Seyahatname

Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi'nde dört Kafkas halkı bulunmaktadır: 1. Abhazlar. 2. Çerkezler. 3. Nogaylar. 4. Gürcüler. Ayrıca, Dağıstan halkı hakkında da detaylı bilgiler verilmiştir.

Evliya Çelebi, Seyahatname'sinde görüp duyduklarını yazma, yerinde inceleme ve görüşme yöntemlerini kullanmıştır. Görüp duyma: Seyahatlerine 1635 yılında İstanbul'u dolaşarak başlamış, gezdiği yerlerde gördüklerini ve duyduklarını yazmıştır. Yerinde inceleme: Gittiği yerlerde yöneticilerden bilgi almış, bölge kayıtlarını ve sicilleri incelemiş, ayrıca halkla görüşmüştür. Görüşme: Subaşı ve diğer ileri gelenlerden faydalanmış, ayrıca gezerken tanıştığı yaşlı kişilerden bilgi almıştır. Çelebi, edindiği bilgileri son durağı olan Mısır'da bir araya getirip, sistemli bir şekilde ve gezi sırasına göre yazmıştır. Seyahatname'de ayrıca, yazılı ve sözlü kaynakları birleştirme yöntemi de kullanılmıştır.

Evliya Çelebi'nin seyahatnamesinde Türk milleti, özellikle Anadolu ve İstanbul Türkçesi açısından zengin bir kaynak olarak ele alınır. Ayrıca, Türklerle ilgili bazı özel isimler ve deyimler de seyahatnamede yer alır, örneğin: Kız ve kadın isimleri: Zahrufa, Çekdem, Mavezniye, Âşide, Cam, Câmeb, Gülhân, Gülfâm, Susâm, Canzâr, Deldelzâr, Cubâr, Hümâ, Âsida, Âbişa, Hücân, Hündî, Döndî. Cariye isimleri: Yumlak, Dolmak, Penpe, Erise, Nârene, Nârice, Dehân, Sühân, Minşe, Varka. Türkmen kul (köle) isimleri: Masmâr, Yoz, Ulud, Bozuklu, Yaşar, Kahud, Kahraman. Türkmen erkek isimleri: Elemşah, Kılıç Alp, Diş Budak, Korkud, Boğa Alp, Masladin, Yezid, Mezid, Müzüd, Merdan, Seyfâli. Evliya Çelebi, Türk milletinin dil çeşitliliğini ve bazı özelliklerini anlatırken, aynı zamanda diğer milletlerin dil ve kültürlerini de objektif bir şekilde aktarmaya çalışır.

Evet, Armin Vambery'nin Türkistan seyahati, "Belleten" dergisinde yayınlanmıştır. Salih Yılmaz'ın "Armin Vambery'nin Türkistan Seyahatnamesi ve Karakalpak Türklerine Dair Kayıtlar" başlıklı makalesi, 2005 yılında "Belleten", cilt 69, sayı 255, sayfa 599-628'de yayımlanmıştır.

Evliya Çelebi ve İbn-i Haldun'un Osmanlı'nın ünlü gezginleri olarak kabul edilmesinin bazı nedenleri: Evliya Çelebi: Seyahatname: 17. yüzyılda yazdığı 10 ciltlik "Seyahatname" adlı eseriyle Osmanlı topraklarını ve komşu bölgeleri detaylı bir şekilde anlatmıştır. Geniş seyahat yelpazesi: Anadolu, Balkanlar, Orta Doğu, Mısır gibi birçok yeri gezmiştir. Gözlem gücü: Eserlerinde, ziyaret ettiği yerlerin tarihi, mimarisi, yerel halkın gelenekleri ve günlük yaşamları hakkında gerçekçi ve detaylı bilgiler sunmuştur. İbn-i Haldun: Tarihçilik: Modern historiyografinin, sosyolojinin ve iktisatın öncülerinden biri olarak kabul edilir. Eserleri: "Mukaddime" ve diğer çalışmalarıyla tarihçilere ışık tutmuş, Osmanlı'nın sosyal ve kültürel yapısına dair önemli analizler yapmıştır.

Evet, Evliya Çelebi ve Seyahatname aynı kişiyi ifade eder. Evliya Çelebi, 17. yüzyılda yaşamış ünlü bir gezgin ve seyahatname yazarıdır.

Mir’at-ül-Memalik, önemli bir eserdir çünkü: İlk seyahatname olma niteliği taşır. 16. yüzyıl Osmanlı coğrafyası ve kültürü hakkında önemli bilgiler içerir. Hint Okyanusu'ndaki Osmanlı-Portekiz rekabetini ve bu bölgedeki yerel devletleri anlatır. Yön bulma, zaman hesabı ve astronomi gibi konularda bilgiler sunar. Çağatayca yazılmış önemli eserlerden biridir. Eser, 1554 civarında Kaptan-ı Derya Seydi Ali Reis tarafından yazılmıştır.

