Kayaçlar

Metamorfik kırılma, kayaçların ısı, basınç ve kimyasal etkiler altında uğradığı yapısal ve dokusal değişiklikleri ifade eder. Metamorfizma olarak da adlandırılan bu olay, iki ana türde incelenir: 1. Bölgesel (rejiyonal) metamorfizma: Geniş alanlarda basınç ve ısının etkin olması sonucu meydana gelir. 2. Dinamik metamorfizma: Fay ve şaryaj zonlarında kayaç kütlelerinin birbirine göre hareketi sırasında oluşan kırılmalar ve ufalanmalar sonucu ortaya çıkar.

Kayaçların su sanıcında bulunması, genellikle tortul kayaçların su altında veya yakınında oluşması anlamına gelir. Tortul kayaçlar, çeşitli büyüklükteki taş ve mineral parçalarının aşınması, taşınması ve birikmesiyle oluşur.

Kırklareli'nde çeşitli kayaçlar bulunmaktadır: 1. Metamorfik Kayaçlar: Istranca masifi boyunca uzanan metamorfik seriler, bakır-molibden-wolfram, demir, manganez ve altın cevherlerini içerir. 2. Plütonik Kayaçlar: Bölgedeki plütonik kayaçlar, metalik ve endüstriyel hammadde açısından çeşitlilik yaratır. 3. Şeytandere Metagraniti: Erken Permiyen yaşlı, granit ve granodiyorit türü kayaçlardan oluşur. 4. Tekedere Formasyonu: Permiyen öncesi yaşlı kırıntılı metasedimanter kayaçlar içerir. 5. Soğucak Formasyonu: Triyas yaşlı örtü metamorfitleri ve Eosen yaşlı kireçtaşı içerir. Ayrıca, Kırklareli'nde kireçtaşı, kumtaşı, granit gibi tortul ve volkanik kayaçlar da yaygındır.

Koylar, genellikle tortul kayaçlardan oluşur. Özel olarak koyların oluşmasında etkili olan tortul kayaç türleri arasında ise şunlar bulunur: - Kimyasal tortul kayaçlar: Kireçtaşı (kalker), traverten, kaya tuzu, jips (alçı taşı). - Organik tortul kayaçlar: Turba, linyit, taşkömürü, antrasit ve mercan kalkerleri.

Kayaçlarla ilgili verilen bilgilerden yanlış olanı "C" seçeneğidir: Kayaçlar sıcaklık farklılıkları ve rüzgar gibi hava olaylarından etkilenmez. Oysa kayaçlar, dış kuvvetler doğrultusunda parçalanır ve bu süreçte hava olaylarından etkilenirler.

Geçişkenlik ve geçirgenlik terimleri farklı bağlamlarda kullanılsa da, jeoloji alanında aynı anlamı taşırlar: kayaçların sıvıların geçebilmesine karşı elverişliliği.

Amfibol, genellikle koyu yeşil, siyah veya koyu gri renklerde olan, metamorfik bir kayaç türüdür. Başlıca özellikleri: - Mineral bileşimi: Esas olarak amfibol mineralleri (özellikle hornblend) ve plajiyoklaz içerir, ayrıca kuvars, mika gibi mineraller de bulunabilir. - Yapı: Granüler yapıya sahip olup, büyük kristaller ve taneler içerir. - Sertlik: Mohs sertlik skalasında 5.5 ile 7 arasında değişir. - Yoğunluk: 2.9–3.2 g/cm³ arasında olabilir. Kullanım alanları: İnşaat sektöründe yapısal taş olarak, bazen de peyzaj taşları olarak kullanılır.

Tortul ve püskürük kayaçlar arasındaki temel farklar şunlardır: Tortul kayaçlar, su ve rüzgâr gibi dış etkenlerin kayaçların yapısını değiştirmesiyle oluşur. Püskürük kayaçlar ise magmanın volkanik patlamalarda dışarı çıkıp soğumasıyla oluşur.

Kayaçların parçalanması sonucu çakıl taşları oluşur. Daha sonra çakıl taşlarının parçalanmasıyla kum ve en sonunda kumun parçalanmasıyla da toprak meydana gelir.

En önemli organik tortul kayaçlardan biri kömür olarak kabul edilir.

