Ekosistem

AYT coğrafya sınavında en çok çıkan konular arasında Türkiye'de Ekonomi, Nüfus Politikaları, Ekosistemler ve Küresel Ticaret yer almaktadır. Türkiye'de Ekonomi: Sıkça sorulan bir konudur ve genellikle 2-4 soru arasında yer alır. Nüfus Politikaları: Her yıl düzenli olarak sorulan konular arasındadır. Ekosistemler: Hem AYT Coğrafya-1 hem de AYT Coğrafya-2 sınavında sıkça yer alır. Küresel Ticaret: Genellikle 1-2 soru arasında sorulur. AYT coğrafya sınavında ortalama 17 soru çıkmaktadır.

Biyolojik çeşitliliğin azalmasının başlıca nedenleri: Habitat tahribatı ve ormansızlaşma. İklim değişikliği. Kirlilik. Aşırı avlanma ve kaçak avcılık. Doğal kaynakların aşırı tüketimi. İstilacı türler. Genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO).

Vahşi doğanın yasaklanmasının birkaç nedeni vardır: Ekosistem dengesi: Vahşi hayvanların belirli alanlara girmesi, yerel türlerin neslinin tükenmesine ve toprak erozyonu ile habitat kaybına yol açabilir. İnsan sağlığı: Vahşi hayvanlar, insanlara hastalık bulaştırabilir ve hayvan saldırıları yaralanmalara neden olabilir. Tarım ve hayvancılık: Vahşi hayvanlar, tarım arazilerine zarar vererek ürün kaybına ve ekonomik kayba yol açabilir. Ayrıca, bazı bölgelerde vahşi doğanın korunması, biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilirliği ve doğal dengenin korunması amacıyla da yasaklar uygulanmaktadır.

Fillerin gizemli bir şekilde göç etmesinin nedeni bilinmemektedir. New York City Üniversitesi'nden araştırmacı Joshua Plotnik, bu durumun yemek, su, barınma gibi ihtiyaçlarla ilişkili olabileceğini düşünmektedir. Uzmanlar, fillerin yeni barınma alanları ve gıdaya daha kolay erişim arayışında olabileceğini belirtmektedir. Fillerin göç etmesinin diğer olası nedenleri arasında kaybolmuş olmaları veya maceraperest bir davranış sergilemeleri de bulunmaktadır.

Ağaç gövdesi önemlidir çünkü birçok kritik işlevi yerine getirir: Destek: Ağaçların dik durmasını sağlar. Taşıma: Su ve besin maddelerinin köklerden yapraklara taşınmasını sağlar. Depolama: Su ve besin maddelerini depolar. Koruma: Ağaçları dış etkenlere karşı korur. Ayrıca, ağaç gövdeleri kereste üretiminde kullanılır ve çeşitli hayvan türlerine yaşam alanı sağlar.

Kayalıkların doğrudan faydaları hakkında bilgi bulunamamıştır. Ancak, kayalık bölgelerde yetişen bazı bitkilerin sağlık açısından faydaları bilinmektedir. Bu bitkilerden bazıları şunlardır: Alıç: Kalp sağlığını iyileştirir ve bağışıklık sistemine destek olur. Yabani ıspanak: Demir ve C vitamini açısından zengindir, bağışıklık sistemini güçlendirir ve damar sağlığını korur. Kaya koruğu: C vitamini, A vitamini, E vitamini, magnezyum, kalsiyum, potasyum ve iyot içerir. Kekik ve adaçayı: Antioksidan kaynaklarıdır ve bağışıklık sistemini destekler. Ayrıca, kayaçlar ve mineraller inşaat malzemesi, tıbbi kullanım ve toprak verimliliği gibi çeşitli alanlarda fayda sağlar.

Arkeler, biyolojik ve ekonomik önemleri nedeniyle önemlidir. Biyolojik önemi: Ekstrem koşullarda yaşayabilme: Çok sıcak, çok soğuk ya da çok tuzlu ortamlarda hayatta kalabilirler. Madde döngüsü: Doğada karbon, azot ve sülfür gibi elementlerin döngüsünde rol oynarlar. Hastalık yapıcı etkileri: Bilinen hastalık yapıcı arkeleri yoktur. Sindirim sistemine katkıları: Karıncaların ve otobur canlıların sindirim sistemlerinde selüloz sindirimine yardımcı olurlar. Ekonomik önemi: Endüstriyel kullanım: Enzimleri, endüstride atık metallerin zehirli etkilerinin azaltılması, düşük kaliteli metallerin zenginleştirilmesi ve atık suların arıtılmasında kullanılır. Besin endüstrisi: Bazı çok tuzcul arkeler, salamura balık ve etlerin üzerinde yaşayarak besin endüstrisinde önemlidir. Biyoteknolojik kullanım: Zarları, lipozom sentezinde kullanılarak ilaç ve aşıların daha etkili hale getirilmesinde rol oynar.

