HücreBölünmesi

Mayozda parça değişimi (krosover veya krossing over), profaz I evresinde gerçekleşir. Bu evrede, homolog kromozomlar yan yana gelerek birbirleri üzerine kıvrılır ve kardeş olmayan kromatitler arasında gen alışverişi olur.

Mayozun en uzun evresi Profaz I'dir. Profaz I, kromozomların yoğunlaşması ve hücrenin ortasına doğru hareketi bakımından mitozdaki profaz aşamasına benzer. Bu evrede: Nükleer zarf bozulur. Kromozomlar homolog partnerleriyle eşleşir. Tetrat, sinapsis ve krossing-over olayları görülür. Profaz I, mayozun en karmaşık evresi olarak da kabul edilir.

Hayır, homolog ve kardeş kromatit aynı şey değildir. Kardeş kromatitler, profaz safhasında oluşmuş, protein yapılı iplikçiklerdir ve tek bir kopyalanmış kromozomu ifade eder. Homolog kromozomlar ise, biri anneden diğeri babadan gelen, şekil ve büyüklükleri aynı olan, aynı karakterlere ait genleri bulunduran kromozom çiftleridir. Ayrıca, kardeş kromatitler mitoz ve mayoz bölünme sırasında eşit olarak ayrılırken, homolog kromozomlar mayoz bölünme sırasında homolog ayrılma sürecine tabi tutulur.

Mitotik evre, karyokinez (çekirdek bölünmesi) ve sitokinez (sitoplazma bölünmesi) olmak üzere iki ana sürece ayrılır. Karyokinez dört evreden oluşur: 1. Profaz: Kromozomlar oluşur, çekirdek zarı erir. 2. Metafaz: Kromozomlar hücrenin ortasında sıralanır. 3. Anafaz: Kardeş kromatitler ayrılır ve kutuplara çekilir. 4. Telofaz: Kromozomlar çözülür, çekirdek zarı yeniden oluşur. Sitokinez, sitoplazmanın bölünmesiyle iki yeni hücrenin oluştuğu süreçtir.

Sentromerin görevi: Kromozomların doğru şekilde ayrılması. İğ ipliklerinin bağlanması. Kinetokor oluşumu. Kromozomların yapısal bütünlüğünün korunması. Sentromerin düzgün çalışmaması, kromozomların doğru ayrılmamasına ve genetik dengenin bozulmasına yol açabilir.

Mitoz, tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli canlılarda ise büyüme, gelişme ve yenilenmeyi sağlayan hücre bölünme şeklidir. Bu süreçte, genetik bilgisi tamamen ana hücreninkiyle aynı olan iki yavru hücre oluşur ve kromozom sayısı korunur.

Mitoz bölünme olmasaydı şu olumsuz sonuçlar ortaya çıkardı: Tek hücreli canlılar üreyemezdi. Çok hücreli canlılarda büyüme, gelişme ve yenilenme gerçekleşmezdi. Yara iyileşmeleri mümkün olmazdı, insanlar ve diğer canlılar sürekli yara bere içinde kalırdı. Hücreler bölünemeyeceği için organellerin büyümesi mümkün olmazdı. Canlılar yok olurdu. Eşeysiz üreyen bazı canlılar (örneğin çilek) vejetatif üreme ile çoğalamazdı, bu canlıların tüketimi mümkün olmazdı.

Karyokinez, çok hücreli canlılarda hücrenin belli evrelerden geçerek çoğalması, mitoz anlamına gelir. Karyokinez, mitoz bölünmenin üçüncü evresidir. Karyokinez, sitoplazma bölünmesi olan sitokinez ile birlikte değerlendirilir.

Mitoz ile üremenin canlılar için önemi şunlardır: Tek hücreli canlılarda üreme. Çok hücreli canlılarda büyüme ve gelişme. Kalıtsal devamlılık. Yaraların iyileşmesi.

Mitoz bölünme eşeysizdir. Mitoz, tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli canlılarda ise büyümeyi, gelişmeyi ve yenilenmeyi sağlayan yeni hücre oluşturma şeklidir. Ayrıca, mitoz bölünme sonucunda birbirine genetik olarak tamamen benzer hücreler oluşur ve kromozom sayısı korunur.

Hiperplastik lezyon, bir doku veya organın hücrelerinin sayısındaki artış nedeniyle büyümesidir. Bazı hiperplastik lezyon türleri: Hiperplastik polipler. Endometriyal hiperplazi. Hiperplazi, genellikle geri dönüşlü bir süreçtir; uyaranlar kesildiğinde büyüme geriler ve organ normale döner.

Mitozda karyokinez, mitoz bölünmenin üçüncü evresi olan anafazda gerçekleşir. Karyokinez, çekirdek bölünmesi anlamına gelir ve profaz, metafaz, anafaz ve telofaz evrelerini içerir. Mitoz bölünme, karyokinez (çekirdek bölünmesi) ve sitokinez (sitoplazma bölünmesi) olarak iki aşamada tamamlanır.

