Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, psikoloji profesörü Sinan Canan ile yapılan bir röportaj formatında olup, Üsküdar Üniversitesi'nde öğretim üyesi olarak görev yapmakta ve beyin bilimleri konusunda kitaplar yazan konuşmacının bilimsel açıklamalarını içermektedir.
- Video, aşkın beynimizde yarattığı fizyolojik değişimleri, aşkın biyolojik temellerini ve eş seçimindeki nörobiyolojik mekanizmaları ele almaktadır. Konuşmacı, aşkın yaklaşık 18-24 ay sürdüğünü, dopamin ve feniletilamin gibi hormonların rolünü, endorfin hormonunun uyuşturucu bağımlılığına benzer özellikler gösterdiğini ve aşk acısının beynimizdeki etkilerini bilimsel açıdan açıklamaktadır.
- Videoda ayrıca sağlıklı yaşam için beş önemli madde de vurgulanmaktadır: düzenli egzersiz yapmak, çeşitli ve aralıklı yemekler tüketmek, olumlu sosyal ilişkiler kurmak, düşük stres altında yaşamak ve vücut için programlanmış açlık dönemlerini kullanmak. Konuşmacı, modern yaşam tarzının vücut üzerindeki olumsuz etkilerini ve insanın hareket için tasarlanmış bir canlı olduğunu vurgulamaktadır.
- Aşk ve Beyin
- Bilim insanları, aşık olduğumuz dönemde beyinde nasıl bir çalışma ortaya çıktığını merak etmiş ve araştırmışlardır.
- Aşık olan insanlar tuhaf hareketler yapar çünkü bazı zihinsel devrelerin kapatılması gerekiyor.
- Aşk acısı unutmak zor, sigarayı bırakmaktan binlerce kat daha zor olabilir.
- 00:45Konuşmacının Tanıtımı
- Sinan Canan, Üsküdar Üniversitesi Psikoloji Bölümü'nde öğretim üyesi ve beyin bilimleri üzerine kitaplar yazan bir bilim insanıdır.
- Biyoloji mezunu olan Sinan, histoloji masterı ve fizyoloji doktorası yapmış, önce tıp fakültelerinde 12-13 sene öğretim üyeliği yapmıştır.
- Türkiye genelinde beyin bilimleri anlatarak insanların beyin farkındalığını artırmaya çalışmaktadır.
- 01:25Kadın ve Erkek Arasındaki Temel Farklar
- Erkekler nispeten tasarruflu konuşurken, kadınlar daha çok konuşmayı severler.
- Kadınlar temkinli hareket ederken, erkekler daha fazla risk alırlar.
- Erkekler direkt çözüm odaklı iken, kadınlar farklı yollarla aynı sonuca ulaşmayı tercih edebilirler.
- Bu farklılıkların temelinde, anne karnında yaklaşık 10 haftadan sonra cinsiyet hormonlarının farklılaşması nedeniyle erkek ve kız bebeklerin beyinlerinin farklı gelişmesi yatmaktadır.
- 02:23Aşkın Kadın ve Erkek Beyin Üzerindeki Etkileri
- Erkek ve kadın beyni aşka bakış açısı konusunda farklı çalışıyor.
- Tabiatta genel kurala göre erkek marifet gösterir ve dişi onu seçip seçmeyeceğine karar verir.
- İnsanlarda da erkek marifet gösterirken, kadın o marifete göre erkeği seçip seçmeyeceğine karar verir.
- Kadınlar genellikle erkeğin bilişsel özellikleri planında seçiyor gibi görünürler, ancak maddi gücü de önemlidir.
- 04:39Aşkın Biyolojik Temelleri
- Aşk, insan türünün devamını sağlayan kadın ve erkek arasındaki tutkulu bağlılık duygusu olarak tanımlanabilir.
- Aşk sürecinde karşıda çekici biri görülür, o kişiye karşı çekim hissedilir ve arayışta olunur.
- Aşık olduğumuzda beynimizde duygusal bölgeler coşarken mantık bölgeleri susar, bu da bazı zihinsel devrelerin kapatılmasını sağlar.
- Aşık olan insanlar tuhaf hareketler yapar ve sevdiğin kişinin potansiyel eleştirel yönlerini görmeyi engelleyen bir zihinsel yanılsama oluşur.
