HücreBölünmesi

2025 TYT Biyoloji sınavında hücre bölünmeleri konusundan 1 soru çıkmaktadır. TYT Biyoloji sınavında toplam 6 soru sorulmaktadır.

Bir DNA molekülünden iki adet DNA molekülü oluşumu süreci ile ilgili bilgiler: 1. Karşılıklı zincirler birleşme bölgelerinden ayrılır. 2. Zincirin ayrılmış bölümlerine yeni ve uygun nükleotidler bağlanır. 3. Ayrılma ve yeni nükleotid bağlanma işlemleri tamamlandığında birbirinin kopyası iki DNA oluşur. Bu süreç, yarı korunumlu (semikonservatif) replikasyon olarak adlandırılır.

Biyolojide segmentasyon, organizmaların gelişimi sırasında vücut yapısının belirli bölümlere ayrılması sürecidir. Bu süreç, özellikle omurgalılar ve bazı omurgasızlar için kritik bir gelişim aşamasıdır. Segmentasyon iki ana türde incelenir: Dış segmentasyon. İç segmentasyon. Segmentasyon, genetik ve çevresel faktörlerin etkisiyle şekillenir.

Mitoz bölünme, bir hücre için sınırsız sayıda gerçekleşebilir. Bir hücre art arda üç kez mitoz geçirirse, son bölünme sonucunda 8 yeni hücre oluşur (2³ = 8). Ancak, sinir hücreleri, olgun alyuvar hücreleri, çizgili kas hücreleri ve retina hücreleri gibi bazı hücre türleri mitoz bölünme geçirmez.

S evresi ve G2 evresi arasındaki temel farklar şunlardır: S Evresi: DNA'nın eşlendiği ve kromatin sayısının iki katına çıktığı evredir. Protein sentezinin en yoğun şekilde gerçekleştiği evredir. Sentrozomların eşlenmesi bu evrede gerçekleşir. G2 Evresi: Bölünme ile ilgili enzimlerin sentezlendiği ve organel sayısının artırıldığı evredir. DNA sentezi durur, ancak RNA sentezi devam eder. Hücre, bölünmeye hazırlık aşamasındadır. Özetle, S evresi DNA'nın kopyalandığı ve protein sentezinin yoğun olduğu bir evre iken, G2 evresi bölünme için gerekli enzim ve organellerin sentezlendiği bir hazırlık evresidir.

Aster iplikleri, hücre bölünmesi sırasında sentriyolden dışa doğru uzanan, yıldız biçiminde mikrotüpçüklerdir. Bu iplikler, bölünme esnasında gerekli proteinlerin interfazda sentezlenmesi ile oluşur. Ayrıca, "aster iplikleri" ifadesi, hazır giyim ve moda sektöründe dijital dönüşüm kapsamında geliştirilen "Aster Dijital Tasarım Kütüphanesi" için de kullanılmaktadır.

Mayoz 1 ve mayoz 2, sadece üreme ana hücrelerinde görülür. Mayoz 1, üreme ana hücrelerinin kromozom sayısının yarıya inmesini sağlar ve sonucunda kalıtsal özellikleri farklı iki yavru hücre oluşur. Mayoz 2, mayoz 1 sonucunda oluşan hücrelerin tekrar bölünerek genetik yapısı farklı dört gamet hücresi oluşturmasını sağlar. Yumurta ve sperm hücreleri gibi üreme hücreleri mayoz bölünme geçiremezler.

Tetrat oluşumu, mayoz bölünmenin profaz 1 (birinci evre) aşamasında gerçekleşir. Bu aşamada homolog kromozomlar yan yana gelerek sinapsis oluşturur.

Mitotik bölünme, hücre döngüsünün bir parçası olup, çekirdek bölünmesi (karyokinez) ve sitoplazma bölünmesi (sitokinez) aşamalarını içerir. Mitotik evre, dört ana aşamadan oluşur: 1. Profaz: Kromozomlar oluşur, çekirdek zarı erir. 2. Metafaz: Kromozomlar hücrenin ortasında sıralanır. 3. Anafaz: Kardeş kromatitler ayrılır ve zıt kutuplara çekilir. 4. Telofaz: Çekirdek zarı yeniden oluşur, kromozomlar çözülür. Mitotik bölünme, tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli canlılarda ise büyüme, gelişme ve onarımı sağlar.

Mitoz bölünmenin özellikleriyle ilgili test sorularına şu sitelerden ulaşılabilir: sanalokulumuz.com; testimiz.com; fenbilim.net. Mitoz bölünmenin özelliklerinden bazıları şunlardır: Tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli canlılarda ise büyümeyi, gelişmeyi ve yenilenmeyi sağlar. Mitoz bölünme sonucunda kromozom yapısı ve sayısı değişmez. Bu nedenle genetik bilgi doğrudan yavru hücrelere aktarılır. Bir hücreden iki yavru hücre oluşur. Sinir hücreleri, çizgili kas hücreleri, olgunlaşmış alyuvar hücreleri, eşey hücreleri ve gözdeki retina hücrelerinde görülmez. Yaşam boyu devam eden bir bölünme şeklidir. Tür içinde çeşitlilik oluşturmadan türün devamını sağlar.

