AnlatımTeknikleri

Betimleyici anlatım, varlıkların okuyucunun gözünde canlanacak şekilde, ayırt edici nitelikleriyle resim çizer gibi anlatılmasıdır. Açıklayıcı anlatım ise herhangi bir düşünceyi aydınlatmak, bilgi vermek amacıyla kullanılan anlatım biçimidir. Bu anlatım biçimleri çoğu zaman tek başlarına kullanılmaz, birkaçı bir arada bulunabilir.

Gerekçeli anlatım, bir fikrin veya görüşün mantıklı dayanaklarla desteklenerek sunulması anlamına gelir. Bu tür anlatım, çeşitli unsurlar içerir: Açıklık. Güçlü argümanlar. Duygusal unsurlar. Uyum. Örnekleme. Görsel materyal kullanımı. Ayrıca, gerekçeli anlatım, herhangi bir davranışın veya olayın yapılmasını gerekli kılan nedenlerle birlikte bir cümle kurulması olarak da tanımlanabilir.

Masal anlatırken kullanılan ses, anlatıcının doğal ve akıcı bir dil kullanmasına, ses tonunu ve vurguları değiştirerek farklı karakterlerin seslerini ve duygularını yansıtmasına dayanır. Ayrıca, masal anlatıcılarının şu ses özelliklerini kullanması önerilir: Farklı ses tonları: Masaldaki karakterlerin özelliklerine uygun farklı ses tonları kullanmak, hikayenin daha etkili ve ilgi çekici olmasını sağlar. Mimik ve jestler: Yüz ve el hareketleri ile masalın gerçekliğini artırmak ve dinleyicilerin hikayeye odaklanmasını sağlamak. Dramatizasyon: Hikayenin bazı bölümlerini dramatize ederek özellikle çocukların dikkatini çekmek. Masal anlatıcılığında kullanılan ses, anlatıcının kişisel tarzına ve anlattığı masalın türüne göre değişiklik gösterebilir.

Kurmaca gerçeklik, kurmaca eserin kendi içinde tutarlı ve gerçekçi olması anlamına gelir. Kurmaca, hayatın gerçekliğinden farklı olarak hayal veya gerçekliğin yeniden tasarlanması ile kurulan masal, destan, roman, şiir, tiyatro gibi eserleri ifade eder. Kurmaca gerçeklik kavramı, Platon'un "mimesis" (taklit) kavramından yola çıkan Aristoteles'in tartıştığı "Poetika"da da ele alınmıştır. Kurmaca gerçeklik, aynı zamanda herkesin kendine has bir gerçekliğe sahip olduğu düşüncesiyle de ilişkilendirilebilir.

Edebi söyleyişin inceliği, dilin, düşüncenin ve duyguların yüksek bir zarafetle ifade edilmesidir. Edebi söyleyişin inceliğinin bazı özellikleri: Derin anlam ve duyarlılık. Estetik kullanım. Mecazlar ve simgeler. Tarihi ve kültürel bağlam. Duygusal derinlik.

"Ses" adlı öykü, Sabahattin Ali tarafından yazılmış olup, Beyşehir'den Konya'ya giderken arıza yapan bir kamyonda yaşanan bir olayı anlatır. Öykünün ana temaları: Yalnızlık: Anlatıcı, hayatında yalnızlıktan başka bir şey görmediğini ve yalnızlığının farkında olmadığını ifade eder. Müzik ve Anı: Sivaslı Ali adlı gencin güzel sesi ve saz çalma yeteneği, anlatıcı üzerinde derin bir etki bırakır. Öykünün ikinci bölümünde, anlatıcı, Sivaslı Ali'yi bir müzik okuluna kaydettirme çabasının başarısızlıkla sonuçlanması anlatılır.

Edebiyatın temel konuları şunlardır: Yazar ve şairlerin ortaya koydukları eserlerde ele alıp işledikleri her şey. Tarihî, sosyal ve psikolojik bir varlık olan insan. Edebiyatın konuları arasında şunlar da yer alır: deneme; drama; söylence; öykü; roman; şiir. Bazı edebiyat eserlerinde gerçeklik, kurmaca gerçeklik şeklindedir.

Edebiyatta az sözle etkili anlatım, "özlülük" veya "yalınlık (sadelik)" olarak adlandırılır. Özlülük, az sözle çok şey anlatmaktır. Yalınlık (sadelik) ise süslü ve gösterişli anlatımdan uzak, herkesin anlamını bildiği kelimelerle yapılan anlatımdır. Örnekler arasında Hemingway'in "buzdağı tekniği", Raymond Carver'ın minimalist öyküleri ve Ferit Edgü'nün "Kimsesi" adlı eseri sayılabilir.