Salep bitkisinin yasaklanmasının birkaç nedeni vardır: Aşırı toplama: Salep bitkisinin doğadan aşırı ve kontrolsüz toplanması, türün tükenme tehlikesiyle karşı karşıya kalmasına yol açmaktadır. Endemik tür olması: Salep, Türkiye’ye özgü endemik bir bitki türüdür ve bu nedenle çevre koruma yasaları kapsamında koruma altına alınmıştır. Uluslararası sözleşmeler: Salep orkidesi, 1975 yılında imzalanan "Nesli Tehlikede Olan Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme" (CITES) ile 183 ülkenin imzasıyla koruma altına alınmıştır. Salep üretimi, Tarım ve Orman Bakanlığı'ndan izin alınarak yasal bir şekilde yapılabilmektedir.

Mera, hayvanların otlatılması ve otundan yararlanılması için tahsis edilen veya kadimden beri bu amaçla kullanılan yerlerdir. Meralar, hayvancılık amacıyla kullanılır ve bu alanlarda beslenen hayvanların et ve süt kalitesi yüksektir.

Psödomaki bitki örtüsü, Akdeniz ikliminin hakim olduğu bölgelerde, makilerin tahrip olduğu yerlerde görülür. Türkiye'de psödomaki yayılışı şu bölgelerde gözlemlenir: Karadeniz Bölgesi'nin doğu kısmı; Marmara Bölgesi'nin güneyi; Ege Bölgesi'nin kuzeyi. Bu tahribat, insan faaliyetleri (orman yangınları, ağaç kesimi, tarım arazisi açma) veya doğal afetler (sel, heyelan) sonucu gerçekleşebilir.

And Dağları'nın önemli olmasının bazı nedenleri: Biyolojik çeşitlilik: And Dağları, dünya üzerindeki en önemli ekosistemlerden biridir ve birçok nadir ve endemik türün yaşam alanıdır. Çevresel önem: Farklı habitatları barındırması sayesinde iklim değişikliği gibi global tehditlere karşı koyabilecek benzersiz ekosistemler sunar. Kültürel miras: İnka İmparatorluğu gibi eski medeniyetlerin kalıntılarına ev sahipliği yapar ve bu nedenle tarihi ve kültürel açıdan büyük öneme sahiptir. Doğal kaynaklar: Altın, gümüş, bakır, kalay gibi değerli madenlerin bulunduğu geniş maden yataklarına sahiptir. Turistik değer: Machu Picchu gibi tarihi alanlar, turistler için popüler bir destinasyondur.

Sultan Sazlığı'nın önemli olmasının bazı nedenleri: Biyolojik çeşitlilik: Tatlı ve tuzlu su ekosistemlerini bir arada bulundurması nedeniyle zengin bir biyolojik çeşitliliğe sahiptir. Göçmen kuşlar için önem: Afrika ile Avrupa arasındaki iki ana göçmen kuş göç yolunun kesiştiği yerdir. Ekolojik denge: Yer altı suyunu şarj ve deşarj ederek, taşkınların yıkıcı etkisini azaltarak ve taban suyunu dengeleyerek bulunduğu bölgenin su rejimini düzenler. Koruma statüsü: 1994 yılında Ramsar Sözleşmesi ile koruma altına alınmıştır. Ekonomik değer: Sultan Sazlığı'nda yetişen kamış, bölge halkı için ekonomik bir değer taşır ve Türkiye'nin kamış ihtiyacının büyük bir kısmı buradan karşılanır.

Kokarca böceklerinin tehlikeli olmasının bazı nedenleri: Tarım ürünlerine zarar verme: Kahverengi kokarca böceği, günde 30 kilometreye kadar yol kat ederek, yapraklarını yediği ve suyunu emdiği bitkilere zarar verir. Ekonomik kayıp: Böcek, tarım alanlarında büyük maddi kayıplara yol açabilir. İnsanlarda rahatsızlık yaratma: Yaz mevsiminin sonunda, kışlamak için ev, depo gibi korunaklı alanlara girmesi, ev sahipleri için hijyen ve konfor açısından sıkıntılar yaratabilir. Toksik salgılar: Kokarca böceği kaynaklı kornea iltihabı vakası bildirilmiştir.

