Motifler

Osmanlı'da tepsi desenleri genellikle bitkisel motifler ve hat sanatıyla işlenmiş ayetler ve dualar ile süslenmiştir. Başlıca desen türleri: - Lale, karanfil ve gül gibi çiçek figürleri; - Servi ağacı motifi, ebedi hayatı ve sabrı temsil ederdi; - Nar ve mine çiçeği gibi desenler, bereket, aşk ve ilahi güzelliği simgelerdi; - Geometrik desenler. Ayrıca, İstanbul tasvirleri ve manzara resimleri de pulat tepsilerde sıkça kullanılmıştır.

Çini sanatında kullanılan bazı motifler şunlardır: 1. Hata-i: Orta Asya ve Çin etkisinde kalarak stilize edilmiş çiçek motifleri. 2. Penç: Farsça'da "beş yaprak" anlamına gelen, bitki yapraklı bir çini motifi. 3. Rumi: Süsleme sanatı olup, dairesel hatlar ve geometrik şekilli kıvrımlar kullanılır. 4. Bulut: Çin kökenli olup, ejderi sembolize eder ve genellikle kaselerde dekor amaçlı kullanılır. 5. Çintemani: Üç benek ve dalgalı çizgi içeren, varlık ve gücü simgeleyen bir motif. 6. Milet İşi: 14. yüzyılda uygulanan, mavi ve beyaz renklerin hakim olduğu bir çini türü. 7. Haliç İşi: 15. yüzyılın sonu ve 16. yüzyılın başında üretilen, mavi ak Osmanlı seramiği. 8. Şam İşi: 16. yüzyılda üretilen, renkli nakış sanatının bulunduğu bir çini türü.

Hayat ağacı motifi, Selçuklu döneminde çeşitli mimari yapılarda bulunmaktadır: 1. Sivas Gökmedrese: 1271 yılında yapılan bu yapıda, taç kapının sağ ve solunda hayat ağacı motifleri yer alır. 2. Erzurum Çifte Minareli Medrese: Bu medresenin taç kapısında, hurma ağacından yükselen ve üzerinde çift başlı kartal bulunan bir hayat ağacı kabartması bulunmaktadır. 3. Divriği Ulu Camii: Kıble kapısında, dal şeklinde küçük bir vazodan yükselen hayat ağacı motifi görülmektedir.

Bebek battaniyesine yakışabilecek çeşitli motifler şunlardır: 1. Ay Çiçek Motifi: Son günlerde moda olan, ay çiçek temalı motifler hem kız hem de erkek bebekler için uygundur. 2. Çarkıfelek Motifi: Zarif ve yatak örtüsü olarak da kullanılabilen şık bir modeldir. 3. Kabartmalı Çiçekli Motif: 3D görünümlü, kendinden kabartmalı motifler bebek battaniyeleri için idealdir. 4. Yıldızlı Motif: Yıldızların birleşmesiyle oluşan kabartmalı motifler, sıcak ve 3D bir görünüm sağlar. 5. Zigzag Deseni: Modern ve dinamik bir görünüm sunan dalgalı veya zikzak desenler de tercih edilebilir. Ayrıca, kare motifler, kalpli ve hayvan figürlü motifler de bebek battaniyelerinde sıkça kullanılan desenler arasındadır.

Tığla çeşitli motifler yapılabilir, bunlardan bazıları şunlardır: 1. Katlı gül motifleri: Şık aksesuarlar ve örgüler için kullanılabilir. 2. Papatya motifleri: Papatya şeklindeki motifler birleştirilerek güzel modeller oluşturulabilir. 3. Baklava dilimli kare motifler: Battaniye gibi büyük örgü ürünlerinde tercih edilebilir. 4. Eşkenar üçgen motifler: Artık iplerle örülüp birleştirilerek battaniye yapılabilir. 5. Yuvarlak ve dörtlü kare motifler: Renkleri değiştirilerek dama tahtası görünümü elde edilebilir. Bu motifler, bebek battaniyesi, koltuk örtüsü, yatak örtüsü gibi birçok örgü projesinde de kullanılabilir.

