KıyıTipleri

Fiyort ve Skyer tipi kıyılar, buzulların etkisiyle oluşan kıyı tipleridir. Fiyort tipi kıyılar, buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla ortaya çıkar. Skyer tipi kıyılar, buzulların aşındırdığı tepecikler veya buzulların getirdiği moren yığınlarının su altında kalmasıyla oluşur. Türkiye'de fiyort ve Skyer tipi kıyılar bulunmaz.

Haliçli kıyılar, gelgit genliğinin fazla olduğu Kuzeybatı Avrupa kıyılarında görülür. En büyük örnek, Almanya'daki Hamburg limanıdır. Türkiye'de ise haliçli kıyı tipi bulunmaz, çünkü ülkemizde gelgit genliği çok azdır.

Dalmaçya tipi kıyılar, kıyıya paralel uzanan dağ sıralarının çökmesi sonucu alçak yerlerin deniz suları ile dolması ve yüksek yerlerin ada şeklinde kalması ile oluşur. Ria tipi kıyılar ise akarsu vadilerinin deniz sularının altında kalmasıyla oluşur. Türkiye'de fiyort tipi kıyılar görülmez, çünkü ülke buzul oluşumuna uygun bir iklime sahip değildir.

Kalanklı kıyılar, karstik oluşumlu kanyon vadilerinin sular altında kalmasıyla dar ve derin koylardan oluşan kıyı tipleridir. Ria tipi kıyılar, akarsu vadilerinin deniz sularının altında kalmasıyla oluşan kıyı tipleridir. Türkiye'de gelgit genliğinin çok az olması nedeniyle halicli ve watt kıyı tipleri, orta kuşak ülkesi olması nedeniyle ise fiyort, skyer ve mercan ada olan atol kıyı tipleri görülmez.

Boyuna kıyı tipi, dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde görülen bir kıyı tipidir. Özellikleri: Girinti-çıkıntı: Azdır. Koy ve körfez: Sayısı azdır. Kıta sahanlığı: Dar olup, dalga aşındırma şekilleri yaygındır. Doğal liman: Azdır. Deniz etkisi: İç kesimlere sokulamaz, bu nedenle kıyı ile iç kesimler arasında iklim farklılığı yaşanır. Ulaşım: Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım geçitlerle sağlanır. Türkiye'de Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında görülür.

Delta kıyı tipi, nehirlerin denizle buluştuğu noktalarda oluşur. Türkiye'de ve dünyada delta kıyılarının görüldüğü bazı yerler şunlardır: Türkiye'de: Çukurova Deltası (Adana); Bafra Ovası (Samsun); Çarşamba Ovası (Samsun). Dünyada: Ganj-Brahmaputra Deltası (Hindistan ve Bangladeş); Mississippi Deltası (ABD); Nil Deltası; Okavango Deltası (Botsvana).

Türkiye'de tek fiyort örneği, Sinop'ta bulunan Hamsilos Koyu'dur. Türkiye'nin diğer bölgelerinde de fiyort benzeri kıyı şekilleri bulunmaktadır. Türkiye'nin coğrafi yapısı, farklı bölgelerde fiyort benzeri oluşumların varlığını destekler.

Fiyort kıyı tipi, buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşan bir kıyı tipidir. Özellikleri: Yapı: İnce, uzun ve dik yamaçlara sahiptir. Derinlik: Bazı yerlerde 1000 metrenin üzerine çıkabilir. Girinti-çıkıntı: Çok fazla girinti ve çıkıntı bulunur. Tarım: Arkasındaki araziler tarımsal faaliyet için verimli değildir. Barınak: Kıvrımlı yapısı nedeniyle gemiler için doğal barınak işlevi görür. Görüldüğü yerler: Norveç, Grönland, Alaska, İsveç gibi yüksek enlemlere sahip ülkelerde görülür.

Haliç tipi kıyılar, gelgit genliğinin fazla olduğu okyanus kıyılarında, akarsu ağızlarının gelgit tarafından aşınması ile oluşur. Fiyort tipi kıyılar, buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşur.

Sabih İzzet Alaçam'ın "Engin Kıyılar" kitabı, kıyıların geniş ve açık deniz anlamına gelen "engin" kelimesini kullanarak, ucu bucağı görünmeyecek kadar geniş veya açık denizleri anlatıyor olabilir. Ayrıca, "engin" kelimesi, "Bizim Akdeniz" adlı gezi yazısında, Akdeniz'in geniş ve sınırsız görüntüsünü anlatmak için kullanılmıştır. Kitabın içeriği hakkında daha fazla bilgi bulunamadı.

