Ayaklanma

En büyük ayaklanmanın hangi padişah döneminde olduğuna dair kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak, Osmanlı İmparatorluğu'nda önemli ayaklanmalar çeşitli padişahlar döneminde gerçekleşmiştir: IV. Mustafa Dönemi: 1807-1808 yılları arasında saltanat süren IV. Mustafa dönemi, iç karışıklıklar ve istikrarsızlık ile tanınır. Celâlî İsyanları: 16. ve 17. yüzyıllarda, Yavuz Sultan Selim'den I. Ahmet'e kadar devam eden dönemde, ekonomik, sosyal, askerî ve siyasi nedenlerle ortaya çıkmıştır. Baba İshak İsyanı: Anadolu Selçuklu Devleti döneminde, II. Gıyâseddin Keyhüsrev'in padişah olduğu dönemde gerçekleşmiştir. Bu ayaklanmalar arasında hangisinin en büyük olduğu konusunda farklı görüşler olabilir.

Patrona Halil, 1690 yılında Manastır'da doğmuş ve 25 Kasım 1730'da İstanbul'da ölmüş bir yeniçeri askeridir. Patrona lakabı, "koramiral" anlamına gelir ve Kaptan-ı Derya'nın üç yardımcısından biri olarak görev yapmıştır. Patrona Halil, 28 Eylül 1730'da başlattığı Patrona Halil İsyanı ile Osmanlı padişahı III. Ahmed'in tahttan indirilmesine ve Lale Devri'nin sona ermesine neden olmuştur.

Dekabristler, 14 Aralık 1825'te Rusya İmparatorluğu'na karşı başarısız bir darbe girişimi gerçekleştiren liberal askeri ve siyasi muhaliflerdir. Dekabristlerin kuruluşu ile ilgili olarak, 1801 yılında Çar I. Pavel'in öldürülmesi ve yerine liberal politikalar izleyeceği düşünülen I. Aleksandr'ın geçmesi, bazı subayların anayasal düzen ve toplumsal adalet sağlama amacıyla gizli örgütler kurmasına yol açmıştır. Dekabristlerin liderleri arasında Prens Sergei Trubetskoy, Yevgeny Obolensky, Nikita Muravyov ve Pavel Pestel gibi isimler bulunmaktadır.

Taiping Ayaklanması, 19. yüzyılda Çin'de gerçekleşen, siyasal ve dinsel nitelikli bir ayaklanmadır (1850-1864). Ayaklanmanın bazı özellikleri: Önder: Yoksul bir köylü olan Hong Xiuquan, Hristiyanlık öğretilerinden esinlenmiş yeni bir dinle ortaya çıkarak İsa'nın kardeşi ve Tanrı'nın oğlu olduğunu, Çin'e reformlar yapmak üzere gönderildiğini öne sürmüştür. Amaç: Yeni bir toplum modeli oluşturmak ve Çin'i yöneten yabancı kökenli Qing Hanedanı'na son vermek. Gelişme: Başlangıçta birkaç bin kişilik çetelerle sınırlı olan ayaklanma, 1 milyon dolayında disiplinli ve fanatik askerden oluşan bir orduya dönüşmüştür. Sonuç: Ayaklanma bastırılmış, ancak yaklaşık 20 milyon kişinin ölümüne neden olmuş ve Qing Hanedanı'nın yıkılış sürecini başlatmıştır.

Baba İshak'ın ayaklanması, Anadolu Selçuklu Devleti'ni ciddi şekilde zayıflattı ve Moğol hâkimiyetine zemin hazırladı. Etkilerden bazıları: Askeri zayıflık: Ayaklanmanın bastırılması için yapılan harcamalar ve Frenk askerleriyle takviye edilen ordunun kullanımı, devleti ekonomik olarak zor duruma düşürdü. Siyasi gerileme: Devlet, iç ve dış tehditlere karşı savunmasız kaldı; Moğollar 1243'te Kösedağ Savaşı'nda devleti mağlup etti. Ekonomik çöküş: Ayaklanmanın ardından Anadolu'da ekonomik durum daha da kötüleşti. Sosyal ve dini etkiler: Baba İlyas'ın görüşleri ve Babailik inancı, tarikatlar aracılığıyla etkisini sürdürdü.

