Ekler

Geniş zaman ekleri, fiilin her zaman gerçekleştiğini ve çıkacağını ifade eder. Fiil cümlelerinde: Olumlu geniş zaman ekleri: -r, -ir, -er. Olumsuz geniş zaman ekleri: -me, -z (1. şahıslar hariç). İsim cümlelerinde: Geniş zaman eki: -dir. Örnekler: Olumlu: "Akşamları kitap okurum". Olumsuz: "Ben çalışmıyorum". İsim cümlesi: "Bu çiçekler çok güzel(dir)".

Dolaylı tümleç, -e, -de, -den eklerini alır. "-e" eki, yönelme anlamını ifade eder. "-de" eki, bulunma anlamını ifade eder. "-den" eki, ayrılma (uzaklaşma) anlamını ifade eder. Bu ekleri alan sözcükler, cümlede zaman veya durum bildirirse zarf tümleci olur.

En çok kullanılan yapım eklerinden bazıları şunlardır: İsimden isim yapan ekler: -ci: göz-cü, sanat-çı, yol-cu, simit-çi. -lik: şeker-lik, kömür-lük, göz-lük, kulak-lık, dost-luk. -li: köylü, nişanlı, renkli, mavili, bilgili, görgülü. -siz: evsiz, huysuz, akılsız, işsiz, parasız. -sal: kumsal, evrensel. Fiilden isim yapan ekler: -ecek: giy-ecek, yak-acak, aç-acak, iç-ecek. -ak: yat-ak, kaç-ak, dur-ak. -gan: çalışkan, unutkan, çekingen. -gıç: bilgiç, dalgıç, başlangıç. -ik: kesik, açık, göçük, kırık. Küçültme ekleri: -cık: bademcik, arpacık, biricik, kitapçık. -ca: derin-ce, büyük-çe, geniş-çe. Bu ekler, sözcüklere yeni anlamlar kazandırarak yeni kelimeler türetir.

En çok kullanılan yapım eklerinden bazıları şunlardır: İsimden isim yapan ekler: -ci: göz-cü, sanat-çı, yol-cu, simit-çi. -lik: şeker-lik, kömür-lük, göz-lük, kulak-lık, dost-luk. -li: köylü, nişanlı, renkli, mavili, bilgili, görgülü. -siz: evsiz, huysuz, akılsız, işsiz, parasız. -sal: kumsal, evrensel. Fiilden isim yapan ekler: -ecek: giy-ecek, yak-acak, aç-acak, iç-ecek. -ak: yat-ak, kaç-ak, dur-ak. -gan: çalışkan, unutkan, çekingen. -gıç: bilgiç, dalgıç, başlangıç. -ik: kesik, açık, göçük, kırık. Küçültme ekleri: -cık: bademcik, arpacık, biricik, kitapçık. -ca: derin-ce, büyük-çe, geniş-çe. Bu ekler, sözcüklere yeni anlamlar kazandırarak yeni kelimeler türetir.

Sıfat-fiil ekleri şunlardır: -an, -en; -ası, -esi; -mez, -maz; -ar, -er, -ır, -ir, -r; -dık, -dik, -duk, -dük; -ecek, -acak; -mış, -miş, -muş, -müş. Örnekler: "Çalışan" (çalışan öğrenci); "Yaralanan" (yaralanan yolcular); "Gelecek" (gelecek günler); "Sararmış" (sararmış yapraklar).

Eklerin kreması için gerekli malzemeler: 2 su bardağı süt; 2 yemek kaşığı un; 2 yumurta sarısı; 4 yemek kaşığı şeker; 1 paket vanilin; 1 paket vanilyalı toz krema veya krem şanti. Yapılışı: 1. Tencereye 2 su bardağı sütü ekleyin ve kısık ateşte pişirin. 2. Bir kaba 2 yumurta sarısı kırın, 4 yemek kaşığı şeker ekleyin ve beyazlayana kadar çırpın. 3. Vanilya ve unu ekleyin, katılaşacaktır, korkmayın. 4. Kaynar sütten 1-2 yemek kaşığı katılaşan hamurun içine dökün ve hazırlanan hamuru sütün içine boşaltın. 5. Katılaşana kadar çırpın, altını kapatın ve içine 1 paket vanilyalı toz krema dökün, karıştırın. Krema, bir gün önceden hazırlanıp buzdolabında dinlendirilirse daha kıvamlı ve lezzetli olur.

