Çalıkuşu romanı, Feride ve Kâmran arasındaki aşk ilişkisini merkeze alarak, aynı zamanda Anadolu'nun geri kalmışlığı ve cehaleti ile bürokrasideki çarpıklıkları da ele almaktadır. Romanın anlatmak istedikleri arasında şunlar da yer alır: Ferdî temalar: Feride'nin gururuyla aşkı arasındaki çatışması, sevilmeyi ve kendini sevdirmeyi öğrenmesi. Toplumsal eleştiriler: Geleneksel eğitim-öğretim anlayışı ile yeni yöntemler arasındaki çatışma, öğretmen maaşlarının yetersizliği. Hayatın zorlukları: Feride'nin yaşadığı maddî ve manevî sıkıntılar, sevdiklerini kaybetmesi. Sonuç olarak, roman hem duygusal bir hikayeyi hem de dönemin sosyal ve siyasi sorunlarını yansıtan bir eseri anlatır.