Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir felsefe dersi ve akademik sohbet formatında olup, bir eğitmen ve çeşitli konuşmacılar tarafından bilim felsefesi ve doğa felsefesi konuları ele alınmaktadır.
- Video, bilim felsefesinin temel kavramlarını, görgü ve rasyonalist bakış açılarını, Aydınlanma, pozitivizm ve Kant'ın felsefesini detaylı olarak incelemektedir. Konuşmacılar, bilginin kaynağı, deneyim kavramı, kavramsal yapılar, hipotez ve kuram kavramları gibi temel felsefi konuları tartışmaktadır. Ayrıca, bilimin nesnel gerçekliği nasıl ifade ettiği ve kavramların nesnel gerçekle ilişkisi gibi derinlemesine analizler sunulmaktadır.
- Sohbette Descartes, Einstein, Karl Popper gibi önemli felsefi ve bilimsel düşünürlerden bahsedilmekte, kuşkuculuk, irrasyonalizm gibi felsefi akımlar ele alınmakta ve ırkçılık, insanlık düşmanlığı gibi toplumsal sorunlar felsefi bir perspektiften incelenmektedir. Video, Kant'ın "aşkınsal" olarak adlandırılan felsefesinin deneyimi aşmama prensibini ve bu terimin doğru olup olmadığına dair tartışmalarla devam etmektedir.
- Bilim Felsefesi ve Bakış Açısı
- Konuşmacı, görgü ve rasyonalist bakış açılarını çözümlemek istiyor, ancak bu iki bakış açısını aynı anda değerlendirmenin mümkün olup olmadığı sorusuyla karşı karşıya kalıyor.
- Bilim felsefesi genellikle son yüzyılın bir olayı olarak kabul edilir, ancak bazıları bu alanın kökenini Klasik Yunan felsefesine kadar takip ediyor.
- Bilim felsefesi terimi, "görgül bilimlerin felsefesi" olarak da tanımlanabilir, ancak bu terim tam olarak geçerli olup olmadığı sorgulanıyor.
- 02:05Hegel'in Bakış Açısı
- Hegel'in doğa felsefesinde ele aldığı alanlar ve din felsefesinde ele aldığı alanların bilimi, bilim felsefesinin kapsamını oluşturur.
- Hegel, bilimle ilgilenmiyor, bilimi hammadde olarak alıp kavramsallaştırıyor ve bu anlamda negatif olarak bilimle ilgileniyor.
- Hegel'in yeni doğa felsefesi, görgü bilimlerinin açılımı değil, doğanın kendi kendine açılımı veya doğanın kavramsallaştırılmasıdır.
- 03:32Bilgi ve Kuşkuculuk
- Klasik felsefenin bakış açısına göre, doğa ve din alanları doğanın kendisinde bir mine geçer, görgüne bakıldığında rasyonalizm kuşkuculuk olarak nitelendirilir.
- Kuşkuculuk bilgisizlik demek değil, sağlıklı ve gerekli bir şeydir; Descartes kuşkuyu bir başlangıç noktası olarak kullanmış, ancak kuşkuda kalmamıştır.
- Kuşkuculuk görgücülüğün ilkesinden gelir, görgü ilkesi ise bilgiyi deneyimden türetmeye çalışır.
- 05:37Kant'ın Felsefesi
- Kant'ın felsefesi bilincin kendi kendisine ilişkin bilgisinden oluşur, dışsal dünyaya veya nesnelliğe ilişkin herhangi bir bilgi yoktur.
- Kant'a göre insan sadece kendi düşüncesini, kendi bilincini biliyor ve bu durumda dışsal dünya ile ilişki kopuyor.
- Kant'ın felsefesi fenomenolojik bir bakış açısına benzer, çünkü fenomenolojik önermelerden başka bir şey bulunmaz.
- 07:11Bilgi ve Değer
- Bilgi değerdir ve insanın kavramlarını, düşünme yetisini, bilincine ve kutsallığını pek çok şeyle ilgilendirir.
- Kant'a göre kendini bilemeyen bir insan kendi özünü de bilemez ve bu dünyada gerçekten işi yoktur.
- Bu bakış açıdan varoluşçuluk nihilizm yönü görünür; bilgisiz insan değersiz ve anlamsız bir varlıktır.
- 08:41Bilgi ve Bilimsel Yaklaşımlar
- Bilgi insan için ulaşılamayacak bir şey olduğunda insan değerini yitiriyor ve bilgisizlik insanlık için büyük bir sorundur.
- Bilim felsefeci Carnap ve Thomas gibi pozitivizm temsilcileri bilgiye olanaklı görmüyor, çünkü görgüye dayanıyorlar.