Ria tipi kıyı, akarsu vadilerinin deniz sularının altında kalmasıyla oluşan bir kıyı tipidir. Özellikleri: Girintili çıkıntılı yapı: Kıyılar oldukça girintili ve çıkıntılıdır. Haliç oluşumu: Akarsuların denize doğru akmaya devam etmesi halinde haliç oluşur. İç kesimlere nüfuz: Yükselen sular, kıyının yeryüzü şekillerine bağlı olarak iç kesimlere kadar sokulabilir. Örnekler: İspanya'nın kuzeybatısı; Güneybatı İrlanda; Türkiye'de İstanbul ve Çanakkale boğazları, Haliç ve Güneybatı Ege kıyıları.

Lagünlü kıyı tipi, deniz ile kara arasında yer alan ve bir veya daha fazla lagün adı verilen tuzlu veya tatlı su birikintilerine sahip olan bir kıyı tipidir. Lagünler, genellikle kıyı şeridini koruyan kumullar veya adalarla ayrılır. Türkiye'deki bazı lagünlü kıyılar şunlardır: Dalyan; Akyaka; Kuşadası.

Delta ve ria kıyı tipleri arasındaki bazı farklar: Oluşum Şekli: Delta kıyıları, nehirlerin denizle buluştuğu noktalarda, nehirlerin taşıdığı alüvyonların birikmesi sonucu oluşur. Ria kıyıları, eski akarsu vadilerinin deniz suları altında kalmasıyla meydana gelir. Coğrafi Özellikler: Delta kıyıları, geniş ve düz bir yapı sergiler. Ria kıyıları, girintili çıkıntılı bir yapıya sahiptir ve genellikle dar ve uzun körfezler oluşturur. Doğal Limanlar: Delta kıyıları, doğal liman oluşumu için uygun değildir. Ria kıyıları, doğal liman oluşturma potansiyeline sahiptir. Deniz Derinliği: Delta kıyıları, kıta sahanlığının geniş ve deniz derinliğinin az olduğu kıyılardır. Ria kıyıları, deniz derinliğinin fazla olduğu kıyılardır. Örnekler: Delta kıyıları, Türkiye'de Çukurova ve Bafra gibi alanlarda görülür. Ria kıyıları, Türkiye'de İstanbul ve Çanakkale Boğazları, Haliç ve Güneybatı Ege kıyılarında gözlemlenebilir.

Resif tipi kıyılar sıcak denizlerde, özellikle Avustralya'nın doğusunda görülür. Fiyort tipi kıyılar ise İskandinav Yarımadası'nın Atlas Okyanusu kıyılarında ve Kuzey Kanada, Grönland ve İzlanda'da yaygındır.

Skyer kıyı tipi, buzulların etkisiyle oluşan moren ve hörgüç kayaların sular altında kalması sonucu meydana gelen girintili çıkıntılı kıyı tipidir. Bu kıyı tipinde çok sayıda ada bulunur ve örnek olarak İsveç ve Finlandiya kıyıları gösterilebilir.

Türkiye'de görülmeyen delta kıyı tipi, haliç (estuar) kıyı tipidir.

Resif tipi kıyı, sıcak denizlerde yaşayan mercan kalıntılarının üst üste birikmesiyle oluşan kıyı tipidir. Dünyanın en büyük mercan resifi, Mercan Denizi'ndeki Büyük Bariyer Resifi olarak kabul edilir.

Lagün ve kıyı seti, limanlı kıyı tipi olarak adlandırılan kıyı tiplerine örnektir.

Ria ve Dalmaçya kıyıları, oluşumlarına göre farklı şekillerde sınıflandırılan iki tür kıyı tipidir. Ria kıyıları, nispeten yüksek bir plato üzerinde derin yarılmış akarsu vadilerinin, yükselen suların altında kalmasıyla oluşur. Dalmaçya kıyıları ise kıyıya paralel olarak uzanmış dağların çukur kısımlarının deniz suları altında kalmasıyla oluşur.

Fiyord ve Skyer tipi kıyılar farklı bölgelerde görülür: 1. Fiyord Kıyıları: Bu kıyı tipi, Kuzey Avrupa'da İskandinav Yarımadası ve Norveç kıyılarında yaygındır. 2. Skyer Kıyıları: Bu kıyı tipi, Baltık Denizi'nin kuzeydoğusunda ve İsveç ile Finlandiya kıyılarında görülür.