Gezi şiiri, Gezi Parkı direnişini anlatan, bu direnişle ilişkilendirilen veya direniş sırasında yazılan şiirlerdir. Gezi şiirlerine örnek olarak, "Söyle İsyan İçinde Türkümüzü" adlı Gezi Direnişi Şiir Antolojisi gösterilebilir. Ayrıca, sosyal medya platformu Twitter'da "#siirsokakta" etiketi ile paylaşılan ve Gezi direnişi ile ilgili olan şiirler de bu kategoriye dahildir. Gezi şiirlerinde Nâzım Hikmet, Turgut Uyar, Cemal Süreya, Edip Cansever, Ahmed Arif ve Ece Ayhan gibi şairlerin eserlerine de yer verilmiştir.

İbn Cübeyr'in seyahatnamesinde yer alan bazı yerler şunlardır: Endülüs: Doğduğu ve ilk seyahatine kadar yaşadığı bölge. Granada: Hac yolculuğuna başladığı şehir. Ceuta ve İskenderiye: Mısır'a ulaşmak için geçtiği yerler. Kahire: Detaylı olarak tasvir edilen şehirlerden biri. Kızıldeniz ve Cidde: Mekke'ye ulaşmak için geçtiği rotalar. Mekke ve Medine: Hac ibadetini yerine getirdiği ve uzun süre kaldığı şehirler. Bağdat, Musul ve Cizre: Mekke'den sonra ziyaret ettiği yerler. Halep ve Şam: Suriye'de uğradığı şehirler. Kudüs ve Akka: Filistin'de bulunduğu yerler. Sicilya Adası: Yanardağ gözlemleri yaptığı yer. İbn Cübeyr, seyahatnamesinde bu yerlerin tarihi, kültürel, dini ve sosyolojik bulgularını detaylı bir şekilde aktarmıştır.

Evliya Çelebi, Hakkâri için ”Bir ucu Erzurum, Van diyarlarından Hakkari, Cizre, İmadiye, Musul, Şehrizor, Harir, Erdelan, Derne, Derteng’i de içererek Basra Körfezi’ne kadar yetmiş konak mesafe sayılır.” demiştir. Ayrıca, Hakkâri lehçesinde birkaç deyim de kaydetmiştir. Evliya Çelebi'nin Hakkâri ile ilgili sözlerine şu siteden de ulaşılabilir: bernamegeh.com; akademiktarihtr.com; teis.yesevi.edu.tr.

Evliya Çelebi, Dicle Nehri için Seyahatname'de çeşitli bilgiler vermiştir: Kaynaklar: Dicle'nin dört farklı kaynaktan doğduğunu ve bu kaynakların birbirine yakın olduğunu belirtmiştir. Uzunluk: Fırat ile arasındaki mesafenin elli fersah olduğunu ifade etmiştir. Şifalı Su: Büyük İskender'in, Batman Çayı ile Dicle'nin birleştiği yerden su içip şifa bulduğunu anlatmıştır. Çevredeki Yerler: Dicle Nehri'nin, Bağdat ve Basra'ya kadar birçok ırmağa karıştığını ve verimli toprakları suladığını belirtmiştir. Coğrafi Konum: Dicle'nin kıyısında bulunan Diyarbakır'ın, verimli topraklarla çevrili olduğunu ve stratejik bir konuma sahip olduğunu vurgulamıştır.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde "tabılla" ifadesi geçmemektedir. Ancak, seyahatnamede "tılsım" kavramı yer almaktadır. Tılsım, doğaüstü güç içerdiği düşünülen ve genellikle bir varlık, nesne veya durumu korumak amacıyla yapılan bir unsurdur.

İbn Fadlan'ın seyahatnamesi, 921-922 yıllarında Abbasi Halifesi Muktedir'in görevlendirmesiyle çıktığı İdil Bulgarlarına elçilik yolculuğunda uğradığı toprakları kapsar. Bu topraklar arasında şu bölgeler bulunur: İran, Horasan ve Harezim coğrafyaları. Oğuzların meskûn olduğu bölgeler. Volga Nehri civarında bulunan Türk beldeleri. İbn Fadlan, bu yolculuk sırasında Oğuzlar, Bulgarlar, Hazarlar ve Ruslar gibi toplulukların yaşam tarzları, kültürel özellikleri ve inanç sistemleri hakkında gözlemler yapmış ve bunları "el-Rihle" (Seyahatname) adlı eserinde kaydetmiştir.