- Pozitivizm, kendi reddettiği metafizikten (Freud, Hegel'in felsefesi, doğa felsefesi ve kavramsal düşünce) kurtarmayı amaçlamıştır.
- 14:11Aydınlanma ve Metafizik
- Aydınlanma, kilisenin kültürel etkileri ve uygulamalarıyla çatıştı, ancak bu çatışma aydınlanmanın temelinde yer almadı.
- Aydınlanma içinde hem ateistler hem de deistler (Tanrı'ya inanan felsefeciler) vardı; Descartes gibi Tanrı'ya inanan düşünürler de aydınlanma içinde yer alıyordu.
- Metafizik, 20. yüzyılda ve belirli bir bakış açısına düşman olarak görülmeye başlamış, ancak bu tabu yavaş yavaş ortadan kalkıyor.
- 16:16Fizik ve Metafizik İlişkisi
- Fizik biliminin ele aldığı nesneler, duyularımıza ulaşabilen fiziksel şeylerdir, ancak doğa yasaları kendileri metafiziksel niteliktedir.
- Doğa yasaları gözlenen fenomenler değil, metafiziksel yapı taşlarıdır ve bu insanda psikolojik bir problem yaratmıştır.
- 20. yüzyıl Batı bilincinde ve Türkiye'de, düşünce ve bilinç fiziksel olmaya doğru itildiğinde daha sağlam bir zemine basıldığını sanma eğilimi oluşmuştur.
- 19:00Felsefe ve Bilimin İlişkisi
- Doğal bilincin değer verdiği fiziksel ve dışsal düzlemi terk edip felsefeye baktığımızda, kavramların ön plana çıkması ve fiziğin ötesine geçmekten dehşete düşüyoruz.
- Doğal bilimlerde teknik aletler, mikroskoplar, teleskoplar, deneyler ve laboratuvar deneyleri birincil bilgi kaynağı olarak görülürken, felsefe bu düzlemi aşar.
- Aydınlanma ve pozitivizm, görgücünün bilgi için kaynak olarak kabul ettiği deneyim kavramıyla ilgili sorunlarla karşı karşıyadır.
- 22:30Algı ve Duyum
- Algı, duyumdan daha fazlasıdır; duyum öznel bir deneyimken, algı kavramsal bir yapı taşımaktadır.
- Hayvanlar duyum yeteneklerine sahip olsalar da, kavramsal algı yeteneğine sahip değillerdir; örneğin bir hayvan kareyi görebilir ama kare olduğunu algılayamaz.
- Kuantum mekaniğinde, Kopenhag yorumcuları öznenin nesneyi belirlediğini düşünürler, bu da özne ve nesne arasındaki ilişkiyi gösterir.
- 27:08Pozitivizm ve Duyu Verileri
- Pozitivizm, bilginin kökenini duyu verilerine bağlar ve Carnap'ın "protokol tümceleri" kavramı da aslında duyu verilerinden başka bir şey değildir.
- Pozitivizm, bilimleri birleştirme programını duyu verileri üzerine kurar, ancak bu sadece duyum yeteneğine sahip olmakla kalmaz, algıya da yetenekli olmak gerekir.
- Güzellik gibi kavramlar duyusal bir deneyim değil, algıdan daha öte bir kavramdır ve bu insan algısının ötesinde bir özellik olarak görülür.
- 28:43Deneyim ve Kavramlar
- Pozitivistler bilimi duyu verilerine indirgemiş, ancak deneyim kavramı daha yüksek bir anlam taşır.
- Deneyim kazanmak hikaye yazmak demektir; bir insan üç, beş, on yazdıktan sonra deneyimi artar.
- Deneyim, algıdan ayrı olarak evrensellik ve zorunluluk karakterlerine sahip kategorileri içerir.
- 31:41Realite ve Deneyim
- Realiteyi deneyimlemek, dünyayı algılamak değil, o varoluşu deneyimlemek ve kategorilerle yüklemektir.
- Realiteyi deneyimlerken onu kavramsallaştırırız; politik, estetik, moral ve fiziksel kavramlarla.
- Tabula rasa kuramına göre insan beyni bomboş bir tablet ve kategorilerin kaynağı fiziksel dış dünyadır.
- 34:21Bilim Felsefesi ve Pozitivizm
- Bilim felsefesi şu anki biçimiyle deneyimin kaynağı sorunuyla ilgilidir ve pozitivist bir eğilim sergiler.
- Pozitivizm, bilginin kaynağını deneyime ve duyu verilerine indirgemiş, insanı silerek bilimlerin birliği programı geliştirmeye çalışmıştır.
