AhmetMithatEfendi

Türk edebiyatında ilk hikaye kitabı, Ahmet Mithat Efendi'nin 1870-1893 yılları arasında yazdığı Letâif-i Rivayat adlı eseridir. Batılı anlamda ilk hikaye denemesi ise Sami Paşazade Sezai tarafından 1892 yılında yazılan Küçük Şeyler adlı eserdir.

"Cinayetlerdeki Sırlar" radyo tiyatrosu, Ahmet Mithat Efendi'nin "Esrâr-ı Cinâyât" adlı romanından uyarlanmıştır.

Türk edebiyatında ilk polisiye roman, Ahmet Mithat Efendi tarafından 1883 yılında kaleme alınan Esrâr-ı Cinayât adlı eserdir. Ancak, bu tarihten yaklaşık üç yıl önce, 1881 yılında, Ahmet Münif, Fransız yazar Ponson du Terrail'in "Paris Faciaları" adlı eserini çevirerek yayınlamıştır; bu da Türk edebiyatındaki ilk polisiye roman çevirisidir.

"Cinayetlerdeki Sırlar" radyo tiyatrosu, 1870'li yıllarda İstanbul'da Boğaz'ın girişindeki bir adacıkta işlenen üç cinayetin hikayesini anlatır. Beyoğlu mutasarrıfı komiserlerinden Osman Sabri ve taharrî memuru Necmi, katilleri bulmak için araştırmalar yaparken Osman Sabri nezarete düşer. Eser, Ahmet Mithat Efendi'nin "Esrâr-ı Cinâyât" adlı romanından uyarlanmıştır.

Ahmet Mithat Efendi, İbret gazetesinin yazar kadrosunda yer aldığı için 9 Nisan 1873'te yapılan sürgünde Rodos Adası’na gönderilmiştir. Sürgün edilmesinin diğer bir nedeni ise 1872-1873 yıllarında çıkardığı Dağarcık adlı dergide bilimsel konuları halka aktarırken yazdığı bir yazının İslam düşmanlığı ile itham edilmesidir.

Şemsettin Sami, Türk edebiyatında ilk romancı olarak kabul edilir. İlk romanı: "Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat" (1872).

Ahmet Mithat Efendi, Tanzimat Dönemi edebiyatının ikinci neslinde yer alır ve realizm (gerçekçilik) akımının Türk edebiyatındaki öncülerinden biridir. Ancak onun realizmi, tam anlamıyla Batılı realizm değildir.

Rakım Efendi, Felâtun Bey'in en yakın arkadaşıdır. Ahmet Mithat Efendi'nin "Felâtun Bey'le Rakım Efendi" adlı romanında, bu iki karakter zıt kişilikleri temsil eder.

Türk edebiyatındaki ilk hikaye örneği, Ahmet Mithat Efendi tarafından yazılan "Letâif-i Rivayat" adlı eserdir ve 1870 yılında yazılmıştır. Batılı anlamda ilk hikaye örneği ise Samipaşazade Sezai'nin "Küçük Şeyler" adlı kitabıdır ve 1891 yılında yayımlanmıştır. Özeti: "Letâif-i Rivayat" ve "Küçük Şeyler" eserlerinin özetlerine dair bilgi bulunamamıştır.

Ahmet Mithat Efendi'nin eserlerini okuma sırası, ilk yayınlanma tarihine göre şu şekilde önerilebilir: 1. Hasan Mellah yahut Sır İçinde Esrar (1874). 2. Dünyaya İkinci Geliş yahut İstanbul'da Neler Olmuş (1874). 3. Hüseyin Fellah (1875). 4. Felatun Bey ile Rakım Efendi (1875). 5. Karı-Koca Masalı (1875). 6. Paris'te Bir Türk (1876). 7. Çengi (1877, oyun). 8. Süleyman Musûlî (1877). 9. Yeryüzünde Bir Melek (1879). 10. Henüz On Yedi Yaşında (1881). 11. Esrâr-ı Cinâyât (1884). 12. Jön Türkler (1910). Bu sıralama, yazarın eserlerinin kronolojik sırasına dayanmaktadır. Eserlerin detaylı okuma sırası ve içeriği hakkında daha fazla bilgi için aşağıdaki kaynaklar kullanılabilir: yandex.com.tr; el-kitap.org; dergipark.org.tr.

