Kayaçlar

Granitin hammaddesi, magma kökenli kayaçlardır. Granit, bu kayaçların milyonlarca yıl süren soğuma süreci sonucunda oluşur ve içerisinde kuvars, feldspat ve mika gibi mineraller bulunur.

Jeolojik formasyon, bir jeolojik dönemde oluşmuş tabakalar dizisi veya belirli bir mineralojiye sahip kayaç katmanları topluluğudur. Bu terim ayrıca, geniş bir alana yayılan ve düzenli bir şekilde yerleşen kayaçlar için de kullanılır ve kayaçların oluşum süreçlerini ve tarihini anlamak açısından büyük önem taşır.

Kayaçlara farklı özellikler kazandıran madde, yapılarında bulunan ve mineral adı verilen maddedir.

Kayaçların parçalanması için kullanılan yöntemler genellikle fiziksel ve kimyasal süreçler olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır: 1. Fiziksel Parçalanma Yöntemleri: - Donma-Çözülme: Suyun donma ve çözülme etkisiyle kayaçlar parçalanır. - Sıcaklık Farkından Kaynaklanan Genleşme ve Büzülme: Sıcaklık değişimleri nedeniyle kayaçlarda meydana gelen genleşme ve büzülme parçalanmaya neden olabilir. - Basınç Farkından Kaynaklanan Fiziksel Parçalanma: Kayaçların içinde oluşan basınç farkları parçalanmaya yol açar. - Rüzgar ve Su Erozyonu: Rüzgar ve suyun etkisiyle kayaç yüzeylerinde aşındırma ve parçalanma meydana gelir. 2. Kimyasal Parçalanma Yöntemleri: - Oksidasyon: Kayaçların içindeki minerallerin okside olması sonucunda kayaçlar parçalanır. - Karbonatlaşma: Kalsiyum karbonat içeren kayaçların asit yağmurlarından etkilenerek çözünmesi. - Hidroliz: Minerallerin su ile etkileşerek kimyasal değişikliğe uğraması.

Şist, başkalaşım (metamorfik) kayaç grubuna girer.

Ultrabazik kayaçlar, silisyum oranı %45'ten az olan, yüksek oranda magnezyum ve demir içeren magmatik ve meta-magmatik kayaçlardır. Başlıca ultrabazik kayaçlar şunlardır: - Dünit. - Piroksenit. - Gabro ve noritler (magmatik-derinlik tipi). - Komatit ve pikritik bazaltlar (volkanik). - Serpentinitler ve talk-karbonatlar (metamorfik). Ayrıca, ultrabazik kayaçlar kromit, manyezit, Cu-Pb-Zn mineralleri ve olivin yatakları ile de ilişkilidir.

Kayaçların farklı renk ve yapıda olmasının sebebi, içlerindeki minerallerin farklı olmasıdır.

10. sınıf coğrafya ders kitabı tutku yayınları sayfa 46'da aşağıdaki konular yer almaktadır: 1. Yer Kabuğunu Oluşturan Kayaların Kökeni: Kayaların mineral ve elementlerden oluşan doğal bileşenler olduğu ve üç ana kayaç türü (igneous, sedimentary, metamorphic) hakkında bilgi. 2. Çevrede Bulunan Taşların Özellikleri: Granit, kireçtaşı ve bazalt gibi taşların benzer ve farklı özellikleri. 3. Kayaların Yapısı ile Yer Yüzeylerinin Oluşumu Arasındaki İlişki: Tortul, igneous ve metamorphic kayaçların yer yüzeyinin oluşumundaki rolleri. 4. Günlük Hayatta Kayaların Kullanım Alanları: İnşaat, yol yapımı, sanat ve teknoloji alanlarında kayaların kullanımı örnekleri.

Tektonizma, yer kabuğundaki hareketler ve bu hareketlerin oluşturduğu yapılar, magmatik, tortul ve başkalaşım kayaçlarından oluşur. Magmatik kayaçlar, yer kabuğundaki tektonik hareketler sonucunda yüzeye çıkar ve burada oluşan koşullardan etkilenir. Tortul kayaçlar, aşınma sonucu ayrışmış kayaç kırıntılarının sıkışıp taşlaşması ile oluşur. Başkalaşım kayaçları, yüksek sıcaklık ve basınç altında diğer kayaç türlerinin değişime uğraması ile meydana gelir.