Durum ekleri, aynı zamanda hal ekleri olarak da bilinir ve isimlerin veya zamirlerin cümledeki görevlerini belirtmek veya nitelemek amacıyla kullanılan eklerdir. Türkçede dört ana durum eki vardır: 1. Belirtme durum eki: -ı, -i, -u, -ü. 2. Yönelme durum eki: -e, -a. 3. Kalma (bulunma) durum eki: -de, -da. 4. Ayrılma (çıkma) durum eki: -den, -dan. Örnekler: Belirtme durum eki: "Arabayı bu sene aldım". Yönelme durum eki: "Senin ona yardım etmen mümkün değil". Kalma durum eki: "Saat beşte burada buluşalım". Ayrılma durum eki: "Bizden aldınız kitapları artık geri vermelisiniz".

Hal ekleri, isimlerin cümle içerisinde yüklendikleri görev ve anlamlarını belirleyen eklerdir. Türkçede beş farklı hal eki vardır: 1. Yalın hali: İsimlerin hal eki almamış hâlidir. 2. Belirtme veya yükleme hali: -ı, -i, -u, -ü ekleriyle yapılır. 3. Yönelme hali: -a, -e ekleriyle yapılır. 4. Bulunma hali: -de, -da, -te, -ta ekleriyle yapılır. 5. Ayrılma hali: -den, -dan ekleriyle yapılır. Hal ekleri, çekim ekleri grubuna girer ve isimlere eklenerek cümledeki anlamlarını belirler.

-ce ve -ca ekleri, Türkçe'de eşitlik hali eki olarak kullanılır ve çeşitli anlamlar katar: Benzerlik anlamı: "Çocukça davranışları vardı" veya "insanca hareket etmeliyiz" gibi cümlelerde olduğu gibi. Yüklem yapma: "Onun davranışları çok zaman delicedir" cümlesindeki gibi. Bakımında veya yönüyle anlamı: "O sizden kiloca biraz daha düşük" örneğinde olduğu gibi. Göre anlamı: "Sence bu yaptığın doğru mu?" cümlesindeki gibi. Çokluk veya abartma anlamı: "Evinde yüzlerce kitabı var" örneğinde olduğu gibi. Zaman anlamı: "Bu okulda yıllarca çalıştım" cümlesindeki gibi. Birliktelik anlamı: "Bu kararı sınıfça aldık" örneğinde olduğu gibi.

Hâl (durum) ekleri, Türkçede beş farklı çeşide ayrılır: 1. Yalın hâli. 2. Belirtme veya yükleme hâli. 3. Yönelme hâli. 4. Bulunma hâli. 5. Ayrılma hâli. Ayrıca, eşitlik hâli, vasıta hâli ve ilgi hâli (tamlayan hâli) gibi eklerle birlikte hâl eklerinin sayısı sekiz ana başlığa çıkar.

Fiilimsilere gelen ekler, fiilimsinin türüne göre farklılık gösterir: İsim-fiil (mastar) ekleri: -ma, -ış, -mak. Sıfat-fiil (ortaç) ekleri: -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş. Zarf-fiil (ulaç) ekleri: -ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e...-e, -r...-maz, -casına, -meksizin, -dığında. Fiilimsiler, fiillere getirilen bu ekler sayesinde isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılabilirler.

Durum eklerinin ayırt edilmesi için şu özellikler kullanılabilir: Belirtme eki: Kelimeye "-ı, -i, -u, -ü" ekleri getirilerek yapılır. Yönelme eki: Kelimeye "-e, -a" ekleri getirilerek yapılır. Bulunma eki: Kelimeye "-de, -da" ekleri getirilerek yapılır. Ayrılma eki: Kelimeye "-den, -dan" ekleri getirilerek yapılır. Durum ekleri, cümledeki görevlerine göre farklı sorularla da ayırt edilebilir: Belirtme eki: Yükleme "neyi, kimi" soruları sorulur. Yönelme eki: Yüklemeye "neye, kime, nereye" soruları sorulur. Bulunma eki: "Kimde, nede, nerede" sorularına cevap verir. Ayrılma eki: "Çıkma, ayrılma, uzaklaşma" bildirir. Durum ekleri hakkında daha fazla bilgi için aşağıdaki kaynaklar kullanılabilir: hurriyet.com.tr; milliyet.com.tr; turkedebiyati.org.

Bağlaç olan "da" ile ek olan "-da" şu şekilde ayırt edilir: Bağlaç olan "da", cümle içerisinde ayrı yazılır ve cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bir bozulma olmaz. Ek olan "-da", geldiği kelimeyle bitişik yazılır ve cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bozulma olur. Ayrıca, özel isimlerde "-de -da" ekleri kesme işaretiyle ayrılır.

-ler / -lar eki, Türkçede çokluk eki olarak kullanılır ve kelimelerin sayı bakımından birden çok olduğunu belirtir. Bu ek, farklı anlamlar da ifade edebilir: Aile anlamı: "Yarın Ahmetlere gideceğiz". Benzerleri anlamı: "Bu millet nice Fatih’ler, Kemal’ler yetiştirecektir". Abartma anlamı: "Çalışmak için ta Almanya’lara gitti". Saygı veya alay anlamı: "Savcı beyler şimdi konuşmasını gerçekleştirecek". Yaklaşık anlamı: "Beş yaşlarında bir çocuğu var". Özel isimlere gelen -ler / -lar ekleri kesme işareti ile ayrılmaz, birleşik olarak yazılır.