Bu ifade, Yaşar Kemal'in Çukurova'yı eserlerinde ele alış biçimini özetlemektedir. Yaşar Kemal, eserlerinde Çukurova'nın doğal güzelliklerini ve bu bölgede yaşayan insanların yaşam mücadelelerini detaylı bir şekilde betimlemiştir. Kemal, eserlerinde ağalık ve toprak sorunu, sömürü, yoksulluk ve adaletsizlik gibi konuları da işlemiştir.

Dramatik bir olay anlatırken dikkat edilmesi gereken bazı unsurlar: Konu ve olaylar örgüsü: Olay "mesele"yi, olaylar örgüsü ise meselenin nasıl, neden, hangi amaçla, kim tarafından, nerede gibi gerekçelerle geliştiğini anlatır. Çatışma: Olaylar örgüsü içine sağlam bir kurgu ile çatışmalar yerleştirilmelidir. Diyaloglar: Karakterlerin konuşmaları, ortamı, karakterleri, geçmişi ve beklentileri yansıtmalıdır. Mekan betimlemesi: Olayın geçtiği mekanın detaylı tanımı, izleyicinin olaylara odaklanmasını sağlar. Anlatım tekniği: Duygusal derinlik ve gerilim artırmak için karakterlerin içsel çatışmalarına dair ipuçları verilmelidir. Dramatik bir olayın anlatımı, tiyatro metni, film senaryosu veya öykü gibi farklı türlerde yapılabilir.

Ağaç ve yuva ile ilgili hikaye yazmak için aşağıdaki örnekler kullanılabilir: Dayanışma ve birlik: Bir yuvada yaşayan hayvanların, birlikte hareket ederek tehlikelerle başa çıkma ve dayanışma hikayesi yazılabilir. Anne kuş ve yavruları: Anne kuşun, yavrularını zehirli bir yılandan kurtardığı bir hikaye oluşturulabilir. Ormanda kaybolmak: Ormanın içinde kaybolan kuşların, bir ağacın dallarında sığınarak beklemesi ve sonrasında bulunan bir çözüm hakkında hikaye yazılabilir. Yuva ve ağaç bakımı: Bir ağacın yuvaya dönüşme süreci, ağacın bakımı ve yuvanın tehlikelerden korunması üzerine bir hikaye oluşturulabilir. Hikaye yazarken, olası olaylara bağlı kalmaya ve kişilerin fiziksel ve ruhsal özelliklerini betimlemeye dikkat edilmelidir.

2024-2025 eğitim öğretim yılı müfredatına göre, 10. sınıf dil ve anlatım dersi konuları üç ana ünitede toplanmıştır: 1. Sunum, Tartışma, Panel: sunum; tartışma; panel. 2. Anlatım ve Özellikleri: anlatıma hazırlık; anlatımda tema ve konu; anlatımda sınırlandırma; anlatımın ve anlatıcının amacı; anlatımda anlatıcının tavrı; anlatımın temel özellikleri; anlatımın oluşumu; anlatım türlerinin sınıflandırılması. 3. Anlatım Türleri: öyküleyici (hikâye edici) anlatım; betimleyici (tasvir edici) anlatım; coşku ve heyecana bağlı (lirik) anlatım; destansı (epik) anlatım; emredici anlatım; öğretici anlatım; düşsel (fantastik) anlatım; söylemeye bağlı anlatım; mizahi anlatım; ünlem.

Hakim (ilahi, tanrısal) bakış açısı, özellikle klasik romanlarda sıkça kullanılmıştır. Bu bakış açısıyla yazılan bazı romanlar: Küçük Ağa (Tarık Buğra); Eylül (Mehmet Rauf); Savaş ve Barış (Tolstoy).

Hikayenin açık ve seçik olmasının önemli olmasının bazı nedenleri: Anlayış kolaylığı. Etkin iletişim. Güven oluşturma. Etkili anlatım. Ayrıca, açık ve seçik ifadeler, özellikle hukuki metinler, akademik yazılar ve resmi belgelerde yanlış anlamaları önlemek için gereklidir.

"Ölü Ozanlar Derneği" romanında dil ve anlatım özellikleri hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, romanın konusu hakkında bilgi verilebilir. "Ölü Ozanlar Derneği", 1959 yılında Vermont kasabasındaki Welton Akademisi'nde geçer. Ayrıca, 1989 yılında Peter Weir tarafından yönetilen ve Robin Williams'ın John Keating karakterini canlandırdığı bir film uyarlaması da bulunmaktadır.