- Pozitivizm, Batı felsefesine ait düşüncelere karşı acımasız bir savaş yapmış ve Platon'u düşman ilan etmiştir.
- 37:07Kant'ın Deneyim Anlayışı
- Kant'a göre deneyim, insanın duyu verilerinin üzerine kavramları uygulamasıyla elde edilen bir şeydir.
- Dışsal realitede kavramsal bir iletişimimiz yoktur, çünkü dışsal realiteyle ilişkimiz duyu organlarımız yoluyla olur.
- Duyumların öznel olması ve kavramların dışarıdan duyumsal yolla alınması, deneyimin kavramsal yanını bizden kazanması gerektirir.
- 39:29Doğuştan Düşünceler ve Nöroloji
- Doğuştan düşünceler, Platon'un anımsama kuramına ve Kant'ın kategorilerine benzer, insanın doğal yetileridir.
- İnsanın düşünme yetisi doğuştan getirdiği bir şeydir ve bu yetisi hayvanların sinir sisteminden ayrıdır.
- Düşünce insanın beyninde ve beyin hücrelerinin etkinliğiyle bağlantılı olduğu kabul edilir, ancak nöronlar üzerinde düşünmenin olduğu konusunda bir bulgu yoktur.
- 43:35Beynin Düşünceleri Ölçme Yeteneği
- Bilim insanları beyindeki kimyasal tepkimeleri, enerji tüketimini ve yan ürünleri ölçebilirler, ancak düşünceyi doğrudan ölçemezler.
- Beyindeki düşünce aktifliği renk değişimleri gibi dolaylı göstergelerle gözlemlenebilir, ancak doğrudan ölçülemeyen bir konudur.
- Beynin işlevi sonucu ortaya çıkan kavramsal düşünceler, özdeksel bir yapıdan kavramsal bir sonuca geçiş yapar.
- 46:33Bilimsel Kuramlar ve Gerçeklik İlişkisi
- Kuramlar genellikle geçici düşünce biçimleri olup, bilgi olarak kabul edilmemelidir.
- Görelilik kuramı gibi kuramlar, deneyler ve gözlemlerle desteklenmesine rağmen, hala bazı şüphelerle karşılanmaktadır.
- Bir kuram kendi içinde mantıksal olarak tamamlanırsa ve bozulmazsa, artık bilgi düzeyine ulaşmış olabilir ve dışsal doğrulamaya ihtiyaç duymaz.
- 51:48Doğa Bilimlerinde Kavramsal Yapı
- Doğa bilimleri, evrenin özdeksel yapısını kavramsal olarak deşifre etmeye çalışır.
- Atomlar, protonlar, elektronlar gibi parçacıklar kavramsal belirlenimlerdir ancak bunların nesnel varlıkları da vardır.
- Kavramlar sadece insan bilincinin ürünü değil, aynı zamanda nesnel varoluşları taşıyan özdeksel yapıları yansıtır.
- 58:00Usul ve Kuşkucular
- İnananlar, Hristiyanlar ve Müslümanlar kutsal yollarla Tanrı'yı destekleyen bir tutumla gösterebiliyorlar, ancak bilgiyi deneyimden başlatan bakış açısı mitolojiye varıyor.
- Ulus nefreti, ulustan nefret etme eğilimi, mantıksal değil çünkü reddetme durumunda mantık arka plana çekiliyor.
- Kuşkuculara usul yoluyla ulaşmak olanaksız çünkü onlar reddediyorlar, bazı bireyler kitleme noktasına girip her türlü çiğneme pozisyonuna geçebiliyorlar.
- 59:50İrrasyonel Ustalar
- Bazı irrasyonel ustalar, örneğin Bertand Russell, yerlilerin köklerinin kazınması gerektiğini söylerken aynı zamanda sosyalist olarak biliniyor ve Amerika'yı Vietnam yargılıyor.
- Matematik üzerine yoğunlaşmış bir adam bile irrasyonel olabilir, örneğin Hilbert, aksiyonların keyifli olduğunu düşünüyor ve kendi aksiyonlarını bir kitapta yayınlıyor.
- Kantor da irrasyonel ustaların biri olarak, sonsuz sayılarla yaptığı toplamalar, çıkarmalar ve üs almaları matematik dehası olarak görülüyor.
- 1:02:24Materyalistler ve İnsanlık Değeri
- Materyalistler her şeyin özdeten geldiğini düşünüyorlar, düşünce, insan ahlakı gibi tüm bunları uydurma ve boş şeyler olarak görüyorlar.
- İnsan düşüncesinin bastırılması çok anlamlı ve önemli bir şey haline geliyor çünkü insan gelişmesi gereken bir varlık.