Yer kabuğunda en çok bulunan madde kayaçlardır.

Kehribar, tortul kayaçlarda ve linyit yataklarında bulunur. Dünyanın en büyük kehribar yatakları, Baltık bölgesinde, özellikle Rusya ve Polonya'da bulunmaktadır.

Kaya yüzeyindeki oyuklara "lapya" denir.

En iyi kalker taşı olarak değerlendirilebilecek birkaç tür bulunmaktadır: 1. Mermer: Kalkerin metamorfizma sonucu yüksek sıcaklık ve basınç altında dönüştüğü kayaçtır. 2. Kuvarsit: Başlangıçta saf kuvars kumtaşı olan ve orojenik kayışlar içinde tektonik sıkıştırma ile ilgili ısıtma ve basınç yoluyla oluşan kayaçtır. 3. Traverten: Şelalelerin olduğu ve sıcak veya soğuk kaynakların bulunduğu yerlerde, akıntılar boyunca oluşan şeritli, kompakt kalker çeşididir. Bu kayaçlar, dayanıklılıkları, estetik görünümleri ve çeşitli kullanım alanları nedeniyle genellikle en iyi kalker taşları olarak kabul edilir.

Kalker ve mermer aynı madde değildir, ancak kalker mermere dönüşebilir. Kalker, diğer adıyla kireç taşı, kalsiyum karbonattan oluşan bir sedimenter kayaçtır.

Kayaçların ufalanması ve parçalanması sonucu tortul kayaçlara dönüşür.

Kuvarsit (quarzit), değerli bir maden olarak kabul edilmez, ancak kıymetli bir kayaç olarak değerlendirilir.

Kayaçların özellikleri hakkında 10 tane örnek: 1. Mineral İçeriği: Kayaçlar, bir veya birden fazla mineralin doğal bir çimento ile birleşmesiyle oluşur. 2. Renk ve Boyut: Kayaçlar farklı şekil, boyut ve renklere sahiptir. 3. Sertlik: Püskürük kayaçlar genellikle sert ve iri kristallidir. 4. Tabakalanma: Tortul kayaçlar tabakalardan oluşur ve gözenekli bir yapıya sahiptir. 5. Fosil İçermeleri: Tortul kayaçlar fosil bakımından zengindir. 6. Aşınma Direnci: Başkalaşım kayaçlar, aşınmaya karşı daha dayanıklıdır. 7. Formülasyon: Kayaçlar, magmanın soğuyup katılaşması veya tortulların sıkışması ile oluşur. 8. Kullanım Alanları: İlk kesici aletler, süs eşyaları ve kap kacaklar kayaçlardan yapılmıştır. 9. Topoğrafya Etkisi: Kayaçların türü, yer şekillerinin oluşumunu etkiler. 10. Bilimsel İnceleme: Kayaçları inceleyen bilim dalına petrografi denir.

Kılıç taşı (veya şist taşı), çeşitli alanlarda kullanılan bir tortul kayaç türüdür. Başlıca kullanım alanları: 1. İnşaat Sektörü: Çimento sanayisinde ve evlerde izolasyon için kullanılır. 2. Boya ve Elektrik Sanayii: Boyanın iyi tutunmasını ve sıcağa dayanıklı olmasını sağlamak için kullanılır. 3. Laboratuvarlar: Deney tüpleri ve laboratuvar malzemelerinin üretiminde kullanılır. 4. Enerji Sektörü: Petrolün çıkarılması, işlenmesi ve damıtılmasında önemli bir rol oynar. 5. Mutfak: Fırın içindeki şeffaf camlar gibi ısıya dayanıklı mutfak malzemelerinde kullanılır.

Kayaçların parçalanması sonucu aşağıdaki kütleler oluşur: 1. Kayalar: Kayaçların parçalanmasıyla oluşur. 2. Taşlar: Kayaların parçalanmasıyla elde edilir. 3. Çakıllar: Taşların parçalanmasıyla oluşur. 4. Kum: Çakılların en küçük hali olan kum, parçalanma sonucu meydana gelir.

Kuvars en çok magmatik kayaçlarda çıkar.