Kafiye

Aaaba kafiye şeması, "mani tipi uyak" olarak adlandırılır.

Uyak (kafiye), şiirde dizelerin sonunda yer alan ses benzerliğidir. Uyak türleri şunlardır: 1. Yarım Uyak: Tek ses benzerliğine dayanır. 2. Tam Uyak: İki ses benzerliğine dayanır. 3. Zengin Uyak: İkiden fazla ses benzerliğine dayanır. 4. Tunç Uyak: Uyak olan sözcüklerden birinin diğerinin içinde yer almasıyla oluşur. 5. Cinaslı Uyak: Yazılışları aynı ama anlamları farklı olan kelimelerle yapılır.

Sarmal kafiye, bir dörtlüğün birinci ve dördüncü dizelerinin kendi arasında, ikinci ve üçüncü dizelerinin kendi arasında uyaklı olmasına dayanan kafiye türüdür. Bu kafiye düzeninde uyak şeması ABBA şeklindedir.

"Bir Bayrak Rüzgar Bekliyor" şiirinde tam kafiye örnekleri şunlardır: "bekliyor / rüzgar bekliyor" (bekliyor redif, ar'lar tam kafiye); "toprak belli / bayrak belli" (belli'ler redif, rak'lar zengin kafiye).

Kasidenin kafiye düzeni, "aa / ba / ca" şeklindedir.

Evet, kafiye şeması ve kafiye düzeni aynı şeyi ifade eder. Kafiye düzeni, dizelerin kafiyelere göre kendi aralarında gruplandırılması esasına dayanan şiirin ahenk unsurlarından biridir.

Cinaslı uyak, dize sonlarında yazılışları aynı, anlamları farklı olan sözcüklerin kullanılmasıyla oluşan kafiye türüdür.

"Sanat" şiirinin nazım biçimi 11'li hece ölçüsüdür. Kafiye düzeni ise "abab" şeklindedir.

Zengin kafiye ve cinaslı kafiye arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Zengin Kafiye: Dize sonlarındaki üç veya daha fazla ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür. 2. Cinaslı Kafiye: Yazılışları aynı, anlamları farklı olan kelimelerle yapılan kafiyedir.

Musammat gazel, mısra ortalarında da kafiye yapılan gazel türüdür.

Mesnevilerde düz kafiye kullanılmasının nedeni, yazma kolaylığı sağlaması ve daha uzun metinlerin bu şekle uygun olarak kaleme alınmasına imkan tanımasıdır.

Aaab kafiyesiyle yazılan dörtlüklere "düz kafiye" denir.

Sarmal kafiye, dörtlüğün birinci ve dördüncü dizelerinin kendi arasında, ikinci ve üçüncü dizelerinin kendi arasında uyaklı olmasına dayanan bir kafiye türüdür.

İşte bazı kafiyeli sözler: "Söz bilirsen söz söyle, sözünden ibret alsınlar. Söz bilmezsen susta, seni bir adam sansınlar". "Dost sanma şanlı vaktinde dost olanı. Dost bil zor anında elinden tutanı". "Gönül ne kahve ister ne kahvehane. Gönül sohbet ister kahve bahane". "Allah isterse bir kişinin işini, mermere bile geçirir dişini. İstemezse bir kişinin işini, muhallebi yerken kırar dişini". "İçki yiğidi susturur, korkağı coşturur".

Seci, cümlelerin veya bir cümle içinde birden çok kelimenin sonlarındaki ses benzerliğidir. Edebiyatımıza Arap edebiyatından geçmiştir.

İstiklal Marşı'nda çeşitli kafiye türleri bulunmaktadır: 1. 1. Kıta: "sancak - ocak" zengin kafiye. 2. 2. Kıta: "hilal - celal" zengin kafiye. 3. 3. Kıta: "yaşarım - şaşarım" tam kafiye. 4. 4. Kıta: "duvar - var" tam kafiye. 5. 5. Kıta: "sakın - akın" zengin kafiye. 6. 7. Kıta: "feda - şüheda" tam kafiye. 7. 9. Kıta: "taşım - yaşım" tam kafiye. Ayrıca, İstiklal Marşı'nın genelinde abab tarzı bir kafiye örgüsü de mevcuttur.

"Uzun ince bir yoldayım" şiiri, sarma (sarmal) kafiye örgüsüne örnektir.

Dört çeşit kafiye şunlardır: 1. Yarım Kafiye: Mısra sonlarında tek (bir) sesin benzerliğine dayanan kafiye çeşididir. 2. Tam Kafiye: Mısra sonlarında bir sesli bir sessiz harfin benzerliğine dayanan kafiye çeşididir. 3. Zengin Kafiye: İkiden fazla sesin benzerliğine dayayan kafiyeye denir. 4. Tunç Kafiye: Kafiyeyi oluşturan sözcüklerden birinin diğerinin içinde yer almasına denir.

Tanzimat 1. dönemde kafiye, divan edebiyatındaki anlayışa uygun olarak "göz için" kafiye şeklinde kullanılmıştır.

Sakarya Türküsü şiiri, zengin ve tunç kafiye kullanılarak yazılmıştır.