Ekler

Özel isimlere gelen ekler kesme işareti ile ayrılır. Örnekler: Kurtuluş Savaşı’nı; Atatürk’üm; Türkiye’mizin; Fatih Sultan Mehmet’e; Muhibbi’nin; Gül Baba’ya; Sultan Ana’nın; Mehmet Emin Yurdakul’dan; Kâzım Karabekir’i; Yunus Emre’yi. Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz. Örnekler: Türklük; Türkleşmek; Türkçü; Türkçülük; Türkçe; Müslümanlık; Hristiyanlık; Avrupalı; Avrupalılaşmak; Aydınlı.

"-ce" eki, Türkçede eşitlik, benzerlik, birliktelik gibi anlamlar katar. Bu ek, farklı görevlerde kullanılabilir: "Gibi, benzer şekilde" anlamı katar. "Göre" anlamı katar. "Birliktelik, beraberlik" anlamı katar. Miktarları vurgulamak için çoğul eki ile birlikte kullanılır. Ayrıca, "-ce" eki, isimden isim yapan yapım eki olarak da kullanılabilir.

Ek fiiller, genellikle isim veya isim soylu sözcüklere eklenerek onların kip ve kişi eki almalarını sağlar ve bu sözcüklerin cümlede yüklem olarak kullanılabilmesini mümkün kılar. Ek fiilin bulunabileceği durumlar: İsim cümleleri: Ek fiil, isimlere eklenerek onların kip ve kişi eki almalarını sağlar. Fiil cümleleri: Basit zamanlı fiiller, ek fiil alarak birleşik zamanlı fiil haline gelir. Ek fiilin dört kipi: 1. Görülen (bilinen) geçmiş zaman: "-di". 2. Duyulan (öğrenilen) geçmiş zaman: "-miş". 3. Geniş zaman: "-dir". 4. Şart: "-se". Ek fiilin olumsuzu "değil" edatıyla, sorusu ise "mi" edatıyla yapılır.

"Çı" kelimesi farklı dillerde farklı anlamlara gelebilir: Geleneksel Çin düşünce akımları ve tıbbında "çi" (qi), mevcut olan her şeyde yer alan etken veya edilgen haldeki enerjiye denir. Tatarca'da "çi" genellikle "ne" anlamına gelen bir soru kelimesi olarak kullanılır. Kürtçe'de "çi" "ne oldu" veya "ne" anlamına gelir. Moğolca'da "+ci-" eki, bir kelimenin türetilmesini ifade eder. Ayrıca, "ci" harfi İngilizce'de "dji" olarak okunur.

İsmin hâl eklerini ayırt etmek için şu yöntemler kullanılabilir: Yalın hâl: Eki yoktur. Belirtme hâli: "-i", "-ı", "-u", "-ü" eklerini alır. Yönelme hâli: "-e" veya "-a" eki alır. Bulunma hâli: "-de", "-da", "-te", "-ta" eklerini alır. Ayrılma hâli: "-den", "-dan", "-ten", "-tan" eklerini alır.

Türkçe'de dört çeşit kelime türetme eki bulunmaktadır: 1. İsimden isim yapma ekleri. 2. İsimden fiil yapma ekleri. 3. Fiilden isim yapma ekleri. 4. Fiilden fiil yapma ekleri. Bu eklerin her bir çeşidi birçok ek içerir ve kullanım sıklığı az olan ekler tabloda yer almamaktadır.

Redifte hem eklere hem de kelimelere bakılır. Ekler: Redif, mısra sonlarında, görevleri aynı olan eklerin tekrarlanmasıyla oluşur. Kelimeler: Aynı anlamdaki kelimelerin tekrarlanmasıyla da redif oluşabilir. Ayrıca, rediften hemen önce ek halinde redif de bulunabilir; bu durumda peş peşe iki farklı tür redif gelebilir.