- 05:49Kadın ve Erkek Aşk Deneyimleri
- Kadınlar organizma olarak güç açısından daha zayıf olduğu için daha temkinli olurlar.
- İlk tanışmada kadınların beyninde amigdala (alarm sistemi) genellikle devreye girerken, erkekler kriterlerine uygun bir dişi gördüğünde daha coşar.
- Aşk başladıktan sonra tutkulu bağlılık döneminde iki tarafın beyninde hemen hemen aynı şeyler olur, duygusal kısımlar coşar ve beyin ön kısımları susturulur.
- Aşkta dopamin (ödül maddesi) tavan yaparken serotonin (mutluluk hormonu) dibe vurur, bu takıntı devresi oluşur ve tutkulu aşk dönemi maksimum 20-24 ay civarında sürer.
- 07:52Aşkın Dönüşümü
- Tutkulu aşk dönemi kadında biraz daha uzun, erkekte biraz daha kısa sürer.
- Bu aşktan sonra insani aşk, heyecansal devrelerin bilişsel devrelere dönüşüp ortak bir hayat yaşamaya evrilmesi demektir.
- Günümüzde hızla yaşayan aşkların dönemi de hızla tüketilen bir dönem olup, bu durum hayvani beynimizin çok sevdiği ama insani bedenimizin canını okuyan bir durumdur.
- 08:42Aşk ve Beyin
- Aşık olduğumuzda beynimizde adrenalin artar, heyecan ve stres yaratır, özellikle erkeklerde kendini gösterme güdüsünü artırır.
- Aşkın ilk dönemlerinde dopamin ve feniletilamin gibi maddeler artar, beynin ödül sistemini coşturur ve beyinde kalıcı değişiklikler yaratır.
- Bu değişikliklerin amacı önemlidir; doğru yönlendirilmesi ve olası hayal kırıklığı durumunda başa çıkma ipuçları buradan yakalanabilir.
- 09:53Aşk ve Hastalık
- Aşk hastalığın tanımına göre sosyal yaşamınızı bozan her şey ise hastalık olarak kabul edilebilir, ancak normal bir süreçtir.
- Aşk, obsesif kompulsif bozukluğa benzer bir beyin devresi oluşturur ve yoğun strese sebep olur.
- Aşkta terk edilme korkusu kalmazsa aşk devresi kapanmaya başlar, risk olursa aşk uzun süre devam eder.
- 11:10Göz Bebekleri ve Aşk
- Aşık olan kişilerin göz bebeklerinde bir pırıltı keşfedilmiş, bu sinirlerle alakalıdır.
- Göz bebeği ışık ayarlaması için otomatik olarak çalışan bir filtredir, karanlıkta, korkuda ve cinsel çekiciliği hissettiğimizde büyür.
- Erkekler göz bebeği büyümüş kadın fotoğraflarını daha çekici bulurlar, ancak erkeklerin göz bebeği büyümesi kadınlara saldırganlık anlamına gelebilir.
- 12:51Aşk Acısı ve Beyin
- Aşk acısı, reddedilme ve terkedilme duygusu fiziksel acıya beynin verdiği tepkinin aynısını oluşturur.
- Aşk acısının basit bir çaresi vardır: aile ve arkadaşlarla sık sık kucaklaşmak, tokalaşmak ve samimi sohbet etmek oksitosin salgısını artırır.
- Oksitosin stresi ve ağrıyı yatıştırır, sosyal bağlanma hormonudur; ancak acıyı tamamen atlatmak için zaman gereklidir.
- 15:57Aşk ve Endorfin Hormonu
- Aşık olduğumuzda salınan endorfin hormonu, uyuşturucu bağımlısı insanlarla benzer özellikler gösterir.
- Endorfin hormonu yemek yedikten ve egzersizden sonra da salınır, ancak aşık olunca çok daha fazla salınır.
- Endorfin, morfinin etkisi gibi bir etki gösterir ve ağrıları hissettirmeyen en güzel kafa yapma yoludur.
- 16:43Endorfinin Diğer Etkileri
- Yaratıcı bir iş yaparken, özellikle sanatçılar resim yaparken de aşık olunca kadar endorfin salgılar.
