DavranışBozuklukları

En tehlikeli davranış bozukluğu olarak değerlendirilebilecek bir bozukluk yoktur, çünkü her davranış bozukluğunun potansiyel olarak ciddi sonuçları olabilir ve bireyin yanı sıra toplumu da etkileyebilir. Bazı tehlikeli davranış bozuklukları: Antisosyal kişilik bozukluğu. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB). Şizofreni. Davranış bozukluklarının teşhisi ve tedavisi için bir uzmana başvurulması önerilir.

İmpulsif kişilik bozukluğu, genellikle borderline kişilik bozukluğu (BKB) kapsamında değerlendirilen ve kişinin dürtülerini kontrol etmede zorluk yaşadığı bir durumdur. İmpulsif kişilik bozukluğunun bazı belirtileri: Riskli davranışlar: Güvenli olmayan cinsel ilişkiler, madde kullanımı, sarhoşken araç kullanma gibi. Agresif davranışlar: Bağırma, kavga etme, eşya kırma gibi. Kendine zarar verme veya intihar düşünceleri: Kesme, yanık oluşturma gibi eylemler veya intihar girişimleri. Yüksek duygusal reaktivite: Sık sık duygusal dalgalanmalar yaşama. Kararsızlık: Sık sık iş değiştirme veya romantik ilişkileri başlatma ve bitirme. İmpulsif davranışlar, yalnızca bir tanı değil, genellikle bir zihinsel sağlık durumunun belirtisi olarak değerlendirilir. Kişilik bozukluklarının teşhisi için bir psikiyatriste başvurulması önerilir.

Davranış bozukluğu olan çocuklara aşağıdaki tanılar konulabilir: Karşıt Olma (Karşı Gelme) Bozukluğu. Davranım Bozukluğu. Tanı, çocuğun davranışlarının süresi, sıklığı ve şiddeti göz önüne alınarak kapsamlı bir değerlendirme ile konur. Doğru tanı ve tedavi için bir çocuk psikoloğu veya psikiyatristine başvurulması önerilir.

Psikiyatride karakter değişiminin nedenleri arasında şunlar yer alabilir: Yaşlanma ve nöroplastisite: Yaş ilerledikçe beynin değişim kapasitesi azalır, bu da yeni durumlara uyum sağlama ve psikolojik değişikliklere yanıt verme yeteneğini etkileyebilir. Yaşam deneyimleri: Boşanma, iş değişiklikleri, işsizlik veya kayıp gibi yaralayıcı yaşam deneyimleri, kişinin dünyayı ve kendisini algılama biçiminde köklü farklılıklara yol açabilir. Hastalıklar: Alzheimer, Parkinson, Huntington, multipl skleroz, tiroid hastalıkları, beyin tümörü, inme ve beyin travması gibi durumlar kişilik değişikliklerine neden olabilir. Kişilik bozuklukları: Paranoid, şizoid, şizotipal, antisosyal, borderline, histriyonik ve narsisistik kişilik bozuklukları gibi durumlar, bireyin karakterinde belirgin değişikliklere yol açabilir. Manipülasyon: Psikolojik manipülasyon, bir kişinin kendi çıkarları doğrultusunda başkalarının düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını gizlice etkilemeye çalışması, karakter değişimine neden olabilir. Karakter değişiminin nedeni kesin olarak belirlenebilmesi için bir psikiyatriste başvurulması önerilir.

Çocuklarda davranış bozuklukları, DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) kılavuzuna göre teşhis edilir. DSM-5, davranış bozukluklarını "sınırlı sosyal duyguları olan" ve "olmayan" olarak iki kategoriye ayırır. Davranış bozukluğu tanısı için, çocukların önceki yıl en az üç, son altı ayda ise en az bir semptom sergilemesi gerekir.

Dudak yeme ve ısırma, aşağıdaki hastalıkların belirtisi olabilir: Stres ve anksiyete. Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB). Trikotillomani (saç yolma hastalığı). Böbrek hastalıkları. İlaç kullanımı. Dudak yeme alışkanlığının bir hastalık olarak kabul edilip edilmeyeceği, alışkanlığın şiddetine ve kişinin günlük yaşamına etkisine bağlıdır. Dudak yeme alışkanlığı kontrol edilemiyorsa, bir uzmana danışmak önemlidir.

Duygu ve davranış bozukluğu olan çocuklar, yaşına uygun olmayan, sosyal ve kültürel normlardan farklı duygusal tepki ve davranışlar gösteren bireylerdir. Bu çocukların bazı özellikleri: Kişisel ilişkilerde başarısızlık. Antisosyal davranışlar. Duygusal sorunlar. Akademik zorluklar. Duygu ve davranış bozukluklarının nedenleri arasında biyolojik etmenler, çevre faktörleri, genetik ve travmatik deneyimler yer alabilir. Bu çocukların profesyonel tedavi görmeleri önemlidir.