- İnsanın kendi değerine yapılan en büyük ihanet, pozitivistlerin olgulara bakarak insanlığın kötü olduğunu çıkarmasıdır.
- 1:04:01İrkçılık ve İnsanlık Değeri
- David Renkli derili insanlar için "papağan gibi konuşuyorlar" diyerek ırkçı tutumlar sergileyen kişiler vardır.
- Bazı felsefeciler, Afrikalıların uygarlığın eşiğinde olduklarını ve gelişmeleri gerektiğini söylerken bile ırkçı tepkilerle karşılaşmışlardır.
- Misantropi (insanlık düşmanlığı) ve mitoloji ayrı gitmiyor, insanın özünden nefret eden bir bakış açısı kaçınılmaz olarak insanların da dostu olmayacak.
- 1:08:11Kavramların Doğası
- Pozitivizmin reddetmenin getirdiği bir sonucu, kavramların kültürel yapılar oldukları veya göreli şeyler olduklarıdır.
- Thomas Kuhn'ın paradigma kuramı, kavramların paradigmadan paradigmaya değişik yapılar kazandığını öne sürmektedir.
- Michel Foucault da kavramların organize bir yapıya sahip olduğunu ve bunun çözümlemesinin gerekli olduğunu belirtmiştir.
- 1:09:32Kavramların Nesneliliği
- Özdek kavramı ve özdek realitesi arasındaki ilişki, kavramın nesnelliği ve kavramın realite ile ilişkisidir.
- Felsefenin işi kavramlar konusunda bilgi üretmek, doğal felsefenin ise kavramları ilişkilendirmek ve bir dizgeye yapılandırmaktır.
- Kant'a göre doğa yasaları fenomeni ilgilendirir, yani bilincin içindedir ve dışarıda kendinde özdek için geçerli değildir.
- 1:12:42Hipotez ve Aksiyon Kavramları
- Konuşmacı, geçen yılın sonunda aksiyon ve hipotez kavramlarının farklı şeyler olmadığı izlenimine kapıldığını belirtiyor.
- Hipotez ve aksiyonun yanlışlanabilir olması nedeniyle hipotez gibi olduğu vurgulanıyor.
- Hipotez, doğru yanlış doğrulanabilirse kuram olarak kabul edilir ve genel geçer bir şey haline gelir.
- 1:13:43Kuram ve Kavram Kavramsal Yapısı
- Kurulmuş bir hipotez nesnel olarak da kurulmuş olması o zaman gerçektir.
- Kur'an ve kurgu sözcükleri kurmaktan türetilmiş gibi görünüyorlar.
- Cumhuriyet dönemi sözcükleri olan bu kelimeler, Osmanlılar döneminde nazariye ve nazari sözcükleriyle kuramsal kavramsallığı anlatmak için kullanılmıştır.
- 1:15:00Sözcükler ve Kavramlar
- Sözcüklerden korkmamak gerekiyor, arkasındaki kavramı gördüğümüz anda sözcükler oyuncak gibi olur.
- Sözcük kavramı görmeyen biri sözcükler karşısında paniğe ve korkuya kapılır.
- Terimler ve kavramsallaştırıldıkları zaman anlaşılır, bazıları iyi, bazıları gereksiz, bazıları anlamsız olabilir.
- 1:15:43Transandantal Felsefe
- Kant'ın felsefesi transandantal (aşkımdan) felsefe olarak da bilinir.
- Kant'ın felsefesi fenomeni ya da deneyimi aşmayan, deneyimi aşmaması gerekir.
- Görüntüyü, deneyimi aşmaması usul ve sağlam zeminde kalmasının güvencesi ve saçmalamamasının önemi.
- 1:17:28Aşkınlık Kavramı
- Aşkınlık, deneyimi aşmak ve kalkmayan bir felsefeyi aşmak demektir.
- Bu deneyimi aşmamalı, deneyim tarafından denetlenmeli ve bir sınır içinde kalmalı.
- Aşkınlıkla ilgili bir durum değil, bir içkin olmama durumunda, bir aşma durumunda bir şeydir.
- 1:19:14Kant'ın Felsefesinin Karakteri
- Kant'ın felsefesinin karakteri deneyimi açmayacak şekilde tasarlanmış bir kalıptır.
- Kant'ın felsefesi sınırları konusunda kuşkusu yoktur, sınırlı olduğundan emindir.
- Kant'ın felsefesi aşkınsal (aşkımdan) demek, aşkınla ilgili demek olanla ilgili değildir, çünkü o felsefe aşkınsal (aşkımdan) olmaması için tasarlanmıştır.