- Frida Kahlo gibi büyük acılar çeken sanatçılar, resim yaptıklarında acı hissetmezler.
- Ağrı beyinle ilgili bir algıdır ve bu algıyı değiştirebiliriz, örneğin savaşta bacağı koparmadan dakikalar boyunca fark etmeyebiliriz.
- 17:39Aşkın Biyolojik Anlamı
- Günlük hayatta yaptığımız şeylerin %99,99'unu bilinçsiz olarak yaparız ve aşık olmak bir seçim değil, başımıza gelen bir şeydir.
- Biyolojide görülen her şey, 3,5 milyar yıllık ar-ge sonucu burada vardır.
- Aşk, çırılçıplak ve savunmasız olan insanoğlunun dünyayı domine edebilmesine ve erkek-kadın arasındaki tutkulu bağlılık sayesinde bebekleri hayatta tutabilmeye olanak sağlamıştır.
- 18:46Aşk ve Serotonin İlişkisi
- Aşk sırasında kişi karşıdaki kişiyi saplantılı şekilde düşünür ve bu düşünce aklından çıkmaz, hatta rüyalarında bile görülür.
- Obsesif kompulsif bozuklukta da benzer bir durum görülür ve burada serotonin adlı nöral iletici azalır.
- Bilim insanları, aşık kişilerin kanında serotonin seviyesinin psikiyatrik hastalardan daha da düşük olduğunu ve 18 ay sonra normale yaklaşmaya başladığını keşfetmişlerdir.
- 21:01Aşk ve Testosteron İlişkisi
- Sırılsıkla aşklarda erkeklerde testosteron azalırken, kadınlarda yükseliyor.
- Testosteron saldırganlık, öfke ve şiddet gösteren bir hormondur; erkeklerde azalması yumuşaklaşmasına, kadınlarda ise artması karşı cinsle yaklaşmasını kolaylaştırıyor.
- Zaman içinde (6-12 ay sonra) erkeklerde testosteron artarken, kadınlarda normale iniyor ve bu durum ilişkide değişikliklere neden olabiliyor.
- 22:18Aşk ve Beyin Gelişimi
- Nöron growth faktörü (sinir hücreleri büyüme faktörü) aşık kişilerde normalin neredeyse iki katı seviyede görülüyor.
- Bu faktör, tutkulu aşk döneminde beyini ciddi şekilde gençleştiriyor.
- Uzun süreli aşklarda bu faktör azaldığında unutkanlık, depresyon ve diğer psikiyatrik sorunlar ortaya çıkabiliyor.
- 23:20Aşk ve Ağrı İlişkisi
- Aşk, ağrı hissi üzerinde etkili olabilir; sevgilinin fotoğrafı veya yüzü görüldüğünde ağrı hissi %10 azalabiliyor.
- Reddedilen aşıkların beyninde de ilginç bir durum gözlemleniyor.
- Reddedilen aşıkların beynindeki nükleus accumbens bölgesi, birinci derecede yakının ölümüne benzer şekilde ışıldıyor.
- 31:44Eş Seçimi ve Nörobilim
- Eş seçiminde kişinin yönelimi büyük ölçüde bilinçdışı üzerinden gerçekleşiyor.
- Genel beğeniye hitap eden marjinal, dikkat çekici kişiler gerçek hayatta anksiyete yaratıyor.
- İnsanlar genellikle kendilerine benzeyen, daha kolay anlaşabilecekleri düşündükleri ortalama tipleri tercih ediyor.
- 33:45Kişilik Algısı ve Aşinalık
- İnsanlar genellikle kendilerine benzeyen ve ortalama olanlara daha fazla ilgi gösterirler.
- Aşinalık önemli bir faktördür; ilk karşılaşılan kişilere zamanla alışarak onları sevmeye başlanabilir.
- İlk karşılaşmalarda oluşan gerginlik, iletişimin artmasıyla oksitosin hormonunun salgılanması sayesinde azalır.
- 34:50Evliliklerin Süresi ve Sebepleri
- Görücü usulüyle yapılan evlilikler, flörtle başlayan beraberliklere göre istatistiksel olarak daha uzun sürmektedir.
