Töre

"Leydi" kelimesi, kadın için "hanımefendi" anlamında kibar bir hitap olarak kullanıldığı için tercih edilir.

Eski Türklerde töreye uymayanlar, ağır yaptırımlarla karşılaşır ve toplumsal itibarlarını kaybederdi. Bazı cezalar arasında: - Devlete isyan, askerden kaçma, adam öldürme, hırsızlık ve tecavüz gibi suçlar için en ağır cezalar uygulanırdı. - Suçlunun mutlaka cezalandırılması, kan davalarının ortaya çıkmasını önler ve merkezi otoriteyi güçlü tutardı. - Töre dışı davranan bireyler, toplum tarafından dışlanır ve sınıfları ne olursa olsun sınıf dışı bırakılırlardı.

"Berhudar ol" ifadesi, büyüklerin ellerini öpüldüğünde veya onlara bir şekilde hizmet edildiğinde, iyi dilek sunmak amacıyla kullanılır.

Dilâ Hanım 1977 filmi, kocasının katilini öldürmeye yemin eden Dilâ Hanım'ın, bu süreçte Karadağlı Rıza'ya aşık olmasını anlatıyor. Rıza da Dilâ'ya karşı benzer duygular beslemektedir. Filmde, törelerin ve geçmişteki kinlerin etkisi altında kalan bu iki aşık, imkansız görünen bir sevdayı yaşatmaya çalışır.

Türk töresi, bir toplumda yazılı olmayan, gelenekleşmiş kanun ve kurallar bütünüdür.

Davaro filmi, töre ve kan davası üzerine kuruludur. Konu özeti: Almanya'ya çalışmaya giden Memo, istediği parayı kazanıp köyüne döner ve sözlüsü Cano'yla evlenmek ister. Daha sonra dağdaki bir eşkıyanın yanında tekrar karşılaşan Memo ve Sülo yine birbirine düşer ve olaylar gelişir.

Dilâ Hanım filmi, arazi anlaşmazlığı nedeniyle kocasını öldüren Karadağlı Rıza'yı öldürmeye yemin eden Barazoğlu İhsan Bey'in karısı Dilâ Hanım'ın hikayesini anlatır. Bir rastlantı sonucu, Dilâ Hanım hiç tanımadığı Rıza ile karşılaşır ve ona büyük bir aşkla bağlanır? Film, geleneklerin ve törelerin baskısına rağmen bu sevdanın var olup olamayacağını da sorgulamaktadır.

"Weylo" şarkısı, 1994-1998 yılları arasında Şanlıurfa’da töre cinayetleri nedeniyle öldürülen genç kızların hikayesini anlatır. Hikayenin özeti: - Rabia ve Şemse traktörün altına atılarak öldürülür. - Sevda ve Hatice köy meydanında boğazı kesilerek öldürülür. - En küçük olan Gönül, boğulmaya çalışılır ve Fırat Nehri’ne atılmak istenir. - Gönül, baygınlık geçirdikten sonra nehirden kurtulmayı başarır ve burada bir ağıt yakar.

"Ah bu töre" ifadesi, iki farklı bağlamda kullanılabilir: 1. Ziya Gökalp'in "Türk Töresi" eseri: Bu kitapta, Türk töresinin ne olduğu, nasıl şekillendiği ve töre anlayışının hangi kaynaklarda yer aldığı araştırılmaktadır. 2. "Töre" türküsü: Bu türkü, Urfa'da geçen bir olayı anlatır.

"Fil" filminde karakterin yengesiyle evlenmesinin nedeni, töre gereği olarak belirlenmiştir.

Sıla ile Boran Ağa, "Sıla" dizisinde töre gereği evlendiler. Sıla'nın ağabeyi Azad, Boran Ağa'nın kız kardeşi Narin'i kaçırmıştı ve kan dökülmemesi için aşiret berdele karar verdi.

En iyi töre dizileri arasında öne çıkanlar şunlardır: 1. "Asmalı Konak" (2002-2003). 2. "Sıla" (2006-2008). 3. "Bir Zamanlar Çukurova" (2018-2022). 4. "Hanımın Çiftliği" (2009-2011). 5. "Aliye" (2004-2006).