Bal arısı, farklı bağlamlarda çeşitli şeyleri temsil edebilir: Toplumsallık ve işbirliği: Bal arıları, toplumsal hayat yaşayan ve birlikte çalışan canlılardır. Doğaya katkı: Bal arıları, tozlaşma yoluyla dünyadaki tüm mahsullere büyük bir katkı sağlar. Vahiy ve ilham: Kur'an'da bal arısından bahsedilmesi, bu canlının Allah'ın sanatını ve ilhamını temsil ettiğini gösterir. Dayanıklılık ve uyum: Bal arıları, çevre şartlarına uyum sağlama ve zorlu koşullarda hayatta kalma yetenekleriyle dayanıklılık ve uyumu temsil edebilir.

Planktonun önemli olmasının bazı nedenleri: Oksijen üretimi. Karbon döngüsü. Besin zinciri. Ekolojik denge. İklim düzenlemesi. Ayrıca, planktonlar bazı sağlık takviyelerinin içeriğinde yer alır ve omega-3, antioksidanlar gibi çeşitli besinler içerir.

Huş ağacı, çeşitli sağlık faydaları sunar: Romatizma ve kas ağrılarına iyi gelir. Ödem söktürücü özelliği vardır. Kanı temizler ve idrar söktürücü etkisi bulunur. Cilt sağlığına olumlu etkiler yapar, sedef ve egzama gibi hastalıkların tedavisinde kullanılır. Solunum yollarına faydalıdır, anti-enflamatuar ve dekonjestan özellikleri sayesinde öksürük ve nefes darlığı gibi semptomları hafifletir. Bağışıklık sistemini güçlendirir. Stres ve depresyonu azaltabilir. Kalp ve damar hastalığı riskini düşürebilir. Huş ağacı genellikle çay haline getirilerek tüketilir. Herhangi bir sağlık sorunu için yeni bir tedaviye başlamadan önce bir sağlık uzmanına danışılması önerilir.

Lamas limonunun bazı faydaları: Zengin vitamin içeriği: Yüksek miktarda C vitamini içerir, bu da bağışıklık sistemini güçlendirir ve vücutta serbest radikallere karşı koruma sağlar. Sindirim sağlığı: Lif içeriği sayesinde sindirim sisteminin düzenli çalışmasına katkıda bulunur ve asidik yapısı ile sindirim enzimlerinin aktivitesini artırarak sindirimi kolaylaştırır. Cilt sağlığı: Antioksidan özellikleri sayesinde cilt sağlığını destekler, kolajen üretimini artırarak cildin elastikiyetini korumaya yardımcı olur. Enerji artışı: Doğal şekerler içerir, bu da enerji seviyelerini artırmaya yardımcı olabilir. Kilo kontrolü: Düşük kalorili bir meyve olup, metabolizmayı hızlandırıcı etkisi sayesinde kilo kontrolüne katkıda bulunabilir. Lamas limonunun aşırı tüketimi alerjik reaksiyonlar, diş sağlığı sorunları ve mide rahatsızlıklarına yol açabilir.

Toprak oluşumunu etkileyen beş temel faktör: 1. Ana materyal (ana kaya). 2. İklim. 3. Topoğrafya. 4. Organizmalar. 5. Zaman.

Eşek arısı, farklı bağlamlarda çeşitli sembolizmlerle ilişkilendirilebilir: Ekosistemdeki Rolü: Eşek arıları, ekosistemde önemli bir yere sahiptir; böcek ve örümceklerle beslenerek doğal bir haşere kontrolcüsü görevi görürler. Saldırganlık ve Savunma: Eşek arıları, saldırgan yapıları ve sokma yetenekleriyle, savunmacılığı ve koruyuculığı sembolize edebilirler. Mitolojik ve Sembolik Referanslar: Bediüzzaman, eşek arılarını "mızraklı sinek eşkiyaları" olarak adlandırmış ve insanların aşırı hırs ve şöhret düşkünlüğünü dizginleyen bir unsur olarak görmüştür. Ancak, eşek arılarının neyi temsil ettiği konusunda kesin bir görüş birliği yoktur ve bu sembolizm kültürel veya bireysel yorumlara göre değişebilir.

The Beach filminin çekildiği Tayland'daki Maya Koyu, "The Beach" (Kumsal) filmiyle ünlendikten sonra, çok sayıda turistin neden olduğu ekolojik zarardan ötürü süresiz kapatıldı. Yetkililer, her gün gelen binlerce ziyaretçinin verdiği tahribatın artmasına bağlı olarak, 1 Haziran 2018'de 4 aylığına askıya alınan koydaki turizm yasağının, ekosistem normale dönene kadar devam edeceğini duyurdu. Kapatılmadan önce körfezi günde 5 bin kişi ziyaret ediyordu ve bu nedenle mercan kayalıklarının çoğu yok olmuştu.