Makroekonomi

"Makro Ekonomi" kitabı, Mahfi Eğilmez tarafından yazılmıştır.

GSYH deflatörü, bir ülkedeki tüm nihai mal ve hizmetlerin fiyatlarını içeren, enflasyon oranını yansıtan bir endekstir. Hesaplama formülü: GSYH Deflatörü = (Nominal GSYH / Reel GSYH) x 100. Özellikleri: Kapsam: Ülke sınırları içinde üretilen tüm mal ve hizmetleri kapsar. Değişkenlik: GSYH’nin kompozisyonu yıllara göre değişkenlik gösterir. Kullanım Alanları: Politika Formülasyonu: Hükümetler ve merkez bankaları, ekonomideki enflasyonist baskıları ölçmek ve parasal-mali politika kararlarını bilgilendirmek için kullanır. Ekonomik Analiz: Ekonomistler ve analistler, nominal GSYH rakamlarını reel terimlere dönüştürmek ve fiyat değişikliklerinin çarpıtması olmadan ekonomik büyümeyi değerlendirmek için kullanır.

Enflasyonun ne olduğuna dair PPT sunumlarına şu sitelerden ulaşılabilir: acikders.ankara.edu.tr; ekonomi.itu.edu.tr; slideserve.com; metinberber.com; yglect.com.

Kişi başı milli gelir, bir ülkenin toplam milli gelirinin ülke nüfusuna bölünmesiyle elde edilen bir göstergedir ve bir ülkedeki vatandaşların ortalama gelir seviyesini ve yaşam standardını değerlendirmek amacıyla kullanılır. Kişi başı milli gelirin yüksek olması, genellikle daha iyi yaşam koşulları, daha kaliteli sağlık ve eğitim hizmetleri, gelişmiş altyapı ve yüksek iş gücü verimliliği ile ilişkilendirilir. Kişi başı milli gelir, aynı zamanda bir ülkenin uluslararası rekabet gücünü ve ekonomik cazibesini de değerlendirir. Kişi başı milli gelir, ekonomik analizlerde ve politikaların belirlenmesinde temel bir rol oynar.

Keynesçi modelde tam istihdam dengesi, devletin ekonomiye müdahalesi ile sağlanır. Keynes'e göre, tam istihdam ancak toplam taleple toplam arzın tam istihdam düzeyinde eşit olması durumunda gerçekleşir. Tam istihdam dengesini sağlamak için Keynesyen ekonomi modelinde kullanılan bazı araçlar şunlardır: Maliye politikası. Para politikası. Keynes, eksik istihdam ve düşük kapasite üretimini önlemenin en uygun yolunun bu yöntemler olduğunu savunmuştur.

Enflasyon Raporu'nda genellikle aşağıdaki veriler yer alır: Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE). Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE). Tarım Ürünleri Üretici Fiyat Endeksi (Tarım-ÜFE). Tarımsal Girdi Fiyat Endeksi (Tarım-GFE). Hizmet Üretici Fiyat Endeksi (H-ÜFE). Finansal Yatırım Araçlarının Reel Getiri Oranları. Satınalma Gücü Paritesi (SGP). Ayrıca, raporlarda ekonomik tahminler, para politikası değerlendirmeleri ve enflasyonla ilgili diğer analizler de bulunabilir. Türkiye'de Enflasyon Raporları, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından yayımlanmaktadır.

GSMH (Gayri Safi Milli Hasıla) ve GSYH (Gayri Safi Yurt İçi Hasıla) kişi başına şu şekilde hesaplanır: 1. GSMH: Bir ülkenin GSMH'si, o ülkenin nüfusuna bölünerek kişi başına GSMH elde edilir. 2. GSYH: Bir ülkenin GSYH'si de o ülkenin nüfusuna bölünerek kişi başına GSYH elde edilir. Hesaplama Formülü: - Kişi Başına GSMH = GSMH / Nüfus - Kişi Başına GSYH = GSYH / Nüfus Örnek: - GSMH = 100.000 dolar ve nüfus = 10.000 ise, - Kişi Başına GSMH = 100.000 / 10.000 = 10 dolar Not: Nominal ve reel değerler için farklı yöntemler kullanılabilir.

