SesOlayları

Ünlü ve ünsüz sertleşmesi, Türkçede ses olayları arasında yer alan iki farklı durumdur. 1. Ünlü Sertleşmesi (Daralması): Sonunda "a" veya "e" geniş ünlülerinden biri bulunan sözcükler, "-yor" şimdiki zaman ekini aldığında bu ünlüler daralarak "ı", "i", "u" veya "ü" dar ünlülerine dönüşür. 2. Ünsüz Sertleşmesi (Benzeşmesi): Sert ünsüzle biten bir kelimeye yumuşak ünsüzle başlayan bir ek geldiğinde, ek sertleşir.

"Değil" kelimesinde ünlü düşmesi ses olayı vardır.

Ses değişmesi, dilde kendiliğinden veya bir etkenle oluşan ses başkalaşması anlamına gelir. Bu durum, ses olaylarının bir türüdür ve ünlü veya ünsüz harflerde meydana gelen her türlü değişimi kapsar.

"Küçücük" kelimesinde ünsüz düşmesi ses olayı vardır.

Ünlü ve ünsüz değişimine Türkçede "ses olayı" denir.

Sümbül kelimesindeki ses olayı, n-b çatışması olarak adlandırılır.

"Orada" kelimesinde ünsüz düşmesi ses olayı vardır.

Ünsüz değişiminin diğer isminin ünsüz yumuşaması olmasının nedeni, bu ses olayının sert ünsüzlerin yumuşayarak yumuşak ünsüzlere dönüşmesiyle gerçekleşmesidir.

Aşağıdaki dizelerde altı çizili sözcüklerde görülen ses olayları: 1. "Sabahın ilk saatleriyle sokaktan sesler yükselmeye başlardı." - Ünsüz yumuşaması (sabah + ın → sabahın). 2. "Anadolu türkülerinin bana dokunan bir tarafı var." - Ünlü daralması (türkü + ler + in → türkülerinin). 3. "Modern tıbbın geldiği nokta insanlık için umut verici." - Ünsüz yumuşaması (tıbb + ın → tibbin). 4. "Kent yaşamı, doğurduğu stresle insanı bitkin düşürüyor." - Ünlü daralması (doğur + du → doğurdu). 5. "Kitaplar ufacık dünyama engin pencereler açmıştı." - Ünsüz yumuşaması (kitap + lar → kitaplar). 6. "Gönülsüz başladığınız bir uğraş tutkuya dönüşebilir." - Ünsüz yumuşaması (gönül + süz → gönülsüz). 7. "Yapay zekâ alanındaki her gelişme hayatımızı etkiliyor." - Ünsüz yumuşaması (zekâ → zekâ'nın yumuşaması yok). 8. "Al bayrak inmesin diye cihanı dize getirdiler." - Ünsüz sertleşmesi (bayrağ + ı → bayrak). 9. "Hayat sana her zaman gül bahçesi sunmayabilir." - Ünlü daralması (gül + ü bahçe → bahçede bir daralma yok). 10. "Kuraklık vahşi hayvanların yiyecek bulmasını zorlaştırdı." - Ünsüz benzeşmesi (kurak → sertleşmiş ve yumuşama).

Ünlü ve ünsüz daralması Türkçede ses olayları arasında yer alır. Ünlü daralması, düz-geniş ünlülerle (a, e) biten fiillere "-yor" eki geldiğinde bu ünlülerin daralarak (ı, i, u, ü) ünlülerine dönüşmesi durumudur. Ünsüz daralması ise, genellikle "ben" ve "sen" zamirlerinin yönelme hâli eki aldıklarında "e" sesinin "a"ya dönüşmesi olarak görülür.

"Adaş" kelimesi, ünsüz düşmesi ses olayına örnektir. "Ad" ve "daş" kelimelerinin birleşmesiyle oluşan "adalı" kelimesi de aynı ses olayını içerir.

"Affet" kelimesi, ünsüz türemesi ses olayına girer.

"Dibinde" sözcüğünde ünsüz yumuşaması ses olayı vardır.

"Sevgi" kelimesinde kaynaştırma ünsüzü ses olayı vardır.

"Tıbbi" kelimesinde iki ses olayı bulunmaktadır: 1. Ünsüz yumuşaması: "Tıp" kelimesi "tıbbı" olduğunda "p" ünsüzü "b" ünsüzüne yumuşar. 2. Ünsüz türemesi: Kelimenin aslında bulunmayan bir "v" sesi, ünlüyle başlayan ek getirildiğinde ortaya çıkar ("tıbbı" kelimesinde "v" sesi türemiştir).

Y'nin daraltıcı etkisi, Türkçede "ünlü daralması" olarak adlandırılan ses olayında görülür. Bu olay, son sesi a veya e olan fiil kök ve gövdelerine şimdiki zaman eki (-yor) getirildiğinde gerçekleşir ve "y" ünsüzü, kelimenin sonundaki ünlü harfi ı, i, u veya ü ünlülerinden birine dönüştürür.

Ses olayları ve cümle örnekleri şu şekildedir: Ses Olayları: 1. Assimilation (Yakınlaşma): Türkçede "ankara" kelimesindeki "n" ve "k" sesleri birleşerek "ankara" şeklinde telaffuz edilir. 2. Elision (Atma): İngilizcede "going to" ifadesi, günlük konuşmada "gonna" şeklinde kısaltılarak söylenir. 3. Metathesis (Yer Değiştirme): İspanyolcada "espada" kelimesi, konuşma sırasında bazen "esapda" şeklinde telaffuz edilebilir. 4. Epenthesis (Ekleme): Türkçede "çocuk" kelimesi bazen "çoctuk" şeklinde de söylenebilir. Cümle Örnekleri: 1. "Büyük ünlü uyumu kuralına uyan kelimeler: köpek, civciv, ahşap". 2. "Ünlü düşmesi örnekleri: kahır - kahrı, ilim - ilmini". 3. "Ünsüz sertleşmesi örnekleri: bıkkın - aldığı ek (gın), kitapçı - aldığı ek (cı)".

Ses aşınması, ünlü düşmesi olayına girer.

Ses olayında ünsüz yumuşaması meydana geldiğinde, sert ünsüzle biten kelimelere c, d, g yumuşak ünsüzleriyle başlayan bir ek geldiğinde bu ünsüzler sertleşerek ç, t, k seslerine dönüşür.

"Peki" kelimesinde kaynaşma ses olayı vardır.