SesOlayları

"Gönlüme" kelimesinde görülen ses olayı, ünlü düşmesidir. İki heceli bazı kelimeler, ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlülerini yitirirler. Örnekler: gönül / gönlü; nesil / nesle; şükür / şükre.

Ön seste ünsüz türemesi, kelimenin aslında bulunmayan bir ünsüzün, çeşitli seslik nedenlerden ötürü, başta ortaya çıkması olayıdır. Bazı örnekler: ET. ur > vur; örgüç > hörgüç; öyük > höyük; ut > yut; Far. a:veng > hevenk; idiz > yitiz; ip > yip; Anadolu ağızlarında elbet > helbet, ücra > hücra, ayva > hayva. Ön seste ünsüz türemesi, genellikle yabancı kökenli kelimelerde görülür ve ağızlarda da sıkça rastlanır.

Ünsüz benzeşmesi ve ünsüz ikizleşmesi arasındaki temel fark, ses olaylarının meydana geldiği yer ve şeklidir: 1. Ünsüz Benzeşmesi: - Tanım: Sert ünsüzle biten bir kelimeye yumuşak ünsüzle başlayan bir ek geldiğinde, ekin ilk ünsüzü sertleşerek "ç, t, k" seslerine dönüşür. - Örnek: "kitap + da" → "kitapta". 2. Ünsüz İkizleşmesi: - Tanım: Bir kelimenin sonuna bir ek geldiğinde, kelime sonunda bulunan ünsüz harfin tekrar etmesi durumudur. - Örnek: "his + et" → "hisset". Özetle, ünsüz benzeşmesi, eklerin sertleşmesini; ünsüz ikizleşmesi ise kelime içindeki ünsüzlerin tekrarlanmasını içerir.

Ünlü sertleşmesi ve ünsüz sertleşmesi Türkçe dilbilgisinde iki farklı ses olayını ifade eder. Ünlü sertleşmesi, "niye" örneğinde olduğu gibi, "ne-y-e" şeklinde bir daralma ile gerçekleşir. Ünsüz sertleşmesi ise, sert ünsüzlerle (ç, f, h, k, p, s, ş, t) biten kelimelere, yumuşak ünsüzlerle (b, c, d, g) başlayan ekler geldiğinde, ekin başındaki yumuşak ünsüzün sertleşerek p, ç, t, k seslerinden birine dönüşmesi durumudur. Örnekler: dolap + da → dolapta; aç + dı → açtı; kitap + cı → kitapçı. Özel isimlerde bu kural uygulanmaz.

Değil kelimesinde herhangi bir ses olayı yoktur. Türkçede ses olayları, kelimeler türetilirken, çekimlenirken veya birleşirken kelimenin kökünde veya üzerine gelen ekte meydana gelen değişikliklerdir.

"Küçücük" kelimesinde ünsüz düşmesi ses olayı vardır. Ünsüz düşmesi, genellikle –cik, -cek gibi küçültme ve sevgi ekleri getirildiğinde, kelimenin sonundaki ünsüzün düşmesi şeklinde gerçekleşir. Örnekler: küçük-cük → küçücük; ufak-l → ufalmak; minik-cik → minicik.

Ünsüz değişiminin diğer isminin ünsüz yumuşaması olmasının nedeni, Türkçede p, ç, t, k harfleriyle biten kelimelerin, ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında bu harflerin sırasıyla b, c, d, ğ/g harflerine dönüşmesidir. Bu ses olayı, kelimelerin telaffuzunu kolaylaştırmak ve dilbilgisi kurallarına uyum sağlamak amacıyla gerçekleşir.

İstenen bilgi, bulunan belgelerden çıkarılamadı. Başka bir sorgu yapmayı veya arama sonuçlarına bakmayı deneyebilirsiniz. Aşağıdaki siteler, Türkçe ses olayları hakkında bilgi ve örnekler sunmaktadır: egitimsayfam.com; eodev.com; frmtr.com; nedir.org.

Sümbül, ses olayında "n-b çatışması" olarak değerlendirilir. "Sünbül" kelimesi, Türkçede "sümbül" olarak değişir.

"Orada" kelimesinde herhangi bir ses olayı bulunmamaktadır. Türkçede sıkça görülen ses olayları arasında ünlü düşmesi, ünlü daralması, ünsüz yumuşaması ve ünsüz düşmesi yer alır. Ünlü düşmesi: İki heceli kelimelerin ikinci hecesindeki dar ünlü, kelimeye ek geldiğinde düşebilir. Ünlü daralması: A, e ile biten fiillerin şimdiki zaman çekiminde, bu ünlüler ı, i, u, ü olabilir. Ünsüz yumuşaması: Sert ünsüzle biten kelimeler, ünlü ile başlayan bir ek aldığında sondaki ünsüz yumuşayarak b, c, d, ğ'ye dönüşebilir. Ünsüz düşmesi: Söyleyiş güçlüğü veya zayıf sesler nedeniyle ünsüz harf düşebilir.

