Gazel

"Sakın Terki Edebten" gazelindeki bazı kelimelerin anlamları: 1. Sakın: "Sakınma, içtinap, ihtirâz, tevakki". 2. Terk: "Bırakma, vazgeçme, boşama". 3. Edeb: "Terbiye, zarafet, hicap, edebiyat ilmi". 4. Kûy: "Mahalle, sokak". 5. Mahbûb: "Sevilen, sevgili, maşuk". 6. Makam: "Durulan yer, durak, mekân". 7. Nazargâh: "Bakış yeri, bakılan yer". 8. İlâhî: "İlahiyye, ulûhiyete mensup".

Taç beyit, hem kaside hem de gazel nazım biçimlerinde şairin mahlasının geçtiği beyit olarak tanımlanır. Kasidede taç beyit, genellikle dua bölümünden önceki beyitlerde yer alır. Gazelde ise taç beyit, son beyit olarak bulunur.

Musammat gazel, mısra ortalarında da kafiye yapılan gazel türüdür.

Gazel ve kaside nazım birimleri aynı değildir. Gazel, beyit nazım birimiyle yazılan, aşk, şarap, kadın gibi konuları işleyen bir nazım biçimidir. Kaside ise daha çok din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan şiirlerdir.

Aşıkane ve Rindîdane gazel, Divan şiirinde işlenen konulara göre ayrılan gazel türleridir. Aşıkane gazel, aşk duygusunun hissettirdiği mutluluk, acı, sevgili ve çekilen ıstırapların, kavuşma arzusunun dile getirildiği gazellere verilen isimdir. Rindîdane gazel ise yaşamaktan keyif alan, geçici yaşamın tüm olanaklarını değerlendirerek mutluluğu elde eden, toplumla dinin kurallarını çok fazla umursamayan, görece yüksek bir insanlık düzeyine ulaşmış; içki ile alakalı tüm düşünceleri ele alan gazel türünü ifade eder.

"Lâl ü Bal" ifadesi, Nedim'in bir gazelinde geçmektedir.

Gazel, halk edebiyatı özelliği değildir, çünkü divan edebiyatı nazım biçimlerinden biridir.

"Sanman bizi kim şîre-i engûr ile mestüz" şiiri, Bağdatlı Rûhî tarafından yazılmış bir tercî’-bent örneğidir. Bu şiirin özellikleri şunlardır: 1. Nazım Şekli: Şiir, gazel nazım şekliyle yazılmıştır. 2. Vezin: Aruz ölçüsüyle kaleme alınmıştır ve "feǾilātün feǾilātün feǾilātün feǾilün" vezni kullanılmıştır. 3. Konu: Şiirde, ilahi aşkla yaşanan manevi sarhoşluk ve bezm-i elest teması işlenmiştir. 4. Dil ve Üslup: Şiir, Osmanlı Türkçesiyle yazılmış olup, ağır ve süslü bir üsluba sahiptir.

Müstezad ve gazel beyit sayıları aynı değildir. Gazel, genellikle beş ile dokuz beyit arasında değişen bir nazım biçimidir. Müstezad ise bir gazelin her dizesine bir kıt'a dize eklenerek oluşturulan bir şiir biçimidir.

Fuzuli, gazel şiir türü ile meşhurdur.

Matla beyti, Divan edebiyatında bir şiirin ilk beyiti anlamına gelir.

Gazel, divan edebiyatı dönemine aittir.

Gazelin dört bölümü şunlardır: 1. Matla: Gazelin ilk beyti. 2. Makta: Gazelin son beyti. 3. Taç beyit: Şairin isminin ya da mahlasının geçtiği beyit. 4. Beytü'l gazel (Şah beyit): Gazelin en güzel beyti.

Gazel, Divan edebiyatında en çok kullanılan nazım biçimidir.

Ali Ağa Vahid, Sovyet Azerbaycan şiirinde Orta Çağ gazel tarzını yeniden tanıtan bir şair olarak bilinmektedir. Dolayısıyla, gazel akımına mensup olduğu söylenebilir.

Rübai ve gazel arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Dize Sayısı: Rübai dört dizeden oluşurken, gazel beş ile on beş beyit arasında değişir. 2. Konu: Gazeller aşk, kadın, şarap gibi bireysel konuları işlerken, kasideler din ve devlet büyüklerine övgü amacıyla yazılır. 3. Kafiye Düzeni: Gazellerin kafiye düzeni "aa/ba/ca/da..." şeklindedir, rübailerde ise "a a b a" şeklindedir. 4. Dil ve Üslup: Her iki nazım biçiminde de Arapça-Farsça kelime ve tamlamalarla yüklü ağır, sanatlı bir dil kullanılır, ancak rübailerde mahlas bulunmaz.

Gazeller, işledikleri konulara göre dört ana türe ayrılır: 1. Âşıkane Gazel: Aşktan duyulan mutluluk, acı ve kederi anlatan gazeller. 2. Rindâne Gazel: Dünya nimetlerine, şan ve şöhrete önem vermemeyi, yaşamaktan zevk alma felsefesini işleyen gazeller. 3. Şûhâne Gazel: Sevgiliyi ve aşkın zevklerini zarif ve çapkınca bir biçimde işleyen gazeller. 4. Hikemî Gazel: Ahlakla ilgili öğütler veren, özdeyiş niteliğindeki sözlerin ağır bastığı gazeller.

Gazel, Arap edebiyatında bir nazım şekli olarak değil, kasidelerin başında aşk ve sevgiliden söz eden bölümler olarak ortaya çıkmıştır. Daha sonra, şairlerin aşk, sevgili, şarap, bahar gibi coşkulu haller karşısındaki duygularını anlatan şiirler için gazel terimi kullanılmaya başlanmıştır. Bu şekilde, bağımsız bir şiir türü olarak yaygınlaşmıştır. Gazelin ortaya çıkışında, sosyal, kültürel ve siyasi nedenlerin etkili olduğu düşünülmektedir.

Hafız Şirazi, gazel şiir türü ile meşhurdur.

Fuzuli'nin "Merhem Koyup Onarma Sinemdeki Kanlu Dâğı" adlı gazeli, aşk ve sevgiliye duyulan özlem temalarını işler. Gazelde, sevgilinin aşkı hem dert hem de dermanın kendisi olarak tasvir edilir. Ayrıca, gazelde geçen "merhem koyup tedâvi etme" ifadesi, aşk yarasının aslında tedavi edilmemesi gerektiğini, çünkü aşkın varlığının kişiye güç verdiğini ve onu ayakta tuttuğunu ifade eder.