İyelik eki ile tamlanan ekinin nasıl ayırt edilebileceğine dair bazı bilgiler şu şekildedir: Tamlanan eki, belirtili isim tamlamalarında ikinci kelimeye getirilen ektir. İyelik eki, isimlerin ve isim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların sahiplerini, ait oldukları kişileri belirtir. Örnekler: "Arabanın kaportası". "Çantanın gözü". "Sonumuzun böyle olacağını hiç düşünmemiştim". "Sorularına doğru cevap veremediğim için üzgünüm". Ayırt etme yöntemi olarak şu adımlar izlenebilir: 1. Kelime yapısını analiz etme: Bir kelime yapısında tamlayan ve tamlanan olup olmadığını belirleyin. 2. Eklerin işlevlerini inceleme: Tamlayan ekinin ilgi durumuna girdiğini, tamlanan ekinin ise aitlik bildirdiğini kontrol edin. 3. Zamir kullanımı: İyelik eklerini, ismin başına "benim, senin, onun, bizim, sizin, onların" gibi zamirler getirerek test edin. Daha fazla bilgi ve örnek için aşağıdaki kaynaklara başvurulabilir: turkoloji.cu.edu.tr; hurriyet.com.tr; turkedebiyati.org.

İyelik eki ve aitlik eki arasındaki fark şu şekilde ayırt edilebilir: İyelik eki, adlara gelerek onlara aitlik anlamı katar ve onların neye, kime ait olduğunu belirtir. Aitlik eki, isim tamlamalarında tamlanana gelen ektir. Örnekler: İyelik eki: "kalem-im" (benim kalemim), "anne-m" (annem). Aitlik eki: "okul-un" (okulun), "cam-ın" (canın). Ayrıca, iyelik ekleri şahıslara göre farklı olarak çekimlenir.

-A eki, Türkçede farklı bağlamlarda çeşitli eklerin bir parçası olarak kullanılabilir: İsimden fiil yapma eki. Durum (hâl) eki. Eşitlik eki. Ayrıca, fiil kök veya gövdesine geldiğinde, söz konusu olan işin dileğe ve şarta bağlı olduğunu bildiren istek kipi eki olarak da kullanılır.

İyelik ekleri, isimlere ve isim görevinde kullanılan sözcüklere eklenerek kime veya neye ait olduğunu bildiren eklerdir. Türkçede iyelik ekleri şunlardır: Birinci tekil şahıs: -m (örneğin, ev-im). İkinci tekil şahıs: -n (örneğin, ev-in). Üçüncü tekil şahıs: -i (örneğin, ev-i). Birinci çoğul şahıs: -miz (örneğin, ev-imiz). İkinci çoğul şahıs: -niz (örneğin, ev-iniz). Üçüncü çoğul şahıs: -leri (örneğin, ev-leri). Bu ekler, ses uyumlarına uyacak şekilde diğer dar ünlüler (ı, u, ü) kullanılarak da oluşturulabilirler.

-a ve -e eklerinin nasıl ayırt edilebileceğine dair bilgi bulunamadı. Ancak, durum ekleri hakkında bilgi verilebilir. Durum ekleri, dört ana başlık altında toplanır: Yönelme ekleri: -e ve -a. Belirtme ekleri: -ı ve -i. Ayrılma ekleri: -den ve -dan. Konum ekleri: -de ve -da. Durum eki almış kelimeler, cümlelerde belirli nesne, dolaylı nesne ve zarf nesnesi olarak kullanılır. Ayrıca, istek kipi ekleri -a ve -e olarak geçer.

Şahıs ekleri ve iyelik eklerini ayırt etmek için şu yöntemler kullanılabilir: İyelik ekleri, isimlerin ve isim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların sahiplerini, ait oldukları kişileri belirtir. Şahıs ekleri, fiil kiplerine veya ek-fiillere eklenerek işin veya oluşun kim tarafından gerçekleştirildiğini belirtir. Ayrıca, "-i" ekini alan bir sözcüğün başına "onun" getirildiğinde, cümle anlamlı oluyorsa bu ek iyelik ekidir; anlamsız oluyorsa belirtme hali ekidir. Örnek: "Onun" kitabı kaybolmuş. "Onun" kitabı versene. İlk cümlede "kitap" kelimesindeki "-i" eki anlamlı bir ifade oluşturduğu için iyelik ekidir; ikinci cümlede ise anlamsız bir ifade oluşturduğu için belirtme hali ekidir.