İstifçiliğin bazı belirtileri: Eşyalardan kurtulmada zorluk: Gerçek değerlerinden bağımsız olarak, eşyaları atma veya bırakma konusunda zorluk yaşama. Eşyalara aşırı bağlanma: Eşyaları saklama ihtiyacı ve bunlar atıldığı takdirde rahatsızlık hissetme. Dağınıklık: Eşya biriktirme davranışı nedeniyle yaşam alanının giderek daha fazla dolması. Kaygı: Eşyaların kaybı durumunda aşırı tepki gösterme. Sosyal izolasyon: Ev durumunu gizlemek için sosyal çevreden uzaklaşma. Günlük yaşamda zorluklar: Aranan eşyaların bulunamaması, temizliğin zorlaşması gibi durumlar. Bu belirtilerin gözlemlenmesi durumunda, bir uzmana danışılması önerilir.

Karşıt tepki geliştirme, belirli bir kişilik bozukluğuna özgü bir durum değildir. Bu savunma mekanizması, hem çocuklukta hem de yetişkinlikte çeşitli durumlarda ortaya çıkabilir. Örnekler: Çocukluk: Çocuğun düşse veya yaralansa bile oyuna devam etmesi ve ağlamaması. Yetişkinlikte: Bir kişinin öfkelenmeyen, sürekli sakin ve tepki göstermeyen bir tutumda olması. Karşıt olma-karşı gelme bozukluğu gibi davranış bozukluklarında da bu mekanizma görülebilir. Daha fazla bilgi için bir uzmana danışılması önerilir.

Aşırı konuşma hastalığı, "kompulsif konuşma" veya "konuşma bağımlılığı" olarak adlandırılır. Kompulsif konuşma hastalığının belirlenmesinde kullanılan iki ana etken: 1. Kişi, yalnızca karşısındaki konuşmaya başladığında susar; bunun haricinde hiç susmaz veya çok az susar. 2. Sosyal bir grup içindeki insanlar, belirli bir kişinin konuşma miktarını bir problem olarak görür. Bu iki şart bir araya geldiğinde, kişide kompulsif konuşma bozukluğu olduğu söylenebilir. Ayrıca, hipomani yaşayan bireylerde de normalden fazla konuşma durumu görülebilir. Aşırı konuşma hastalığı, bir tür psikolojik bozukluk olarak kabul edilir ve bu tür durumlarla karşılaşan kişilerin bir uzmana başvurması önerilir.

İmpulsif davranış bozukluğu, istenmeyen dürtülerin kontrol edilememesi ve bu dürtülere karşı koymada güçlük çekme durumudur. İmpulsif davranış bozukluğunun bazı belirtileri: kendini frenleme güçlüğü; ani öfke patlamaları; riskli davranışlar sergileme; sorumsuzca para harcama. İmpulsif davranış bozukluklarının bazı türleri: Aralıklı Patlayıcı Bozukluk (APB). Kleptomani. İmpulsif davranış bozuklukları, davranış terapisi, bilişsel yöntemler ve destekleyici tedaviler ile yönetilebilir.

İstifçilik hastalığının (istifleme bozukluğu) nedenleri genellikle duygusal nedenlere dayanmaktadır. İstifçilik hastalığının bazı nedenleri: Ağır depresyon. Bunama. Psikoz. Sevgi eksikliği. Kariyer sorunları. Ayrıca, aile bireylerinde istifçilik görülmesi, stresli yaşam olayları, eşyaların bir gün değerli olacağını düşünmek, unutmak istenen bir olayı hatırlamak gibi durumlar da istifçilik riskini artırabilir. İstifçilik hastalığının kesin nedeni henüz belirlenememiştir; genetik kaynaklı olabileceği veya stresli yaşam deneyimleri nedeniyle ortaya çıkabileceği düşünülmektedir.

Tıpta stereotipi, belirli bir amacı ve fonksiyonu olmayan ritmik, tekrarlayıcı çok çeşitli hareket, davranış ve/veya sesleri tanımlar. Bazı stereotipi örnekleri: vücudu sallamak, el çırpmak gibi basit hareketler; kendini ısırma, başını veya vücuduna vurma gibi kendine zarar verebilecek davranışlar; belli sesleri veya sözcükleri tekrar etmek; bir nesneyi sürekli sallamak veya döndürmek gibi nesnelerle oynama. Stereotipiler, yaygın olarak otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda görülse de, duyusal eksikliği, bilişsel yetersizliği olan bireylerde ve normal gelişim gösteren kişilerde de görülebilir.