- Anne-baba, duygusal devre bozukluğu olmadan çocukları için uygun eş adaylarını bulabilirler.
- Romantik filmlerdeki gibi bir anda aşık olup ömür boyu mutlu yaşamak pek yaygın değildir, genellikle ateşli flörtlerle başlayan evlilikler kısa sürede bitmektedir.
- 36:34Uzun Süren Beraberliklerin Temeli
- Uzun süreli beraberliklerin temeli ortalamaları beğenmek ve aşina olanları seçmektir.
- Beraberlik devam ettikçe, fikir, kafa, gönül ve hedef birliği kurulur, bilişsel bir birliktelik başlar.
- Beyin görüntüleme çalışmalarında, yeni aşıkların beyninin ön tarafı aktifken, uzun süre evli çiftlerin beyinlerinin üst tarafı (korteks) aktif olarak görülür.
- 38:12Aşkın Süresi ve Doyma Noktası
- Sadece dürtüsel olan aşk, en fazla iki yıla kadar sürer, en iyi ihtimalle yedi yıla kadar uzatılabilir.
- Hamilelik ve çocuk sahibi olma durumunda erkeklerde tekrar bir bağlılık oluşur, ancak bu da bir süre sonra doyulur.
- Farelerde yapılan deneylerde, erkek farelerin yeni dişi farelerle çiftleşmeye devam etmesi "yenilik etkisi" olarak adlandırılır.
- 40:22Aşk Acısı ve Unutma Süreci
- Aşk acısı, ciddi bir nesne kaybı gibi hissedilir ve aşık olduğumuz insanla ilgili duygularımız genellikle onu bırakınca veya bir süre geçince algılanır.
- Aşkı unutmak zor olup, sevilen kişiye olan duyguların yoğunluğu ile orantılıdır.
- Aşk acısının geçmesi için tek yolu yerine başka bir nesne koymaktır; bu anne, baba olmak veya yeni bir aşk olabilir.
- 41:35İnsanın Fizyolojik Yapısı ve Evrim
- Konuşmacı tıbbi fizyoloji uzmanı olarak, insan bedeninin normalde nasıl çalıştığını ve hasta olmadığı zaman çalışma mantığını araştıran bir bilim insanı olduğunu belirtiyor.
- İnsanlar tabiata bakarak ve anlamaya çalışarak binlerce yıldır aynı mantığı görüyor: Çeşitlenen cansız ve canlı maddenin ayrılmaz bir bütün halinde neden-sonuç zincirleri çerçevesinde kainatı doldurduğu bir oluş yaratılış destanı.
- Bu fikir antik Yunan döneminde Aristo'nun "Scala Natura", İslam medeniyetinde "Şecere-i Hilkat" (yaratılış ağacı), Batı biliminde "The Tree of Life" olarak adlandırılmış ve günümüzde "yaşam ağacı" olarak bilinmektedir.
- 43:17Evrimsel Süreç ve İnsanın Yeri
- Bu destan canlılık açısından bakıldığında üç buçuk milyar yıllık inanılmaz bir hikayedir.
- İnsanlar, üç buçuk milyar yıllık akrabalık zincirinin bir parçası olarak, bugün dünyada yaşayan 2,5 milyon kayıtlı türden sadece biriyiz.
- Dünya üzerinde 10 milyondan fazla canlı türüyle birlikte yaşıyoruz, ancak gelmiş geçmiş türlerin %99'dan fazlası tükenmiş durumdadır.
- 45:39İnsanın Bedensel Ayarları ve Sağlık
- İnsan vücudu hareket için tasarlanmış, oturmak için yapılmış canlılar değildir.
- Atalarımız 160 bin yıl kadar önce üç büyük göç dalgasıyla dünyanın her köşesine dağılmış ve birkaç bin yıl içerisinde on binlerce kilometre yol kat etmişlerdir.
- Tıbben ömrü uzattığını bildiğimiz en önemli şey özellikle orta yaştan itibaren ritmik ve sürekli egzersiz yapmaktır.
- 46:58Sağlık İçin Beş Öneri
- Tıbben ömrü uzattığını bildiğimiz en önemli şey özellikle orta yaştan itibaren ritmik ve sürekli egzersiz yapmaktır.