PPP (Satın Alma Gücü Paritesi) ve GSYİH (Gayrisafi Yurtiçi Hasıla) arasındaki temel fark, GSYİH'nin cari piyasa fiyatlarında hesaplanması ve enflasyonun etkilerini dikkate almaması, PPP'nin ise farklı para birimlerinin satın alma gücünü eşitleyerek daha doğru bir ekonomik karşılaştırma sağlamasıdır. GSYİH Nominal: Cari piyasa fiyatlarında hesaplanır. Enflasyonun etkilerini dikkate almaz. Ülkelerin ekonomik büyüklüklerini karşılaştırmak için kullanılır. GSYİH PPP (Satın Alma Gücü Paritesi): Satın alma gücü paritesi oranları kullanılarak ABD dolarına dönüştürülür. Fiyat seviyelerindeki farklılıkları ve yaşam maliyetini dikkate alır. Ülkelerin gerçek ekonomik çıktılarını ve vatandaşlarının satın alma gücünü karşılaştırmak için kullanılır. Örneğin, nominal olarak bakıldığında Hollanda daha zengin görünürken, PPP bazında Türkiye'nin alım gücü daha yüksek olabilir.

Ödemeler bilançosu, bir ülkenin dış dünya ile olan ekonomik ilişkilerini göstermesi açısından önemlidir. Bu bilanço, aşağıdaki konularda bilgi sağlar: Ekonomik performans: Bir ülkenin ekonomik performansını değerlendirmek ve izlemek için kullanılır. Dış ticaret dengesi: Dış ticaret dengesi, sermaye hareketleri ve rezerv varlıklar gibi önemli ekonomik göstergeleri içerir. Uluslararası rekabet gücü: Uluslararası rekabet gücünü ve finansal istikrarı değerlendirmeye yardımcı olur. Ekonomik politika: Ekonomi politikalarının oluşturulmasında ve makroekonomik analizlerde kullanılır. Yatırım kararları: Yatırımcılar ve analistler için ülkeler arası mali ilişkilerdeki değişimleri takip ederek gelecekteki ekonomik gelişmeleri öngörmeye yardımcı olur. Döviz rezervleri: Döviz rezervleri, döviz kurları ve finansal istikrar üzerinde etkisi vardır. Ayrıca, ödemeler bilançosu, ihracatçılar, ithalatçılar ve dış yatırım yapan firmalar için gelecekteki döviz kurlarındaki gelişmeleri tahmin etmede de önemlidir.

AD (toplam talep) eğrisinin aşağı kaymasına (sola kaymasına) neden olan bazı faktörler: Vergilerin artırılması (daraltıcı maliye politikası). Para arzının azaltılması (daraltıcı para politikası). Girdi fiyatlarının artması. AD eğrisinin aşağı kayması, ekonomide talep azalması, işsizlik ve tam istihdam seviyesinin altında üretim gibi durumlara işaret edebilir.

Ricardocu Denklik Teoremi, aşağıdaki varsayımlara dayanır: Bireylerin rasyonelliği ve ileri görüşlülüğü. Sermaye piyasasının mükemmelliği. Ödemelerin denkliği. Diğer faktörlerin sabitliği. Bu teori, kamu harcamalarının finansman biçiminin (vergi veya borç) bireyler için fark yaratmadığını ve her iki yöntemin de ekonomi üzerinde benzer etkiler yaratacağını savunur.

Spiral enflasyon, "enflasyon sarmalı" veya "ücret-fiyat sarmalı" olarak da bilinir. Enflasyon sarmalı, fiyatlar genel düzeyinin bir kez yükselmeye başlamasından sonra, ekonominin farklı kesimlerinin enflasyon artışının olumsuz etkilerinden kurtulmak için belirli tutum ve davranışlar içine girmesiyle ortaya çıkar. Ücret-fiyat sarmalı ise, artan ücretlerin harcanabilir geliri artırıp mal talebini artırması ve bunun sonucunda fiyatların yükselmesiyle başlar.

IS-LM modeli, makroekonomide mal (IS - Investment/Savings) ve para (LM - Liquidity/Money) piyasalarındaki dengeyi aynı anda gösteren bir araçtır. IS eğrisi, mal piyasasında dengeyi ifade eder ve yatırımları tasarruflara, dolayısıyla mal talebini arzına eşitleyen faiz oranı ve çıktı kombinasyonlarını gösterir. LM eğrisi, para piyasasında dengeyi; bono gibi faiz getirisi olan kıymetli kâğıtlar yerine nakit para bulundurma talebini, para arzına eşitleyen çıktı ve faiz oranı kombinasyonlarını gösterir. IS-LM modelinin kesişme noktası, tüm ekonominin mal ve para piyasalarında eşzamanlı dengeyi temsil eden "genel denge" olarak adlandırılır.

