise fiillere getirilen "-ma / -me, -mak / -mek, -ış / -iş / -uş / -üş" ekleriyle yapılır ve fiillerin isim gibi kullanılabilen şekilleridir. Ancak, "söz et-" ifadesi bu ekleri almamış olduğu için isim-fiil değildir.

Yukarı kelimesi hem zarf hem sıfat hem de isim olarak kullanılabilir. Zarf olarak kullanımı: "Sana doğru yukarı koşuyorum". Sıfat olarak kullanımı: "Yukarı katlardaki odalar genellikle daha geniştir". İsim olarak kullanımı: "Lütfen yukarıya çık ve kutuları getir". Zarf olarak kullanılabilmesi için bir fiille bağlantılı olması gerekir; eğer bir isimle bağlantılıysa sıfat görevinde kullanılmış olur.

Durum zarfları, fiillerin durumlarını anlatan, fiilde bildirilen hareketin nasıl yapıldığını bildiren kelimelerdir. Durum zarflarını ayırt etmek için fiile "nasıl" sorusu sorulur. Bazı durum zarfı örnekleri: Öğrenciler konuyu dikkatle dinliyordu. Adam koşarak yanımıza geldi. Şişeyi yavaşça konsola bırakınız. Bu serüven çok hızlı başladı. Sonuna vasıta eki (-le) eklenen kelimeler de cümlede durum zarfı görevinde kullanılabilir. Çiçeği o kadar seviyordu ki güzellikle bakıyordu. Evin önüne arabayla hızla geldim. Ayrıca, hemen hemen bütün niteleme sıfatları da zarf olarak kullanılabildiğinden, durum zarflarının sayısı oldukça fazladır.

Çift geçişli fiiller, hem yüklemeli hem de yönelmeli zorunlu öge alan fiillerdir. Bir fiilin çift geçişli olup olmadığını anlamak için şu adımlar izlenebilir: 1. Nesne kontrolü: Cümlenin yüklemi olan fiilin başına “ne, neyi, kimi, kimleri” soruları getirilerek fiilin geçişliliği test edilebilir. 2. Ek analizi: Geçişli bir fiilin kök ya da gövdesine “-r, -t, -tır” eklerinden birinin veya ikisinin üst üste getirilmesiyle oluşturulan fiiller, ettirgen çatılı ve dolayısıyla çift geçişli olabilir. Örnekler: "Soğanı elleriyle kırıp yerdi" cümlesindeki "yedi" fiili, "neyi yerdi = soğanı" şeklinde bir nesne aldığı için geçişlidir. "Annemi ve babamı çok seviyorum" cümlesindeki "seviyorum" fiili, "kimleri seviyorum = annemi ve babamı" şeklinde iki nesne aldığı için çift geçişlidir.

Ne zaman zarfına örnek olarak verilebilecek bazı cümleler şunlardır: "Ablam şimdi geldi." "Yarın akşam benimle tiyatroya gelir misin?" "Babam yarın denize gidebileceğimizi söyledi." "Kargo bugün teslim edilecekmiş." "Soğuk hava haftaya etkili olacakmış." "Haftada iki gün balık yemeliyiz." "Okullar haziranda kapanacak." "Sabahları iki kilometre koşarım." "Bugün gitti, yarın gelecek." "Eve gelir gelmez yattı."

Arı ve zarf-fiil kavramları farklı alanlarda kullanılan terimlerdir: 1. Arı: - Arı, böcekler sınıfında yer alan ve bal üreten bir canlıdır. - Arılar, çiçeklerden nektar toplayarak bal yapar ve kovanlarında yaşar. 2. Zarf-fiil: - Zarf-fiil, bir fiilin cümlede zarf (belirteç) görevinde kullanılan hâlidir. - Zarf-fiiller, fiillere getirilen "-ip, -arak, -madan, -ince, -ken" gibi eklerle oluşturulur ve cümleye zaman veya durum anlamı katar. Özetle, arı doğal bir canlıyken, zarf-fiil dilbilgisi terimi olup, fiillerin zarf olarak kullanılmasını sağlar.