Cumhuriyet döneminin ilk hikaye kitabı hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, 1923-1940 yılları arasında yayımlanan bazı hikaye kitapları şunlardır: Reşat Nuri Güntekin: "Tanrı Misafiri", "Sönmüş Yıldızlar", "Leyla ile Mecnun", "Olağan İşler". Sait Faik Abasıyanık: "Son Kuşlar", "Lüzumsuz Adam". Sabahattin Ali: "Ses", "Kamyon". Fahri Celalettin Göktulga: "Telak-ı Selase". Ercüment Ekrem Talu: "Teravihten Sahura". Nahit Sırrı Örik: "Kırmızı ve Siyah", "Sanatkarlar", "Eski Resimler". Sadri Ertem: "Silindir Şapka Giyen Köylü", "Bacayı İndir Bacayı Kaldır".

Ahmet Mithat Efendi, Tanzimat Dönemi'nin en önemli yazarlarından biridir ve edebi faaliyetlerinde sıkça halka seslenme tekniğini kullanarak okuyucunun dikkatini çekmeyi amaçlamıştır. Ahmet Mithat Efendi, "Yazı Makinesi" ve "Hace-i Evvel" unvanlarıyla anılmıştır.

Tercüman-ı Hakikat, roman yazarı Ahmed Midhat Efendi tarafından kurulmuş ve uzun yıllar onun yönetiminde yayımlanmış bir gazetedir. Ahmed Midhat Efendi, gazetenin ilk sayılarında yazıların büyük bir kısmını kaleme almıştır.

Ahmet Mithat Efendi'nin "Henüz On Yedi Yaşında" kitabı, talihsizlik sonucu bir randevu evine düşen 17 yaşındaki Kalyopi'nin mutlu sonla biten hikayesini anlatır. Romanda, Ahmet Efendi ve Hulusi Efendi adlı iki arkadaş tiyatroya gider. Ahmet Efendi, Kalyopi'nin küçük yaşta randevu evine nasıl düştüğünü merak eder ve onun hikayesini öğrenmek için günlerce randevu evine gider. Kalyopi, Ahmet Efendi sayesinde randevu evinden kurtulur ve 8 ay sonra bir uşakla evlenir. Kitap, Osmanlı toplumunda özellikle azınlıkların arasında cereyan eden fuhuş konusunu ele alan sosyolojik ve psikolojik bir eserdir.

Letaif-i Rivayat, Ahmet Mithat Efendi'nin 1870-1894 yılları arasında yayımladığı, yirmi beş kitaptaki otuz hikâye ve romandan oluşan külliyatın adıdır. Bu eserde ele alınan bazı konular: Evlilik ve aşk. Kadın ve kadının eğitimi. Esaret (kölelik). Sosyal konular. Letaif-i Rivayat'taki hikâyeler, ders verici ve güldürücü nitelik taşır.

Ahmet Mithat Efendi'nin "Felâtun Bey'le Rakım Efendi" adlı romanında Felâtun Bey'in sonu utanç vericidir. Baba mirasını hepten tükettikten sonra, eski aile dostları ona İstanbul dışında bir iş bulur ve Felâtun Bey büyük bir utançla İstanbul'dan ayrılmak zorunda kalır.

Letaif-i Rivayat, Ahmet Mithat Efendi'nin 1870-1894 yılları arasında yayımladığı öykü ve romanlardan oluşan bir külliyattır. Bu eser, Türk edebiyatında Batılı tarzda hikâye türünün ilk örneklerinden biri olarak kabul edilir.

Ahmet Mithat Efendi'nin "Karı Koca Masalı" adlı eseri, aslında bir karı koca masalı anlatacağını belirtse de, asıl konuyu sürekli erteleyerek farklı konularda düşünceler aktarır. Eserde, ana karakterler olan Mahcemal Hanım ve Cemal Efendi'nin fiziksel olarak çirkin oldukları ve mutlu bir şekilde yaşayıp öldükleri dışında bir bilgi verilmez. Ayrıca, "karı koca hikayesi" ifadesi, nefisle akıl arasındaki mücadeleyi anlatan bir masal anlamında da kullanılabilir.

Türk edebiyatında ilk hikaye örneği, Şemsettin Sami tarafından 1872 yılında yazılan "Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat" adlı eserdir. Dünya edebiyatında ilk hikaye örneği ise 14. yüzyılda Giovanni Boccaccio tarafından yazılan Decameron Öyküleri'dir.

Ahmet Mithat Efendi'nin eserlerinde sıkça kullandığı teknik, konu dışı anlatım tekniğidir (digression). Yazar, romanlarında akışı kesmek suretiyle belirli düşünceleri açıklar, okurla sohbet eder. Ayrıca, Ahmet Mithat Efendi'nin eserlerinde meddah tarzı anlatım da göze çarpar.