Mısır lirasının değerinin düşmesinin birkaç nedeni vardır: Ekonomik kriz. Döviz kıtlığı ve yüksek enflasyon. Küresel ekonomik durum. Mısır lirası, dalgalı bir kur rejimine sahiptir ve değeri döviz piyasalarına göre değişiklik gösterebilir.

Gayri safi katma değerin nasıl hesaplandığına dair bilgi bulunamadı. Ancak, gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYH) hesaplanmasında kullanılan bazı yöntemler şunlardır: Çıktı (üretim) yaklaşımı: Belirli bir zaman diliminde bir ekonomide üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin miktarlarının toplanması ve her bir mal veya hizmetin piyasa fiyatlarına göre ağırlıklandırılması. Harcama yaklaşımı: Belirli bir zaman diliminde bir ekonomide tüketim, yatırım, devlet harcamaları ve net ihracat için harcanan paranın toplanması. Gelir yaklaşımı: Bir ekonomide bir dönemde üretime katılan üretim faktörlerinin elde ettikleri gelirlerin dikkate alınması.

Gayrisafi yurt içi hasılanın (GSYİH) tahmini için üç temel yöntem kullanılır: üretim yaklaşımı, harcama yaklaşımı ve gelir yaklaşımı. Üretim yaklaşımı: Bir ekonomideki tüm sektörlerin bir yıl içinde ürettiği değerlerin piyasa fiyatı cinsinden toplamıdır. Harcama yaklaşımı: Bir ekonomideki tüketim, yatırım, devlet harcamaları ve ihracat ile ithalat arasındaki farkın toplamıdır. Gelir yaklaşımı: Ekonomideki üretici birimlerin elde ettiği maaş, ücret gelirleri, işletme karı ve vergi gelirlerinin toplamıdır. Türkiye'de GSYİH hesaplamaları bu üç yöntemin her üçü de kullanılarak yapılır, ancak ilk yöntem (üretim yaklaşımı) temel yöntem olarak kabul edilir ve diğer hesaplar buna göre dengelenir.

2025 yılı Ocak ayında yıllık enflasyon %42,12 olarak gerçekleşti. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan verilere göre, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) bir önceki yılın Aralık ayına göre %5,03, bir önceki yılın aynı ayına göre ise %42,12 artış gösterdi.

İş çevrimi (business cycle), bir ülkenin ekonomik performansındaki dalgalanmaları ifade eder. Bu dalgalanmalar genellikle şu evrelerden oluşur: Genişleme (expansion). Zirve (peak). Daralma (contraction). Dip (trough). Her ülkenin ekonomik dalgalanmalarının süresi farklıdır. Gerçek İş Çevrimi Teorisi (Real Business Cycles Theory), dalgalanmaların temel sebebinin teknolojik değişiklikler ve kaynakların durumu gibi gerçek faktörler olduğunu öne sürer.

Ekonomi simülasyonu, ekonomik sistemlerin dijital ikizlerinin oluşturularak yapay zeka (AI) ve kuantum hesaplama ile simüle edilmesidir. Bu simülasyonlar sayesinde: Politikaların ve piyasa hareketlerinin etkileri önceden test edilip optimize edilebilir. Karmaşık finansal modeller optimize edilip daha isabetli tahminler ve stratejiler üretilebilir. Büyük bankalar kendi ekonomik stres testlerini çok daha gerçekçi yapabilir. Yatırım fonları ve hedge fonlar, piyasaların büyük modellemelerini yaparak strateji belirleyebilir. Ayrıca, işletme oyunları şeklinde ekonomi simülasyonları da bulunmaktadır.

Otomatik ve iradi stabilizatörler ekonomik dengenin sağlanması ve sürdürülmesinde kullanılan iki farklı mekanizmadır. Otomatik stabilizatörler, herhangi bir iradi karar alınmadan, ekonomik koşullara göre kendiliğinden denge sağlayıcı etkiler yaratan mekanizmalardır. İradi stabilizatörler ise siyasal otoritenin iradi kararlar alması yoluyla talebi yönlendirmek veya istikrar sağlamak amacıyla uygulanan politikalardır.