1238 ve 1240 yılları arasında Anadolu'da yaşanan önemli olay, Babailer Ayaklanması'dır. Bu ayaklanmanın öncüsü, Anadolu'da Yesevilik'i yaymaya çalışan Baba İlyas'tır. Ayaklanmanın ilk zamanlarında başarı kazanan Babailer, Güneydoğu ve Orta Anadolu'yu ele geçirmişlerdir. Bu ayaklanmanın sonucunda Türkiye Selçuklu yönetimi zayıflamış ve Moğol istilalarına açık bir konuma düşmüştür.

Dekabristler, Çar I. Nikolay'ın iktidar döneminde, 14 Aralık 1825'te, çar'ın otoritesini bir anayasa ile sınırlandırmak istedikleri için başarısızlıkla sonuçlanan bir darbe girişimi gerçekleştirdikleri için asıldılar. İsyanın beş lideri idam edildi. İdam edilen Dekabristler şunlardı: Mihail Bestujev-Ryumin; Pavel Pestel; Pyotr Kahovskiy; Kondratiy Rilyeyev; Sergey Muravyov-Apostal. Ayrıca, ayaklanmaya katılan askerlerden bir kısmı Petropavlovsk Zindanı'nda kurşuna dizildi, isyancıların büyük bir kısmı da Sibirya'ya sürgüne gönderildi. Dekabristlerin idam edilmesinin bir diğer nedeni, idam iplerinin kopmasıydı.

Börklüce Mustafa, Osmanlı Devleti'ne karşı isyan ettiği için asıldı. 1415-1416 yıllarında, Karaburun Yarımadası'nda, Osmanlı idaresinden memnun olmayan köylüleri ve yoksul dervişleri etrafına toplayarak din ayrımı gözetmeyen bir anlayışla, paylaşımcı bir köylü hareketi örgütlemiş ve isyan etmişti. İsyan, Osmanlı ordusu tarafından bastırılmış ve Börklüce Mustafa, Ayasluğ'da (Selçuk) yakalandıktan sonra işkenceye tabi tutulmuş, kollarından ve ayaklarından çivilenerek çarmıha gerilmiş ve bir devenin sırtına bağlanarak şehir sokaklarında dolaştırıldıktan sonra idam edilmiştir.

Vak'a-i Vakvakiye (Çınar Vakası), Osmanlı Devleti'nde 17. yüzyılda IV. Mehmet'in saltanatı sırasında, 4-8 Mart 1656 tarihleri arasında İstanbul'da çıkan askerî bir ayaklanmadır. Ayaklanmanın bazı nedenleri şunlardır: Ekonomik sıkıntılar. Girit Savaşı. Devlet görevlilerinin yetkilerini kötüye kullanması. Halkta oluşan düşmanlık. Ayaklanmanın sonucunda, isyancılar tarafından ölüme mahkûm edilen kişiler At Meydanı'nda bulunan büyük bir çınar ağacına asılmışlardır.

Boudica filmi, MS 61 yılında Romalıların Büyük Britanya'daki işgalci güçlerine karşı bir isyan başlatan savaşçı Iceni Kraliçesi Boudica'nın hikayesini anlatıyor. Filmde işlenen temel konular: Haksızlık ve intikam: Boudica'nın kocasının ölümü ve Romalıların krallığa el koyması, onu bir direniş lideri olmaya iter. Özgürlük mücadelesi: Boudica, çevresindeki kabileleri birleştirerek Roma'ya karşı savaş açar ve Britanya'nın özgürlük umudu haline gelir.

"2031" filmi, insanlığa hizmet etmek üzere tasarlanmış robotların bir ordu kurup dünyayı yok etme planını konu almaktadır. Bir adam, bu ayaklanmanın kaynağını keşfeder ve eski bir askerle birlikte çalışarak bu duruma son vermeye çalışır.

1992 Los Angeles ayaklanmasını konu alan iki farklı film bulunmaktadır: 1. L.A. 92 (2017). 2. 1992 (2024). Her iki film de Amerikan toplumunun derinlerinde var olan ırkçılık, sosyal adaletsizlik ve polis şiddeti gibi meseleleri incelemektedir.

Dadaloğlu, Osmanlı Devleti'nin Türkmen aşiretlerini yerleşik hayata geçirme politikasına karşı çıktığı için dağlara sığınmıştır. 1865 yılında Osmanlı, bölgede güvenliği sağlamak amacıyla "Fırka-i İslahiye" adıyla bilinen bir askeri güç göndermiştir. Dadaloğlu, şiirlerinde de bu durumu eleştirmiş ve yerleşik yaşamı kabul etmeyen Türkmenlerin sesi olmuştur.