Herkî kilimleri, kök boya kullanılması ve el emeği ile üretilmesi nedeniyle değerlidir. Bu kilimlerin dokuma teknikleri ve kullanılan malzemeler, onları diğer kilimlerden ayıran önemli özelliklerdir.

Rumi ve hatai motifleri farklı dönemlerde ortaya çıkmıştır: - Rumi motifi, yaklaşık 9. yüzyıldan itibaren süsleme sanatında kullanılmaya başlanmış ve Anadolu Selçukluları zamanında yaygın olarak geliştirilmiştir. - Hatai motifi ise Orta Asya'da ortaya çıkmış ve VIII.-IX. yüzyıllarda Uygur Türkleri tarafından yapılan duvar resimlerinde en eski örnekleri görülmüştür.

Kazak sanatında kullanılan bazı önemli motifler şunlardır: 1. Koç Boynuzu: Bereket, bolluk ve gücü temsil eder, kadın takılarında sıkça kullanılır. 2. Güneş: Yaşam kaynağı, enerji ve güç sembolüdür, dairesel formlarla tasvir edilir. 3. Ay: Dişil enerjiyi, gizemi ve doğurganlığı temsil eder, hilal şeklinde tasvir edilir. 4. Yıldız: Umut, rehberlik ve ilahi korumayı simgeler, genellikle beş köşeli olarak tasvir edilir. Ayrıca, bitkisel motifler, geometrik desenler ve hayvan figürleri de Kazak sanatında yaygın olarak kullanılır.

Gül motifi çeşitli kültürlerde kullanılır: 1. Batı Kültürü: Gül, genellikle aşkın sembolü olarak kabul edilir ve romantizmle ilişkilendirilir. 2. Doğu Kültürü: Japon kültüründe gül sadakati ve sevgiyi simgelerken, Çin mitolojisinde mutluluğun ve refahın sembolüdür. 3. İslam Kültürü: Gül, İslam sanatında ve şiirinde sıkça kullanılan bir motif olup, Hz. Muhammed'i temsil eder. 4. Antik Kültürler: Antik Yunan ve Roma mitolojisinde gül, güzellik ve aşk tanrıçalarıyla ilişkilendirilirdi. 5. Osmanlı Kültürü: Osmanlı sanatında gül, çini, minyatür, tezhip ve hat gibi alanlarda önemli bir yer tutar.

Su yolu motifi, Türk halı ve kilimlerinde kullanılan başlıca motiflerden biridir.

Telkari motifleri genellikle şu şekilde adlandırılır: 1. Bitki Motifleri: Papatya, gül ve yaprak motifleri. 2. Hayvan Motifleri: Güvercin, kelebek ve Şahmeran motifleri. 3. Geometrik Motifler: Daire, üçgen, kare, baklava dilimi ve yıldız formları. Ayrıca, vav, mekik (yörede kahke denilmekte), damla ve tekerlek (yörede tekerlek denilmekte) gibi özel motifler de kullanılır.

"Osmanlı halkası" terimi iki farklı anlamda kullanılabilir: 1. Osmanlı İmparatorluğu'nun yönetim yapısı: Bu bağlamda, Osmanlı Devleti'nde padişahın etrafında oluşan hiyerarşik düzeni ifade eder. 2. Modern takı tasarımları: Osmanlı dönemine ait motifler, desenler ve semboller kullanılarak tasarlanan yüzükler, bilezikler, küpeler ve kolyeleri ifade eder.