Ünlü daralması, Türkçede "a" veya "e" ünlüleriyle biten fiil kök veya gövdelerine şimdiki zaman eki (-yor) getirildiğinde, kelime sonundaki ünlülerin daralarak "ı", "i", "u" veya "ü" ünlülerinden birine dönüşmesidir. Ünsüz daralması hakkında bilgi bulunamadı. Bazı örnekler: sakla + yor > saklıyor; dile + yor > diliyor; kutla + yor > kutluyor; gözle + yor > gözlüyor. Olumsuzluk eklerindeki "a" ve "e" ünlüleri de her zaman daralır: yazma + yor > yazmıyor; gelme + yor > gelmiyor.

Adaş kelimesi, ses olayında ünsüz düşmesi anlamına gelir. Ünsüz düşmesi, kelimenin içinde bir ünsüz harfin düşmesidir. Ayrıca, "adaş" kelimesi, bir kişinin diğer kişiyle aynı isme sahip olması durumunu ifade eder.

Tıbbi kelimesinde iki ses olayı vardır: 1. Ünsüz türemesi. 2. Ünsüz yumuşaması.

Y'nin daraltıcı etkisi, son sesi "a" veya "e" olan fiil kök veya gövdelerine şimdiki zaman eki (-yor) getirildiğinde, kelime sonundaki sesli harfin daralmasına neden olmasıdır. Bu durumda "a" ve "e" sesleri "ı", "i", "u" veya "ü" seslerine dönüşür. Örnekler: Söyle-yor > Söy(ü)yor. Anla-yor > Anl(ı)yor. Yaşa-yor > Yaş(ı)yor. "Y"nin daraltıcı etkisi sadece "-yor" ekinde görülür; "-yen" ve "-yan" ekleri geldiğinde daralma olmaz.

Ses olaylarına örnek cümleler: Ünsüz yumuşaması: "Ağaç" kelimesine "ı" eki eklendiğinde "ağacı" olarak yazılır. Ünlü düşmesi: "Uyu" kelimesine "ku" eklendiğinde "uyku" olarak yazılır ve "u" harfi düşer. Ünsüz türemesi: "Af" kelimesine "affet" eki eklendiğinde "affetmek" olur ve kelime ile ek arasında "f" harfi türer. Ünlü daralması: "Başlıyor" kelimesi "başla" ve "yor" eki ile birleşmesi sonucunda oluşur. Ulama: "Anlattıklarımı yalanlamış" cümlesinde ünsüz ile biten kelimenin ardından ünlü ile başlayan kelime gelir. Cümle örnekleri: "İçeride değil içeride". "Yukarda değil yukarıda". "Sağlam - Sapasağlam". "Yalnız - Yapayalnız". "Kahve+altı / Kahvaltı".

Ses aşınması, ses düşmesi ses olayına girer. Ünlü ile biten sözcük, ünlü ile başlayan başka bir sözcükle birleştiği zaman, Türkçe’de iki ünlü yan yana bulunamadığından ünlülerden biri aşınarak düşer. Örnekler: ne + için > niçin; kahve + altı > kahvaltı; pazar + ertesi > pazartesi; hoca + hanım > hocanım.

Ses olaylarında hangi eklerin geldiğine dair bilgi bulunamadı. Ancak, Türkçede ses olaylarına örnek olabilecek bazı ekler şunlardır: -cık / -cik. -yor. -ci. Ses olayları, kelimelere ek getirilirken veya kelimeler birleştirilirken meydana gelen ünlü ve ünsüz değişikliklerini ifade eder.

"Peki" kelimesinde hece düşmesi ses olayı vardır. "Pek iyi" ifadesi zamanla "peki" şekline dönüşmüştür.

Hayır, ses türemesi ve ses düşmesi aynı şey değildir. Ses türemesi, kelimenin aslında bulunmayan bir sesin sonradan çeşitli sesçil sebeplerle ortaya çıkmasıdır. Ses düşmesi ise, kelimenin başındaki, içindeki veya sonundaki ses birimin ortadan kalması olayıdır. Örnekler: Ses türemesi: "zan + etmek" → "zan(n)etmek". Ses düşmesi: "ısıcak" → "sıcak".

"Yanlış" kelimesindeki ses olayı ünlü düşmesidir. Ünlü düşmesinde, kelimenin ikinci hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldıkları zaman (vurgusu düşen orta hece) ünlüsü düşer. "Yanıl-ış" → "Yanlış" (''ı'' düşmüştür).