İsimden sıfat yapan bazı ekler: +lIk; +cI; +ç; +sIz; +ki; +ce; +men; +rek; +si; +siz. Ayrıca, ilgi zamiri olan -ki eki de isimden sıfat türetir; örneğin, "yarınki maç".

"Akıl" ve "yığın" kelimelerine ait bir ek bulunmamaktadır. Akıl, doğruyu yanlışı değerlendirme kabiliyeti, anlama ve kavrama yetisi, hafıza ve sorumluluk alma gibi geniş bir yelpazede kullanılan bir kavramdır. Yığın ise, bilgi işlem mimarilerinde verilerin son giren ilk çıkar yöntemiyle eklendiği veya kaldırıldığı bellek bölgesidir.

Türkmen Türkçesinde çok sayıda ek bulunmaktadır. İşte bazı ek türleri ve örnekleri: İsimden isim yapan ekler: "-Aç, -AgAn/-gAn, -Ak/-k". Fiilden isim yapan ekler: "-AlA-/-lA-, -AklA-/-klA-". Fiilden fiil yapan ekler: "-AlI, -man/ -män". Çatı ekleri: "+A-, +Al-/+l-, +Ar-/+r-". Zarf-fiil ekleri: "-A / -ý, -y/ -i, -U; -Xp, -agada/ -ägede". Şahıs ekleri: Tekil ve çoğul olarak birinci, ikinci ve üçüncü şahıs ekleri bulunur. Bu eklerin tam sayısı belirlenememiştir, ancak Türkmen Türkçesi gramerinde birçok ek türü ve örneği mevcuttur.

Ayrılma (Çıkma) Durumu Ekine Örnekler: Yer bildiren kelimeler: Sinemadan çıktıktan sonra bir şeyler içmek için pastaneye oturduk. Zamirler: Benden duymuş olma ama tüm mahalle sizin hakkınızda konuşuyor. Dolaylı tümleçler: Zavallı yavrucak, üzüntüden ve stresten bir ayda iğne ipliğe döndü. Bulunma Durumu Ekine Örnekler: Yer bildirme: Okulda bekliyor. Soru: Nerede? - Babam-da hiç para yoktu. Dolaylı tümleç: Dün kitaplarım Elif’te kalmış. Ayrılma durumu eki "-den, -dan, -ten, -tan" şeklinde, bulunma durumu eki ise "-de, -da, -te, -ta" şeklinde yazılır.

İngilizce türetme eklerinden bazıları şunlardır: Ön ekler (prefix): co- (ile, beraber, birlikte); contra- (karşı, zıt); de- (karşıt, ters); dis- (olmayan, yok eden); il- (olumsuz, karşıt anlam); inter- (arası, arasında); mis- (yanlış olan, hatalı); multi- (çoğul, birden çok); non- (olmayan, dışında kalan); out- (dahası, fazlası). Son ekler (suffix): -er (meslek ismi yapar); -ian (meslek ismi yapar); -ment (fiilden isim yapar); -ism (düşünce akımlarını belirtir); -ist (düşünce akımlarına tabi olan kişileri tanımlar); -less (isimden sıfat yapar, olumsuz anlam katar); -ous, -eous, -ious (isimden sıfat yapar); -y (isimden sıfat yapar).

Eski Anadolu Türkçesinde iki ek kullanımı, genellikle şahıs zamiri kökenli ekler ve iyelik menşeli ekler gibi farklı gruplara ait eklerin bir arada kullanılmasıyla gerçekleşir. Örneğin, geniş zaman çekiminde 1. tekil şahıs için "-ArAm" ve "-Xr/-Ar" ekleri kullanılır. Bazı örnekler: Geniş zaman: "dilerem, ḳorḳaram, baḳaram, görürem". Gelecek zaman: "bil-iser-vem (ben bileceğim), bil-iser-sin (sen bileceksin)". İyelik menşeli ekler ise genellikle görülen geçmiş zaman ve şart kiplerinde kullanılır. Örnek: Görülen geçmiş zaman: "tap-du-m (ben taptım), tap-du-ñ (sen taptın)". Bu eklerin kullanımı, dönemin dil kurallarına ve cümlenin yapısına göre değişiklik gösterebilir.