Magmatik sokulum, magmanın yerkabuğunun içine girmesi veya yüzeye ulaşıp soğuyarak katılaşması sonucu oluşan kayaç türüdür. Bu terim, aynı zamanda uyumlu veya uyumsuz magmatik derin veya yarı derin kayaçlar ile az veya çok metamorfizmanın gerçekleştiği çevre kayaçlar arasındaki temas olarak da tanımlanır.

Jeolojide formasyon, bir jeolojik zaman diliminde oluşmuş kayaçların düzenli bir şekilde yerleşimini ifade eder. Bu kayaç katmanları, belirli minerallerden oluşur ve genellikle geniş bir alana yayılır.

Yer kabuğunu oluşturan farklı kayaçlara örnekler şunlardır: 1. Püskürük (Magmatik) Kayaçlar: Granit, siyenit, diyorit, gabro, bazalt, andezit, tüf, obsidyendir. 2. Tortul Kayaçlar: Kumtaşı (gre), konglomera (çakıltaşı), şist (kiltaşı), breş (moloztaşı), kireç taşı (kalker), jips (alçı taşı), kaya tuzu. 3. Başkalaşım (Metamorfik) Kayaçlar: Mermer, kuvarsit, gnays, elmas.

Mermer, en iyi başkalaşan (metamorfik) kayaçlardan biridir.

Altın, kuvars gibi çeşitli kayaçlarda bulunabilir. Ayrıca, altının plaser birikintileri olarak bilinen tortul kayaçlarda da bulunduğu ve bu kayaçların genellikle su akışı ile ilişkili olduğu belirtilmiştir.

Kayaç oluşturan mineraller, çeşitli doğal süreçler sonucunda oluşur: 1. Magmatik (Katılaşım) Kayaçlar: Yerin derinliklerinde bulunan erimiş kayaç maddesi olan magmanın soğuyup katılaşmasıyla oluşur. 2. Tortul Kayaçlar: Dış kuvvetlerin etkisiyle aşınan ve parçalanan kayaçlar, su ve rüzgar gibi doğal taşıyıcılarla taşınır ve göl, deniz gibi yerlerde birikir. 3. Başkalaşım (Metamorfik) Kayaçlar: Mevcut kayaçların yüksek sıcaklık ve basınç altında mineral ve yapısal özelliklerinin değişmesiyle oluşur.

Sokulma ve sokulma başkalaşması farklı anlamlara sahiptir: 1. Sokulma: Magmanın, taşların çatlaklarına veya tabakaların aralarına sokulması olayıdır. 2. Sokulma başkalaşması: Derinliklerdeki kayaçların içine magmanın içitimiyle magmasal kayaç oluşunu sonuçlayan olaydır.

Kimyasal tortuların en önemlisi olarak kabul edilen kayaç kireçtaşı (kalker)dır.

Kayaçlar, yer şekillerinin oluşumunda önemli bir rol oynar çünkü farklı özellikleri farklı yer şekillerinin ortaya çıkmasına neden olur. Bazı kayaçların yer şekilleri üzerindeki etkileri şunlardır: Granit: Sert ve aşınmaya karşı dirençli bir kayaçtır. Bazalt: Magmanın soğuması ve katılaşması sonucu oluşan bazalt sütunları, bazaltın hızlı soğumasıyla meydana gelir. Peribacaları: Volkanik faaliyetler sırasında üst üste biriken, aşınıma karşı dirençli bazalt lavlar ile kolay aşınan tüflerin bir arada bulunduğu sahalarda oluşur. Karstik şekiller: Kireç taşı, jips, kaya tuzu gibi kayaçlar su etkisiyle erir ve bu kayaçların yer aldığı bölgelerde lapya, dolin, obruk, uvala, polye gibi karstik şekiller ortaya çıkar. Kum taşı ve tüf: Bu kayaçların aşınımı daha kolaydır.

Şist kayaçları, genellikle tortul kayaçların yüksek basınç ve sıcaklık altında metamorfizmaya uğraması sonucu oluşur. Bu nedenle, şist kayaçlarına dağ oluşumu gibi tektonik hareketlerin yoğun olduğu bölgelerde rastlamak mümkündür.