Sıfatlar ve zamirler şu yöntemlerle bulunabilir: Sıfatlar: Niteleme sıfatları için isme "nasıl" sorusu sorulur. Belirtme sıfatları, isimleri işaret, sayı, soru ve belgisizlik yoluyla belirtir. Zamirler: Kişi zamirleri: "ben, sen, o, biz, siz, onlar" gibi sözcüklerdir. İşaret zamirleri: "bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar" gibi sözcüklerdir. Belgisiz zamirler: "birisi, birkaçı, hepsi, kimse" gibi sözcüklerdir. Soru zamirleri: "kim, ne, hangisi, kaçı" gibi sözcüklerdir. Ayrıca, "kendi" sözcüğü de şahıs zamirleri içinde değerlendirilir ve bu zamire "dönüşlülük zamiri" adı verilir.

Fiilimsilerin püf noktaları şunlardır: Fiilden türeme: Fiilimsiler, fiillerden türeyen ancak fiilin bütün özelliklerini göstermeyen sözcüklerdir. Olumsuzluk eki: Fiilimsiler, olumsuzluk eki (-me / -ma) alabilirler, ancak fiil çekim eklerini (şahıs ekleri, haber ve dilek kipleri) almazlar. Cümle görevi: Cümlede isim, sıfat veya zarf olarak görev yaparlar. Yan cümlecik: Fiilimsiler, yan cümlecik oluştururlar. Kalıcılık: Kimi fiilimsiler, kalıcı isim haline gelebilir ve bu durumda fiil anlamını tamamen yitirir. Fiilimsiler, isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil olmak üzere üçe ayrılır.

Soyut ve somut isimler arasındaki fark şu şekilde ayırt edilebilir: Somut isimler, beş duyu organından en az biriyle algılanabilen varlıkları karşılar. Soyut isimler ise beş duyu organından hiçbiriyle algılanamayan, var olduklarını hisler ve düşüncelerle bildiğimiz kavramları karşılar. Ayrıca, bir kelime cümle içinde hem somut hem de soyut anlam kazanabilir.

Parçada kaç tane fiilimsi olduğunu belirlemek için cümlenin tamamının görülmesi gerekmektedir. Fiilimsiler, fiil kök veya gövdelerine eklenen özel eklerle türetilen ve cümlede isim, sıfat veya zarf olarak kullanılan sözcüklerdir. Üç ana fiilimsi türü vardır: 1. İsim-fiil (mastar). 2. Sıfat-fiil (ortaç). 3. Zarf-fiil (ulaç).

Zarflar ve belirteçler arasındaki fark yoktur; çünkü zarf ve belirteç aynı kavramı ifade eder. Zarf (belirteç), fiilleri, fiilimsileri, sıfatları ya da kendi türündeki diğer zarfları durum, zaman, miktar ve yer gibi değerler bakımından niteleyen sözcüklerdir.

Zarflar ve belirteçler arasındaki fark yoktur; çünkü zarf ve belirteç aynı kavramı ifade eder. Zarf (belirteç), fiilleri, fiilimsileri, sıfatları ya da kendi türündeki diğer zarfları durum, zaman, miktar ve yer gibi değerler bakımından niteleyen sözcüklerdir.

"Im" ve "im" eklerinin ayırt edilmesi için şu bilgiler kullanılabilir: İyelik eki: "Im" ve "im" ekleri, eklendikleri ismin kime ait olduğunu belirtir. Yapım eki: Fiil kök veya gövdelerine gelerek isim türetir. Ek eylem eki: İsim ve isim soylu kelimelere eklenerek onları yüklem yapar. 1. tekil şahıs eki: Çekimli fiillere gelerek yapılan eylemin kim tarafından yapıldığını belirtir. Ayrıca, yabancı özel adlara ve kısaltmalara gelen ekler, o adların okunuşuna göre yerleştirilir.

Evet, yardımcı fiil ve yardımcı eylem aynı şeyi ifade eder. Yardımcı fiil veya yardımcı eylem, isim soylu sözcüklerin ve bazen de fiilimsilerin (eylemsilerin) ardından gelerek bileşik fiil oluşturan sözcüktür.

"Bambaşka" kelimesi, miktar zarfı olarak kabul edilir. Miktar zarfları, fiillerin, fiilimsilerin, sıfatların veya kendi türünden kelimelerin anlamlarını ölçü yönünden tamamlayan, artıran veya azaltan zarflardır. Özellikleri: "Ne kadar?" sorusuna cevap verir. "Çok, daha, pek, az, fazla" gibi kelimeler bu gruba örnektir. Bu bağlamda, "bambaşka" kelimesi de "ne kadar bambaşka?" sorusuna cevap vererek miktar zarfı işlevini görür.