Edirne'ye gelen evliyalardan bazıları şunlardır: Hacı Bayram-ı Veli. Şücaeddin Karamani. La’li Muhammed Efendi. Âşık Efendi. Bahaeddin Bin Lütfullah. Ayrıca, Evliya Çelebi de 1653 yılında Edirne'ye gelmiş ve bu şehir hakkında Seyahatname adlı eserinde detaylı bilgiler vermiştir.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi, toplamda 10 ciltten oluşur. Özet: 1. Cilt: İstanbul ve civarı. 2. Cilt: Bursa ve civarı. Nisan 1640'ta yaptığı Amasya, Ünye, Batum, Trabzon, Samsun, Kafkasya, Girit seferi, 1645'te Erzurum, Azerbaycan ve Gürcistan. 3. Cilt: Şam - Suriye, Filistin - Urmiye, Sivas, El-Cezire, Ermenistan, Rumeli, (Bulgaristan ve Dobruca). 4. Cilt: Van, Tebriz, Bağdat, Basra Mardin seyahati. 5. Cilt: Van ve Basra seyahatinin sonu, Oçakov seyahati, Rakoçi'ye karşı sefer, Rusya seferi, Anadolu asilerine karşı hareket, Çanakkale yolu ile Bursa'ya avdet, Boğdan'a gidiş, Transilvanya seyahati, Bosna'ya gidiş, Dalmaçya seferi, Sofya'ya avdet. 6. Cilt: Avusturya, Kırım, Dağıstan, Deşt-i Kıpçak, Esterhan. 7. Cilt: Avusturya (Almanya), Macaristan, Romanya, Ukrayna, Kırım, Kafkasya, Dağıstan, Tataristan ve Rusya seyahatleri. 8. Cilt: Transilvanya seferi, Arnavutluk’a gidiş, İstanbul’a avdet. 9. ve 10. Cilt: Mısır ve Sudan. Seyahatname, Evliya Çelebi'nin 51 yıllık gezi hayatı boyunca tuttuğu notlardan oluşur ve gezip gördüğü yerlerin tarihi, kültürel ve toplumsal gözlemlerini içerir.

Mir'atü'l-Memalik, yani "Memleketlerin Aynası", seyahatname ve coğrafya kitabı türündedir. Seydi Ali Reis tarafından 1554 yılında yazılan eser, Hint Okyanusu üzerinden yapılan uzun deniz yolculuğunun bir kaydını sunar.

Gilbert Sinoue'nin "Kavalalı Mehmed Ali Paşa: Son Firavun" kitabı 461 sayfadır.

"Evliya Çelebi'nin Gözüyle Kudüs'ün Miracı", Evliya Çelebi'nin Kudüs ziyareti notlarından ve şehrin kutsal mekanlarında çekilen özgün fotoğraflardan oluşan bir kitap ve aynı ismi taşıyan bir fotoğraf sergisidir. Kitap ve serginin anlattıkları: Kudüs'ün manevi derinliği ve tarihi zenginliği; 1997 yılından itibaren yapılan fotoğraf çekimleriyle Kudüs'ün değişen yüzü; Bir zamanlar kurumuş bir zeytin ağacından, Kudüs'ün tarihi dokusuna kadar birçok önemli görsel. Ayrıca, kitap ve sergi, Hz. Muhammed'in miraç deneyiminin izlerini de takip etmektedir. Bu proje, yazarın Mustafa Aksay'ın uzun soluklu bir çalışmasının ürünüdür ve Miraç gecesinde Kudüs'te olma niyetiyle başlamıştır.

Evliya Çelebi'nin Seyahatname'sinde çeşitli doğaüstü varlıklar yer almaktadır: Cadılar: Pedsi köyünde cadıların gökyüzündeki savaşı, Bulgaristan'da insan kanı içen cadılar. Vampirler: Karakancolos gecelerinde ortaya çıkan ve insan kanı içen "ölü" cadılar. Cinlerle ilgili olaylar: Anadolu'da bir köyde cinlerle karşılaşması, mezarlıkta duyduğu garip sesler ve etrafını saran cinler. Ayrıca, ruhani varlıklar tarafından yapılan uyarılar ve bazı sultan mezarlarının ruhanî varlıklar tarafından gözetilmesi gibi temalar da bulunmaktadır.

Evliya Çelebi'nin Seyahatname'de Erzurum'u anlatışı şu şekilde özetlenebilir: Giriş: Erzurum'dan "celâl yurdu, ikbâl vilâyeti, dayanıklı kale, sağlam sed Erzene’r-rum" olarak bahseder. Kent varlıkları: Erzurum Kalesi, Ulu Cami, Hasankale (Pasinler Kalesi), Hınıs Kalesi ve Lalapaşa (Lala Mustafa Paşa) Camii gibi yapıları detaylı bir şekilde betimlerken, diğer yapılara daha az yer verir. Diğer bilgiler: Şehrin iklimi, yiyecekleri, yetiştirilen ürünler, bilimsel ve eğitim kurumları hakkında da bilgiler sunar. Evliya Çelebi, anlatımında ağdalı bir dil kullanmış ve yapıların kimin isteğiyle yapıldığını, konumlarını, büyüklüklerini, malzemelerini ve kurgularını detaylandırmıştır.