Eski Anadolu Türkçesinde +lu eki, isimden isim yapan bir ek olarak, eklendiği kelimenin anlamını değiştirmeden yalnızca sahip olma veya bulundurma bildirir. Ayrıca, ekin kelimeye kattığı anlamlar, ünlüsü ve üzerine aldığı ekler, kelime gruplarında kullanımı ve +sUz ekiyle mukayesesi de değerlendirilmiştir.

Evet, "-ma" eki fiilden isim yapan ektir. Bu ek, fiillere gelerek kalıcı isimler oluşturur. Ayrıca, "-ma" eki fiillere geldiğinde isim-fiil (mastar) de oluşturur. Ancak, son yıllarda yapılan bazı çalışmalarda eklerin yapım eki veya çekim eki olarak sınıflandırılması yerine daha farklı sınıflandırmalara tabi tutulması gerektiği düşünülmektedir.

Evet, "lik" eki yapım ekidir. Yapım ekleri, isim veya fiil kök ve gövdelerinden yeni kelimeler türeten eklerdir.

Bulunma hâli eki olan "-de" ekinin bitişik yazıldığı cümlelere bazı örnekler: "Saatim arabada kaldı". "Benim kargom sende mi?". "Param Ahmet’te kaldı". "Uzun süre haber alamayınca aklımda sende kaldı". "Kitabın birkaç gün bende kalabilir mi?". Bağlaç olan "-de" ekinin ise her zaman ayrı yazıldığı unutulmamalıdır. Örnekler: "Sen de bizimle kampa gelmeyi düşünüyor musun?". "Ne onda ne de bende yaşama sevinci kaldı". "Mutlu olurum sanıyordum ama burada da huzur bulamadım".

Tarz eylem, bir cümledeki eylemin anlamını beceri, olasılık, ihtimal veya zorunluluk yönünden değiştiren eylemlerdir. Bazı tarz eylemler ve anlamları: wollen: istemek, talep etmek, arzu etmek. mögen: istemek, arzu etmek, beğenmek. müssen: yapmak zorunda olmak. sollen: yapması istenilmek, icap etmek. können: muktedir olmak, yapabilmek. dürfen: yapmaya izinli olmak, cesaret etmek. Ayrıca, Türkçede tarz, belirteçler, ses efektleri ve devinim eylemlerinin kavramsal yapısı ile anlatılır.

Hayır, -ler eki yapım eki değildir. -ler eki, isimlerin sayı bakımından birden çok olduğunu belirten çoğul ekidir. Yapım ekleri ise sözcüklere gelerek onlardan yeni sözcükler türeten eklerdir.

Dan ekinin yapım eki olup olmadığını anlamak için şu adımlar izlenebilir: 1. Kelimenin köküne bakılır. 2. Eklenen ekin kelimenin anlamını değiştirip değiştirmediğine bakılır. Eğer ek, kelimenin anlamını değiştiriyorsa yapım ekidir; değiştirmiyorsa çekim ekidir. Örneğin, "ev-den" kelimesinde "-den" eki, "ev" köküne eklenmiş ve kelimenin anlamını "evden" olacak şekilde değiştirmiştir. Diğer bir örnek olarak, "okul-dan" kelimesinde de "-dan" eki, "okul" köküne eklenmiş ve kelimenin anlamını "okuldan" olacak şekilde değiştirmiştir. Ancak, "-den" eki bazen sıfat yapan ek olarak da kullanılabilir ve bu durumda yapım eki olarak kabul edilir. Türkçede "-den" eki hem yapım eki hem de çekim eki olarak kullanılabilir; bu nedenle, bağlamın dikkate alınması önemlidir.