Etamin havlu modelleri çeşitli temalar ve motiflerle süslenmiştir. İşte bazı popüler etamin havlu modelleri: 1. Çiçekli Havlular: Gül, papatya, lale gibi çeşitli çiçek motifleri kullanılır. 2. Melekli Havlular: Melekler, sevgi ve korumayı temsil eder. 3. İsimli Havlular: Kişinin adı ve soyadını içeren havlular. 4. Dini Temalı Havlular: Camiler, Kuran ayetleri ve dini figürleri içerir. 5. Geometrik Havlular: Üçgen, kare, daire gibi geometrik şekiller kullanılır. 6. Mandala Havlular: Huzur ve meditasyonu temsil eden karmaşık desenler içerir. Ayrıca, hayvan figürleri ve sevimli desenler de etamin havlularda sıkça tercih edilen motifler arasındadır.

Tezhipte hayvan ve insan figürleri İslam dininin resim ve heykel sanatına koyduğu yasaklar nedeniyle kullanılması yasak olan motifler arasında yer alır.

Don değiştirmek motifi, Türk mitolojisinde yer almaktadır.

Dede Korkut Hikâyeleri'nde yer alan bazı motifler şunlardır: 1. İnsan Nefsinin Eleştirisi: Hikâyelerde, insan nefsinin tanrılaştırılması ve Allah'a isyan etmesi gibi temalar işlenir. 2. Kadere Rıza: İnsanların yaşamasının ve ölümünün Allah'ın elinde olduğu, kadere razı olunması gerektiği vurgulanır. 3. Evlilik Kurumunun Tahkimi: Sağlam aile yapısı ve kadının ailesine verdiği önem vurgulanır. 4. Hızır Motifi: Hızır'ın yardıma yetişmesi ve yarayı iyileştirmesi, Müslümanlık anlayışına işaret eder. 5. Kırk Motifi: Kırk sayısı, Türklerdeki sayı inanışlarıyla doğrudan ilişkilidir ve sıkça kullanılır. 6. Tutsaklıktan Kurtarma: Bey oğullarının babasını veya kardeşini tutsaklıktan kurtarması gibi temalar işlenir.

Yaşam ağacı motifi, Anadolu Selçuklu dönemine ait birçok eserde görülmektedir. Bu eserlerden bazıları şunlardır: Divriği Ulu Camii: Kuzey taç kapısında yer alan büyük yaprak ve palmetlerle oluşturulmuş kompozisyonda bir evren direği veya yaşam ağacı bulunmaktadır. Yakutiye Medresesi: Giriş kapısının sağ tarafında, palmet motifini andıran birimlerden oluşan bir yaşam ağacı yer almaktadır. Konya İnce Minareli Medrese: Portal nişinin iki yanında, hilalden yükselen bir nar dalı şeklinde işlenmiş yaşam ağaçları bulunmaktadır. Erzurum Çifte Minareli Medrese: Portalin dış bordüründe, rozet gibi işlenmiş ve vazodan çiçek buketi şeklinde yükselen bir yaşam ağacı tasvir edilmiştir.

Aşık Garip hikayesinde aşağıdaki motifler bulunmaktadır: 1. Kanlı Gömlek Motifi: Garip'in ölüm haberini Keloğlan, kanlı gömlek ile getirir. 2. Düğün ve Saz Çalma: Hikaye, düğünün otuz dokuzuncu gününde Garip'in düğün evine gelip saz çalıp türkü söylemesiyle başlar. 3. Görmeyen Gözün Tedavisi: Garip'in annesinin görmeyen gözleri, Hz. Hızır'ın atının ayağının tozunun sürülmesiyle iyileşir. 4. Rüya Motifi: Garip, rüyasında Tiflisli Hoca Sinan'ın kızı Şah Senem'e aşık olur. 5. Gurbete Çıkma: Garip, başlık parası kazanmak amacıyla yedi yıl boyunca gurbete çıkar.

Kırlangıç balığı motifleri, Avrupa, Japon ve Türk resim sanatında kullanılmıştır. Ayrıca, minyatür sanatında da kırlangıç balığı figürlerine rastlanmaktadır.

Şekil değiştirme, halk anlatılarında sıkça görülen bir motif türüdür.