Taksim'de düzenlenen etkinliklere binlerce insanın katılması özel isim değildir. Bu tür etkinlikler genellikle "Taksim'de düzenlenen etkinlikler" veya "Taksim'deki mitingler" olarak adlandırılır ve belirli bir özel isim taşımazlar. Örneğin, 2012 yılında DİSK, KESK, TMMOB ve TTB'nin öncülüğünde Taksim Meydanı'nda düzenlenen 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü kutlamalarına yüz binlerce kişi katılmıştır.

Sıfat (ön ad), renk, şekil, durum, sayı gibi yönlerden isimleri niteleyen veya belirten sözcüklerdir. Sıfatlar, iki ana gruba ayrılır: 1. Niteleme sıfatları: Varlıkların durumunu, biçimini, özelliklerini, renklerini belirtir ve "nasıl?" sorusuna cevap verir. 2. Belirtme sıfatları: Varlıkları işaret, sayı, yer, belgisizlik ve soru gibi yönlerden belirtir.

Sıfat ve edat arasındaki fark ve örnek cümleler: Edat: Tek başlarına anlamları olmayan, başka kelimelerle öbekleşerek anlam ilgisi kuran kelimelerdir. Sıfat: İsimlerden önce gelerek onları niteleyen veya belirten sözcüklerdir. Örnek cümleler: Edat: "Konuşmak üzere yerinden kalktı" cümlesinde "üzere" kelimesi edat olarak kullanılmıştır. Sıfat: "Küçük çocuk ağacın arkasında ağlıyordu" cümlesinde "küçük" kelimesi sıfat olarak kullanılmıştır. Edat ve sıfatın birlikte kullanıldığı cümleler: "Dağ gibi adam ne hallere düştü" cümlesinde "gibi" kelimesi edat olarak, "dağ" kelimesi ise sıfat olarak kullanılmıştır. "Eve sabaha doğru gelirim" cümlesinde "doğru" kelimesi edat olarak, "sabah" kelimesi ise sıfat olarak kullanılmıştır.

Şiirde sıfat ve zarfları bulmak için şu adımlar izlenebilir: 1. Zarflar: Durum zarfı: Fiilin durumunu belirtir, fiile "nasıl?" sorusu sorulur. Zaman zarfı: Fiilin zamanını belirtir, fiile "ne zaman?" sorusu sorulur. Yer-yön zarfı: Fiilin yönünü belirtir, fiile "nere(ye)?" sorusu sorulur. Miktar zarfı: Fiilin miktarını belirtir, fiile veya zarfa "ne kadar?" sorusu sorulur. Soru zarfı: Fiilleri ve fiilimsileri soru yönünden etkiler, "nasıl, ne zaman, ne kadar" gibi sorular sorulur. 2. Sıfatlar: Niteleme sıfatı: İsmi niteler. Bir kelimenin sıfat mı, zarf mı olduğunu belirlemek için cümledeki işlevi ve diğer kelimelerle ilişkisi incelenir.

Yer-yön ve zaman zarflarını ayırt etmek için şu sorular sorulabilir: Zaman zarfı: Fiilin bildirdiği işin, oluşun veya hareketin zamanını belirtir ve fiile "ne zaman?" sorusu yöneltilerek bulunur. Yer-yön zarfı: Fiil veya fiilimsilerin yönünü, eylemin hangi yöne doğru yapıldığını gösterir ve fiile "nereye?" sorusu yöneltilerek bulunur. Örnekler: Zaman zarfı: "Ağabeyim yarın gelecek" cümlesinde "yarın" kelimesi, fiilin ne zaman yapılacağını bildirdiği için zaman zarfıdır. Yer-yön zarfı: "Pencereden aşağı bakıyor" cümlesinde "aşağı" kelimesi, fiilin yönünü belirttiği için yer-yön zarfıdır. Not: "Aşağı, yukarı, içeri, dışarı, ileri, geri" gibi kelimeler, bir fiille bağlantılı olduklarında yer-yön zarfı, bir isimle bağlantılı olduklarında ise sıfat görevi görür.