Üçüncü tekil şahıs anlatımına bazı örnekler: "Yazdan kalma bir gündü. Güneş, insanın içini ısıtıyordu. Cemil, sahilde oturmuş, dalgaların sesini dinlerken üstünden hızla geçen martıların çığlığı andıran sesiyle irkildi. Yerinden doğrulup izlemeye koyuldu. Martılar deniz üzerinde iyice süzüldükten sonra suya ani dalışlar yapıyor, küçük balıkları ustaca avlıyordu". "Sonbaharın geldiği bir gün, küçük kasabanın parkında bir kadın oturuyordu. Adı Emma’ydı ve sonbaharın renkleri onu her zaman büyülemişti. Sararmış yapraklar, hafif esen rüzgarla dans ediyor ve yerde çıtırdıyordu". "İstanbul’un tarihi sokaklarında, genç bir fotoğrafçı olan Aylin, kayıp bir hazineyi aramaktaydı. Yıllardır bu hikayeye inanmıştı. Hazine, İstanbul’un en eski semtlerinden birinde, tarihi bir çeşmenin altında gömülü olduğuna dair bir efsaneye dayanıyordu". Üçüncü tekil şahıs anlatımında, anlatıcı genellikle duyduğu veya gördüğü şeyleri aktarır ve bu anlatımlarda "o" veya "onlar" gibi zamirler kullanılır.

İmgesel anlatım ve imge arasındaki fark şu şekilde açıklanabilir: İmgesel anlatım, ifade edilen duygu ve düşünceyi açıkça dile getirmek yerine ipuçlarıyla ifade eden bir anlatım türüdür. İmge, yazınsal ürünlerde dile getirilmek isteneni daha canlı ve etkili bir biçimde anlatmak için, onunla başka şeyler arasında bağlantı kurularak zihinde canlandırılan yeni biçimdir. Özetle, imgesel anlatım, imgelerin kullanıldığı bir anlatım türü iken; imge, bu anlatım türünde kullanılan görsel veya duyusal izlenimlerdir.

Eş deyiş örnekleri, genellikle eş anlamlı cümleler olarak adlandırılır. Bu tür cümleler, farklı kelimeler veya anlatım kalıpları kullanarak aynı duygu ve düşünceyi ifade eder. Örnekler: "Halkın duygu ve düşüncelerine tercüman olmayan bir sanat kabul edilemez." cümlesi ile "Bir sanat dalı, toplumun hislerinden ve fikir dünyasından kopuk olmamalıdır." cümlesi eş anlamlıdır. "Deneyim, başarısızlıklardan alınmış değerli bir derstir." cümlesi ile "Kişilerin yaptıkları hatalardan elde ettikleri tecrübeler çok kıymetlidir." cümlesi de eş anlamlıdır. Deme (deyiş) ise Alevi-Bektaşi halk ozanlarının bağlama eşliğinde söyledikleri tasavvufi şiirlerdir. Örnek: "Demedim mi? / Güzel âşık cevrimizi / Çekemezsin demedim mi / Bu bir rıza lokmasıdır / Yiyemezsin demedim mi" (Pir Sultan Abdal).

Sait Faik Abasıyanık'ın "İpekli Mendil" adlı öyküsü, kahraman bakış açısı ve gözlemci bakış açısı ile yazılmıştır. Olaylar, anlatıcının gözünden aktarılır.

Komik bir hikaye anlatırken şu unsurlar dikkate alınabilir: Gerçeklik veya kurgusallık: Hikaye gerçek bir olaya dayanabilir veya kurgusal olabilir, ancak ikna edici ve ilgi çekici olmalıdır. Canlı detaylar ve vurgular: Anlatımı zenginleştirmek için canlı detaylar ve komik vurgular eklenmelidir. Özlük: Hikaye kısa ve öz tutulmalıdır, böylece dinleyiciler sıkılmaz. Zamanlama: Mizahi unsurlar doğru anda sunulmalıdır. Etki: Hikaye, uygun zaman ve bağlamda anlatılarak etkisi en üst düzeye çıkarılmalıdır. Ayrıca, karakterlerin mizahi özelliklerini geliştirmek, zıtlıklar ve beklenmedik sonuçlar kullanmak, kelime oyunları ve esprili diyaloglar eklemek de mizahi bir hikaye anlatımını destekleyebilir.