Yeniçeride kazan kaldırmak, Yeniçerilerin yönetime karşı topluca karşı gelmek, baş kaldırmak anlamına gelir. Ayrıca, Yeniçerilerin yemek pişirilen kazanı devirerek ayaklanması, isyan etmesi anlamına da gelir. Bu deyim, aynı zamanda, yemekhanede iki hafta boyunca her gün kapuska yemek zorunda kalan bir grup öğrencinin, mutfaktan kazanı alıp müdürün kafasına geçirmesine dayanan bir hikayeye de atıfta bulunabilir.

Sahibini Arayan Madalya, 1989 yapımı bir Türk filmidir ve I. Dünya Savaşı sonrasında Akdeniz bölgesindeki Kahramanmaraş şehrinin Fransızlar tarafından işgal edilmesi ve Maraş halkının bu işgale karşı koyuşunu anlatır. Filmde, Müslüman bir kadının tesettürüne karşı yapılan bir hareket, Sütçü İmam öncülüğünde bir ayaklanmayı başlatır. Ayrıca, film, kurtuluş mücadelesinde yer almış bir kişinin Ankara'ya bildirilmesi gereken bir İstiklal Madalyası'nın hikayesini de işler.

Sinbâd, sekizinci yüzyılda Abbâsîler Hâlifeliği'ne karşı bir ayaklanma tertip eden İranlı din adamı olarak yaşamıştır.

2019 yapımı Amnestie (Amnesty) filmi, komünist Çekoslovakya'da gizli devlet polisi tarafından kontrol edilen bir dünyayı anlatıyor. Filmin hikayesi: Muhalifler, gizli mesajlar aracılığıyla iletişim kuruyor. İnsanlar, kendi ailelerinin üyelerini gözetliyor. 1989'daki Kadife Devrimi'nin ardından demokrasi geliyor ve yeni fırsatlar doğuyor. Leopoldov hapishanesindeki tüm mahkumlar affedilmiyor; birçok siyasi mahkum hala içeride. Mahkum Drahoš Lupko, haklarını savunmak için büyük engellerle karşılaşıyor. Film, 1989 Çek ve Slovak Kadife Devrimi'ndeki gerçek olaylara ve Václav Havel'in 23.000 mahkumu serbest bırakmasına dayanıyor.

Basmacı Hareketi, Özbeklerin Sovyet yönetimine karşı Orta Asya'da 1917'de başlattığı ve aralıklı olarak 1934'e değin sürdürdükleri ayaklanma hareketidir. Bu harekete katılanlar, kendileri için "korbaşı" ifadesini kullanmış ve hareketi Türkistan genelinde millî bir direniş olarak kabul etmişlerdir. Başlıca nedenleri: - 1918'de Hokand'da Ergaş Bey öncülüğünde başlayan bağımsızlık yanlısı ayaklanmalar; - Ekim 1921'de Enver Paşa'nın Türkistan'a gelip harekete katılması. Başarısız olmasının nedenleri: - Korbaşılar arasındaki birlik ve beraberliğin kurulamaması; - Sovyetlerin tank, top, uçak gibi modern silahlara sahip olması; - Dışarıdan gerekli yardımın alınamaması. Hareket, 1935 yılında SSCB tarafından kesin olarak sona erdirilmiştir.

Milli Mücadele döneminde en tehlikeli ayaklanmalardan biri olarak Çerkez Ethem İsyanı gösterilebilir. Çerkez Ethem, düzenli orduya karşı çıkmış ve kendi destekçileriyle büyük bir isyan başlatmıştır.

532 yılında meydana gelen bazı önemli olaylar: Nika Ayaklanması: Konstantinopolis'te tarihin en şiddetli ayaklanmalarından biri gerçekleşti. Ayasofya'nın İnşası: İmparator I. Justinianus, Ayasofya'nın inşa edilmesini emretti. Sürekli Barış Antlaşması: Bizans ve Sasaniler arasında süresiz bir barış antlaşması imzalandı. Kara Ölüm Vebası: Jüstinyen döneminde, nüfusun %40'ının ölümüne neden olan büyük bir veba salgını yaşandı.