İstifçi insan, değeri fark etmeksizin, ne olursa olsun sahip olduğu kişisel eşya ve nesneleri atmakta veya onlarla ilişkisini kesmekte güçlük çeken kişidir. İstifçilik, aynı zamanda "kompulsif biriktirme hastalığı" veya "dispozofobi" olarak da adlandırılır. İstifçi insanlar genellikle şu özelliklere sahiptir: Aşırı eşya satın alma, saklama ve biriktirme eğilimi. Eşyalarla derin bağ kurma. Kaybetme korkusu. Karar vermede zorluk yaşama. Anksiyete ve depresyon. İstifçilik, kişinin yaşam kalitesini düşürebilir ve sosyal izolasyona yol açabilir.

Madde bağımlılığı, beyindeki kimyasal dengeyi bozarak ve ödül sistemini aşırı uyararak davranış bozukluklarına yol açar. Bu durum, aşağıdaki şekillerde kendini gösterir: Kişilik değişiklikleri: Empati eksikliği ve başkalarına karşı duyarsızlık gibi kişilik özelliklerinde ani değişiklikler görülebilir. Karar verme bozuklukları: Beynin ön bölgesindeki hasar, bireyin kötü kararlar almasına ve uzun vadeli sonuçları göz ardı etmesine neden olabilir. Duygusal düzenleme sorunları: Madde kullanımı, beyindeki duygusal düzenlemeyi bozarak depresyon, kaygı, öfke ve diğer duygusal dalgalanmalara yol açabilir. İçsel kontrol kaybı: Dürtü kontrol merkezinin bozulması, kişinin isteklerine karşı daha az direnç göstermesine neden olabilir. Ayrıca, madde bağımlılığı sırasında beynin yapısal bütünlüğü de bozulabilir, bu da bellekte bozulmalar ve öğrenme güçlükleri yaratabilir. Madde bağımlılığının yol açtığı davranış bozuklukları, fiziksel sağlık sorunları, ruh halindeki değişiklikler ve sosyal ilişkilerde mesafe koyma gibi belirtilerle de kendini gösterebilir.

Tıpta "abnormal behavior" (anormal davranış) terimi, "davranışsal karakteristik" olarak tanımlanır ve bu, koşulların işlevsiz veya uyumsuz olarak kabul edildiği durumları ifade eder. Bir davranışın anormal olarak değerlendirilmesi için genellikle şu kriterler göz önünde bulundurulur: İstatistiksel nadirlik. Sosyal normların ihlali. Gözlemci rahatsızlığı. Günlük işleyişin bozulması (dysfunction). Anormal davranış, bir zihinsel bozukluğun göstergesi olabilir, ancak her alışılmadık davranış anormal kabul edilmez.

Yıkıcı davranış bozuklukları hakkında bilgi edinmek için aşağıdaki kitaplar faydalı olabilir: "Ruhsal Hastalıklar", Nevzat Yüksel (2014). "Yıkıcı Davranış, Dürtü Kontrolü ve Davranım Bozuklukları", Dr. Lut Tamam ve Dr. Betül Demirel Döngel (2017). Ayrıca, Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan "Duygu ve Davranış Bozukluğu Aile Eğitimi Kitap Seti", bu tür bozuklukların farklı yaşlardaki gelişimsel süreci ve çocuğa nasıl katkı sağlanacağına yönelik bilgiler içermektedir. Kitap seçimi yapmadan önce bir uzmana danışılması önerilir.

Davranış bozukluklarının en ağır hali, psikotik tepkiler olarak adlandırılır. Psikotik tepkilerin bazı türleri: Depresyon: Ağır ruhsal çöküntüler. Mani: Neşe, canlılık ve hareketlilik. Paranoya: Gerçekle ilgisi olmayan, mantıksız iddialar (hezeyanlar). Şizofreni: Halüsinasyonlar, çağrışımlarda kopmalar, saçma ve anlaşılmaz bir konuşma. Davranış bozukluğu şüphesi durumunda, kesin tanı ve tedavi için bir psikiyatriste başvurulması önerilir.

Bebeklerde davranış bozuklukları genellikle erken çocukluk döneminin sonrasında başlar. 5 yaşın altındaki bir çocuğa ciddi bir davranış bozukluğu tanısı koymak nadirdir. Her çocuğun gelişimi farklı olduğu için, davranış bozukluklarının ortaya çıkışı çeşitli faktörlere bağlıdır. Davranış bozukluğu belirtileri gözlemlendiğinde, bir çocuk psikologu veya psikiyatristi ile iletişime geçmek önemlidir.

Tiksotik davranış, iki farklı bağlamda değerlendirilebilir: 1. Tourette Sendromu: Bu, sinir sistemi ile ilgili nörolojik bir rahatsızlık olup, istemsiz ve tekrar eden davranışlar, sesler çıkarma veya hareketler yapma ile karakterizedir. 2. Takıntı Hastalığı: Bu durum, kişinin belirli düşüncelere takılıp kalması, bunları sürekli tekrar etmesi ve bu düşüncelerin günlük yaşamı etkilemesiyle karakterizedir.