Töre ve kanun kavramları benzer ancak aynı şeyler değildir. Töre, bir toplumda yazılı olmayan, gelenekleşmiş kanun ve kuralları ifade eder. Kanun ise, devletin yetkili organları tarafından usulüne uygun olarak çıkarılan yazılı hukuk kurallarını ifade eder.

Türk töre ve yasaları, sözlü olarak gelişen ve hemen herkesin bilmekle ve uymakla mükellef olduğu kurallardan oluşur. Türk töresinin temel özellikleri: - Adalet (könilik), iyilik (uzluk), eşitlik (tüzlük) ve insanlık (kişilik) değişmez ilkelerdir. - Kağan, yasa koyma ve töreyi düzenleme yetkisine sahiptir. - Töreler, koşullar ve imkânlara göre değişebilir, ancak bazı hükümler sabit kalır. Türk devletlerinde iki tür mahkeme yapısı vardı: - Yargu: Hükümdar başkanlığında toplanan ve siyasi suçlara bakan mahkeme. - Yarganlar (yargucu): Adi suçlara bakan yerel mahkemeler. Önemli cezalar: Savaştan kaçmak, devlete karşı ayaklanmak, adam öldürmek gibi suçlar ölümle cezalandırılırdı.

"Abimin Karısı" kitabı, töreye kurban edilen iki genç olan Eda ve Tufan'ın hikayesini anlatıyor. Tufan'ın abisinin ölümünün ardından, ailesinin zoruyla yengesi olan Eda ile evlendirilmesi ve bu iki gencin bundan sonra hayatlarını nasıl yaşadıkları konu ediliyor.

Töreyi yazılı hale getiren ilk Türk devleti Uygurlar'dır.

İlk Türk devletlerinde hukuki yapı, töre adı verilen yazılı olmayan hukuk kurallarına dayanıyordu. Töre'nin özellikleri: - Adalet, iyilik, eşitlik ve insanlık değişmez hükümleriydi. - Zamana ve çevre şartlarına göre gerekli düzenlemeler yapılırdı. - Yasama yetkisi, kağan, kurultay ve halk arasında paylaşılmıştı. - Başta kağan olmak üzere herkes töre hükümlerine uymak zorundaydı; töreye uymamak en büyük suç olarak kabul edilirdi. Mahkeme yapısı: - Devlet mahkemesine yargu adı verilirdi ve başında kağan bulunurdu. - Adi suçlara ise yarganlar (yargucu) idaresindeki mahkemeler bakardı.

Eski Türk devletlerinde töreyi kağan ve kurultay koyar. Kağan, devleti yönetme yetkisini Tanrı'dan aldığına inanılan kut anlayışına göre töreyi belirleme hakkına sahipti.

İlk Türk Devletlerinde töre ve hukuk arasındaki ilişki şu şekilde özetlenebilir: Töre, Türk toplumunda sosyal hayatı düzenleyen yazılı olmayan kurallardı ve hukuk sisteminin temelini oluşturuyordu. Hukuk ise kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallar bütünü olarak tanımlanır. Dolayısıyla, töre ve hukuk arasındaki bağlantı, töre kurallarının toplumun ve zamanın ihtiyaçlarına göre değişebilen ancak adalet, iyilik, eşitlik ve insanlık gibi değişmeyen ilkelere dayanmasında kendini gösterir.

Eski Türklerde töreyi kağan, kurultay ve halk birlikte koyardı. Kağan, törenin başlıca kaynaklarından biriydi ve kendi iradesiyle kabul ettiği kurallara kendi emirlerini ve kurultay kararlarını da ekleyerek toplumun hukuk düzenini oluştururlardı. Kurultay, törenin bir parçası olarak kabul edilirdi ve burada alınan kararlar töre haline gelirdi. Halk, törenin kendiliğinden ve yavaş yavaş ortaya çıkan gelenek-görenek kurallarını (yosun) temsil ederdi ve bu kuralların töre olabilmesi için kurucunun kağan olması gerekirdi.