- Olumlu ve zengin sosyal ilişkiler, diğer insanlar olmadan hayatta kalamayacağımız için önemlidir.
- Düşük stres altında yaşamamız gerekir çünkü ayarlı bir bedenimiz yoktur.
- 47:34Sedanter Yaşam ve Beslenme
- İnsanoglu yerinde duramayan tuhaf bir canlıdır ve bu da ayarında vardır.
- Eski çağlarda hayatta kalmak için devamlı hareket etmek, toplamak ve üretmek gerekirdi.
- Günümüzde her şey bizi sabitlemek ve hareketsizleştirmek üzere tasarlanmış durumdadır ve tıbben en önemli sorunlardan biri sedanter yaşamdır.
- Günde sadece bir kere acıkmak vücudumuzu onarıyor, yeni beyin hücreleri yapılmasını sağlıyor, kanser hücrelerinin oluşumunu ve gelişimini engelliyor.
- 48:41Vücut ve Beslenme
- Beyin, vücudun yüzde iki'sini oluşturan ve toplam oksijen ve yakıtın beşte birini (veya dörtte birini) tüketen çok yakıt tüketen bir organdır.
- Atalarımız açlık dönemlerini avantaja çevirebilen canlılardı, bu nedenle günümüzdeki vücutlarımız da bu özelliğe sahiptir.
- Bazı araştırmacılara göre insanlar sucul bir yarı sucul canlı olarak yaşamış, bu nedenle deniz ürünleri vücudumuza iyi gelir.
- 50:00Endüstriyel Gıda ve Toplumsal Bağlantılar
- Endüstriyel gıda icat edildi, ancak vücut bu duruma hazır değil ve bugün dünyada tokluktan ölen insan sayısı açlıktan ölenlerden daha fazladır.
- İnsanlar teknik olarak diğer insanlara ihtiyaç duyan, çıplak vaziyette hayatta kalamayan bir canlı türüdür.
- Duygusal destek, beynimizde ve vücudumuzda ödüllerin coşmasına neden olur ve buna ayarlanmış olduğumuzu gösterir.
- 50:44Bebeğin Anne İlişkisi
- Bebekler dünyaya geldiklerinden itibaren anne ile iletişim kurma konusunda programlı bir sistemle donatılmışlardır.
- Bir deneyde, anne bebeğe döndüğünde yüz ifadesi vermediğinde, bebeğin aniden stresli bir durumda olduğu gözlemlenmiştir.
- İnsanlar diğer insanların varlığını görmesi ve duygusal olarak iletişime değer bir canlı olarak görmesi en büyük ihtiyacınızdır.
- 52:33Stres ve Vücut
- Stres, aslandan kaçarken gibi durumlarda faydalı bir sistemdir, ancak günümüzde stres sürekli devam eder.
- Stres sistemi, bilinçsiz ve dilsiz bir kısımdan kontrol edilir ve sürekli aslan kovalıyormuş gibi tepki üretir.
- Stres hormonu kortizol, kan şekerini yükseltir, bağışıklık sistemini baskılar ve sürekli stres durumunda beyin hücrelerini küçültür.
- 54:05İnsanın Doğası ve İlerleme
- İnsanlar biyolojik donanımın üstüne bir şey koymadan hayatta kalamayan, duygusal dünyasında da kendini sınırların dışına çıkaran bir canlıdır.
- İnsan türü, tuhaf ve saçma görünen şeyler yaparak, içinde bulundukları şartlara sıkışmadan çıkmaya çalışırlar.
- Psikolojideki depresyonların önemli bir sebebi sıkışmışlık hissidir ve en ufak bir farklılık yapıldığında beynimizde ödül merkezleri aktif olur.
- 55:30Son Sözler
- Zihinsel sağlığımız ve kim olacaksak onu olabilmemiz, içinde bulunduğumuz durumdan kaçmamıza bağlıdır.
- Abraham Maslow'un sözü: "Bile bile gücünüzün yettiğinden daha az olmayı planlıyorsanız, hayatınızın geri kalan kısmında mutsuz olacaksınız."
- Konfor bizi öldürür, ancak konforu kırdığımızda ne olacağımızı görürüz.