Hayır, kinetekor ve sentromer aynı şey değildir. Sentromer, kardeş kromatitleri, tek bir kromozomun iki özdeş kopyası olarak birleştirme görevi yapar. Kinetekor ise, kromozomların sentromerlerinde özelleşmiş bir bölgedir ve amacı, mitoz ve mayoz bölünme sırasında kromozomları hareket ettirmektir.

Mitozda metafaz ve anafaz şu şekilde ayırt edilebilir: Metafaz: Mikrotübüller tarafından oluşturulan iğ iplikleri, kromozomlara tutunarak kromozomların hücrenin ortasında (ekvatoral düzlem) sıralanmasını sağlar. Bu evrede hücre, tüm kromozomların doğru şekilde sıralandığından ve iğ ipliklerine sağlam bir şekilde tutunduğundan emin olur. Anafaz: Kardeş kromatitler, iğ iplikleri tarafından zıt kutuplara çekilir. Bu şekilde kardeş kromatitlerin birbirinden ayrılması sağlanır. Mitozda metafaz ve anafazın nasıl ayırt edilebileceğine dair daha fazla bilgi için aşağıdaki kaynaklar kullanılabilir: bilimgenc.tubitak.gov.tr; evrimagaci.org.

Endomitoz, interfaz ve çekirdek bölünmesinden sonra sitoplazma bölünmesinin gerçekleşmediği bir hücre bölünme türüdür. Endomitoz, doku ve organların gelişiminde, büyümesinde ve hasarlı dokuların onarılmasında rol oynar. Endomitoz, bazı mantar türlerinde, polenlerde ve paramesyum gibi organizmalarda görülebilir.

Amitoz, sitoplazma ve çekirdek içerisinde herhangi bir değişiklik olmadan hücrenin doğrudan doğruya bölünmesine denir. Bu bölünme şekli; bakteri, amip, öglena ve kanser hücrelerinde görülür. Amitoz bölünmenin amacı, kısa sürede bölünmenin gerçekleşmesidir.

İğ iplikleri, hücre bölünmesi sırasında mikrotübüller tarafından oluşturulur. Hayvan hücrelerinde, iğ iplikleri sentrozom tarafından oluşturulur. Bitki hücrelerinde ise sentrozom bulunmadığı için iğ ipliklerini mikrotübül organize edici bölge oluşturur.

Oogonyum ve oosit dişi üreme sisteminde yer alan yapılardır: Oogonyum: Yumurta ana hücresidir. Oosit: Henüz olgunlaşmamış yumurta hücresidir. Oosit, mayoz bölünme ile yumurta hücresi (ovum) oluşturur.

Biyolojide replikasyon, hücre, organizma ya da molekül gibi örneklerin tam olarak kopyalanması sürecidir. En çok DNA replikasyonu ile ilişkilendirilir.

Yumurta ana hücresinden (oogonium) yumurta hücresi (ovum) şu şekilde oluşur: 1. Doğum öncesi olgunlaşma evresi: Yumurtalık ana hücresi (oogonium) mitozla çoğalarak oogoniumları meydana getirir. Oogonyumların bir kısmı mitozla bölünürken bir kısmı da büyüyerek birincil oositleri oluşturur. Birincil oositler doğuma yakın mayoz I profaz evresinde dururlar. 2. Doğum sonrası olgunlaşma evresi: Ergenlik ile birlikte folikül olgun hale gelince mayoz I tamamlanır. Büyüklükleri farklı ancak n kromozomlu iki yavru hücre oluşur. Bunlardan biri sitoplazmanın büyük bölümünü alan ikincil oosit, diğeri ise az sitoplazma kapsamlı birinci kutup cisimciğidir. İkincil oosit, fallop tüpünde bir spermle döllenirse mayoz II tamamlanır. Yumurta hücresi, büyük yapılı ve hareketsiz bir hücredir.

Profaz ve metafaz arasındaki temel farklar şunlardır: Profaz: DNA'nın proteinlerle oluşturduğu yapı olan kromatin, X şeklindeki kromozomları oluşturmak için yoğunlaşır ve kıvrılır. Eşlenen sentrozomlar hücrenin kutuplarına doğru hareket eder. Profaz-1 evresinde homolog kromozomlar ikili çiftler hâlinde eşleşir ve kardeş olmayan kromatitler arasında genetik materyal alışverişi (krossing over) gerçekleşir. Metafaz: Mikrotübüllerin oluşturduğu iğ iplikleri, kromozomlara tutunarak kromozomların hücrenin ortasında sıralanmasını sağlar. Hücredeki bütün kromozomlar, hücrenin ortasında bulunarak iğ ipliklerine tutunur. Bu evreler, mayoz bölünmenin profaz-1 ve metafaz-1 evrelerinde gerçekleşir.

Kromozomal kırıklar, DNA hasarının tamir mekanizmalarında rol alan genlerdeki bozukluklar nedeniyle ortaya çıkar. Bu durum, aşağıdaki nedenlerle tetiklenebilir: İyonize radyasyon (X-ışınları, alfa-beta radyasyonları); Bazı viral enfeksiyonlar; Bazı kimyasallar. Ayrıca, hücre bölünmesi sırasında meydana gelen hatalar da kromozomal anormalliklere yol açabilir.