Karyokinez ve sitokinez arasındaki temel fark, karyokinezin çekirdeğin bölünmesi, sitokinezin ise sitoplazmanın bölünmesi olmasıdır. Karyokinez, profaz, metafaz, anafaz ve telofaz evrelerinden oluşur. Sitokinez, hayvan hücrelerinde boğumlanma, bitki hücrelerinde ise hücre plakası oluşumu şeklinde gerçekleşir. Karyokinez ve sitokinez birlikte mitotik fazı oluşturur.

Sentrozomun temel görevi, hücre bölünmesi sırasında iğ ipliklerinin (mikrotübüllerin) oluşumunu düzenlemek ve kromozomların hücrenin iki kutbuna doğru düzgün bir şekilde yerleşmesini sağlamaktır. Sentrozomun diğer özellikleri: Zarsız yapı: Sentrozom, zarsız bir organeldir. Konum: Hayvan hücrelerinde çekirdeğe yakın bir yerde bulunur. Bileşim: Birbirine dik iki silindirik sentriyolden oluşur. Mikrotübül üretimi: Hücre iskeletinin düzenlenmesinde rol oynar. Hareket yapıları: Bazı hücrelerde kamçı ve sil yapılarını oluşturur. Sentrozom, olgun alyuvar, sinir ve yumurta hücrelerinde bulunmaz.

Homolog çiftler, mayoz I bölünmesinin anafaz I evresinde ayrılır. Bu evrede, hücrenin ortasına dizilen homolog kromozomlar, iğ iplikleri tarafından zıt kutuplara çekilir.

Profaz I evresinde şu olaylar gerçekleşir: Kromozomların yoğunlaşması. Homolog kromozomların eşleşmesi. Krossing over (parça değişimi). Mikrotübüllerin oluşumu. Sentrozomların zıt kutuplara hareketi.

Mayoz 1 ve Mayoz 2 arasındaki bazı farklar şunlardır: DNA eşlemesi: Mayoz 2'de DNA eşlemesi gerçekleşmez. Hücre sayısı: Mayoz 1 sonucunda iki, Mayoz 2 sonucunda ise dört hücre oluşur. Kromozom sayısı: Mayoz 1'de kromozom sayısı yarıya iner, Mayoz 2'de ise kardeş kromatitler ayrılır. Evreler: Mayoz 2, profaz-2, metafaz-2, anafaz-2 ve telofaz-2 evrelerinden oluşur; bu evreler, Mayoz 1'deki evrelerle benzerdir. Hazırlık aşaması: Mayoz 2'ye geçmeden önce, Mayoz 1'den sonra hazırlık aşaması ve DNA'nın kendini eşlemesi görülmez.

Mitoz ve mayozun canlılar için bazı faydaları: Mitoz: Büyüme ve gelişme: Hücre sayısını artırarak organizmanın büyümesini ve gelişmesini sağlar. Doku ve organ yenilenmesi: Hasar gören veya yaşlanan hücrelerin yenilenmesini sağlar. Üreme: Tek hücreli canlıların ve bazı bitkilerin üremesini sağlar. Bağışıklık sistemi: Beyaz kan hücrelerinin çoğalmasıyla bağışıklık sisteminin güçlenmesini sağlar. Mayoz: Genetik çeşitlilik: Yavru bireylerin genetik olarak ebeveynlerinden farklı olmasını sağlayarak tür içindeki genetik çeşitliliği artırır. Kromozom sayısının sabit kalması: Döllenme sırasında kromozom sayısının sabit kalmasını temin eder. Evrimsel avantaj: Genetik çeşitlilik, türlerin çevresel değişimlere uyum sağlama yeteneğini artırır. Hastalıklara karşı direnç: Genetik çeşitlilik, türün hastalıklara karşı direncini artırır.

Mitozun evreleri: Hazırlık evresi: DNA kendini eşler, organellerin sayısı artar. Çekirdek bölünmesi (karyokinez): Profaz: Kromozomlar belirgin hale gelir, çekirdek zarı erir. Metafaz: Kromozomlar hücrenin ortasına dizilir. Anafaz: Kardeş kromatitler ayrılır ve zıt kutuplara çekilir. Telofaz: Kromatitler uzar, çekirdek zarı yeniden oluşur. Sitoplazma bölünmesi (sitokinez): Hayvan hücrelerinde boğumlanma, bitki hücrelerinde ara lamel oluşumu ile gerçekleşir. Mayozun evreleri: Mayoz I: Profaz I: Kromozomlar eşleşir, krossing-over (parça değişimi) gerçekleşir. Metafaz I: Homolog kromozomlar yan yana dizilir. Anafaz I: Homolog kromozomlar ayrılır. Telofaz I: Hücre ikiye ayrılır. Mayoz II: Profaz II: Kromozomlar yeniden yoğunlaşır, çekirdek zarı yok olur. Metafaz II: Kromozomlar hücrenin ortasına dizilir. Anafaz II: Kardeş kromatitler ayrılır. Telofaz II: Dört haploit hücre oluşur.

G0 evresinde bulunan hücrelere örnek olarak şunlar verilebilir: sinir hücreleri; kas hücreleri; eritrositler (alyuvarlar). Ayrıca, yara iyileşmesi sırasında bazı epitel hücreleri geçici olarak G0 evresinden çıkabilir. G0 evresi, kalıcı veya geçici olabilir.